161

 

4.1. قاطعیت در برخورد با متخلّفین 163

 

4.1.1. اجرای حدّ بر مرد بنی اسدی 164

 

4.1.2. تهدید کارگزار خیانتکار 164

 

4.1.3. استرداد گردنبند به بیت المال 165

 

4.2. تقسیم بندی واکنشها 166

 

4.2.1. واکنش نسبت به متخلّفین 167

 

4.2.1.1. واکنشهای گفتاری 167

 

1ـ تذکّر 168

 

• تذکّر به عثمان بن حنیف 168

 

• تذکّر به شریح قاضی 169

2ـ اخطار 171

 

• اخطار به یزید بن قیس ارحبی 171

3ـ سرزنش و توبیخ 172

 

• سرزنش کمیل 173

4ـ تهدید 174

 

• تهدید زیاد بن ابیه 175

 

• تهدید اشعث بن قیس 175

5ـ نفرین 177

 

• مفهوم نفرین 177

 

• جایگاه نفرین در اسلام 177

 

• آثار نفرین 178

 

• نفرین حضرت امیر7 به یزید بن حجّیه تیمی 179

4.2.1.2. واکنشهای رفتاری 180

 

الف) عزل کارگزار متخلّف 180

 

موارد عزل کارگزار متخلف 181

 

1ـ فساد مدیران 181

 

2ـ عدم اطاعت از دستورات حاکم در حدود وظایف اداری 182

 

 

• تمرد ابوموسی اشعری از فرمان امیرالمؤمنین7 183

3ـ خیانت در بیت المال 183

 

ب) کیفر با تازیانه 185

 

ج) زندان 186

 

د) تغییر محلّ جغرافیایی خدمت 187

 

هـ) اجرای حدود الهی 188

 

4.2.2. واکنشها نسبت به تخلّفات 189

 

4.2.2.1. بازخواست مالک اشتر 189

 

• علت ابقاء ابوموسی اشعری در امارت کوفه 190

4.2.2.2. تخریب خانه‌ی کارگزاران متخلّف 192

 

4.2.2.3. نفرین امیرالمؤمنین7 به یزید بن حجیه 193

 

4.3. تحلیل و اعتبار سنجی واکنشهای نامتعارف امیرالمؤمنین7 نسبت به تخلّفات کارگزاران 195

 

4.3.1. مجازات ابن هرمه (کارگزار سوق الاهواز) 196

 

 

4.3.1.1. بررسی سندی 198

 

• پاسخ پرسش اوّل 198

 

• پاسخ پرسش دوّم 199

 

• در فقه شیعه 199

4.3.1.2. بررسی محتوایی 201

 

الف) شخصیت ابن هرمه 202

 

ب) شخصیت رفاعة بن شداد 202

 

• رفاعة بن شداد در منصب قضاوت 203

ج) مجازات ابن هرمه 203

 

4.3.2. تخریب خانه‌ی کارگزاران متخلّف 205

 

ضمائم 210

 

فهرست منابع 220

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اوّل : کلیات و مفاهیم

 

 

 

1.1. کلیات

 

 

 

1.1.1. بیان مسأله

 

همواره و در نوع حکومتها برخی از کارگزاران حکومتی بنا بر دلایلی، با نقض قوانین و مقرّرات مربوط به شغل خود ـ و حتّی در خارج از حوزه‌ی کاری و شغلی و بیرون از اداره ـ مرتکب تخلّفات مختلفی از قبیل تخلّفات اقتصادی، اجتماعی، قضایی و حتّی اخلاقی شده‌اند. از طرفی به دلیل تأثیری که تخلّفات کارگزاران در تخریب اجتماع و انحراف عمومی جامعه دارد، پیشگیری از تخلّفات و در نهایت برخورد با کارگزاران خاطی نیز در همه‌ی حکومتها رایج بوده، و بدون استثنا در همه‌ی حکومتها از شیوه‌های گوناگونی برای مجازات متخلّفین استفاده شده است. امّا گاهی در این برخوردها افراط و تفریطهایی صورت گرفته است به طوری که گاهی تناسب بین تخلّف و مجازات رعایت نشده است و گاهی آداب مجازات رعایت نشده است و گاهی نیز به خاطر برخی ملاحظه کاریهای سیاسی، اجتماعی و قومی، با متخلّفین هیچگونه برخوردی نشده است.

 

در این میان، حکومت امیرالمؤمنین7 نیز ــ که به عنوان یک حکومت اسلامی، حق مدار و عدالت طلب مطرح است و در رأس آن یک انسان کامل و معصوم قرار دارد ــ از این قاعده مستثنی نبوده و برخی از کارگزاران حکومت علوی نیز مرتکب تخلّفاتی شده‌اند و أمیرالمؤمنین7 با در نظر گرفتن شرایط و با توجّه به نوع و میزان تخلّف، بدون هیچگونه ملاحظه کاری سیاسی، اجتماعی و قومی، قاطعانه با متخلّفین برخورد می‌کرده است. نوع تخلّفات انجام شده، علل ارتکاب تخلّفات و برخوردهای أمیرالمؤمنین7 با متخلّفین، از جمله مواردی است که در این پژوهش مورد تحلیل و بررسی قرار خواهند گرفت.