وبلاگ

مقوله تراکم از مباحث دیرین برنامه ­ریزی شهری است. در واقع از زمانی که انسان شروع به انتظام بخشیدن به سکونتگاه های خود نمود به تراکم توجهی خاص داشت، نقش تعیین کننده و تأثیرگذاری تراکم بر تمامی جنبه­ های برنامه ­ریزی و طراحی شهر آنرا به شاخصی مهم در بیان دیدگاه ها و مکاتب مختلف در مسائل شهری تبدیل کرده است. در عین حال تأثیرگذاری این عنصر از شرایط زمانی، مکانی و سیستمی، مطالعه آنرا برای درک نحوه نگرش جامعه به فضا در دوره های زمانی و شرایط مکانی مختلف بسیار پراهمیت ساخته است. بطوریکه جوامع مختلف در گذشته، برخوردها و نگرشهای متفاوتی به آنها داشته اند. لیکن در فرایند جهانی شدن، یک همگرایی در دیدگاه ها براساس افزایش تراکم در محیط­های شهری دیده می­ شود این همگرایی آنچنان گسترده است که به یکی از مباحث اصلی توسعه پایدار شهری تبدیل شده است. تراکم جمعیت در سیمای شهری و محیط زیست روزانه جمعیت انعکاس یافته و شرایط بهره­مندی آنها را از فضای شهری به ویژه فضای سبز را مشخص می­ کند. با توجه به لزوم حفظ اراضی کشاورزی و طبیعی و همچنین کاهش هزینه­ های شهری، مسئله توزیع مطلوب تراکم جمعیت از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. توزیع مطلوب تراکم باعث توزیع مناسب جمعیت در سطح شهر می­ شود و امکان استفاده بهینه از شرایط موجود را فراهم می­نماید. در این فصل سعی بر آنست که به نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهری پرداخته شود و این تحقیق همچون سایر تحقیقات علمی از چارچوب کمی روش تحقیق علمی تبعیت می­نماید، براین اساس، طرح تحقیق با تعریف مسئله، اهمیت و ضرورت شروع و به بررسی فرضیه، سؤالات و اهداف و محدوده مکانی، روش تحقیق پرداخته و در نهایت با بیان مفاهیم و اصطلاحات و مشکلات و محدودیتها خاتمه می­یابد.

 

2-1- بیان مسأله

 

افزایش جمعیت شهرها و چگونگی اسکان آنها یکی از مشکلات شهرهای امروزی می­باشد. نقش و اهمیت تراکم در شهرسازی به مفهوم عام و در برنامه ­ریزی و طراحی شهری نقاط جدید به مفهوم خاص، بدیهی است. هیچ برنامه و طرح شهری بدون پرداختن به تراکم به عنوان عامل اصلی و تعیین کننده و نیز اثرگذارنده بر تمامی جنبه­ های برنامه ­ریزی و طراحی نمی ­تواند تهیه و اجرا شود. علی­رغم اهمیت فوق­العاده این شاخص، جایگاه آن در فرایند برنامه ­ریزی و طراحی شهری از دیدگاه علمی و نظری کمتر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و همچنان به عنوان یک موضوع پیچیده و مسئله کلیدی مطرح است.

 

تراکم در سطح شهر، به عنوان معیاری برای استقرار جمعیت و تأسیسات شهری، در طرح­های توسعه شهری از اهمیت خاصی برخوردار است (زیاری، 1384: 70).

 

انتخاب تراکم در طرح­های شهری، غالباً براساس تجربیات و مبتنی بر درک مستقیم بوده است که نهایتاً منجر به مشکلات عدیده و عوارض بعدی می­ شود. بسیاری از سیاستگذاران توسعۀ شهری پایدار، در طرفداری از زندگی با تراکم زیاد چنین ادعا کرده ­اند که راه حل شهر فشرده به کاهش گرایش به سوی توسعه بی­رویه پیرامونی کمک خواهد کرد و به ارتقای پایداری و سرزندگی شهری یاری خواهد رساند (عزیزی، 1388: 48). با توجه به عمر نسبتاً طولانی طرح­های شهری و نیز تحقیقات انجام یافته محدود در مقوله­ی تراکم، هیچ­گاه اندازه­ای به

 عنوان تراکم بهینه تحقق نیافته تا به عنوان یک الگو به کار گرفته شود؛ بنابراین برای دست­یابی به تراکم بهینه نیازمند برخوردی علمی­تر می­باشد. بحث تراکم بهینه زمانی از استحکام نظری برخوردار می­گردد که از یک سو عوامل مختلف تأثیرگذار بر آن به دقت شناسایی و ریشه­یابی شود و از سویی دیگر، آثار تبعی تراکم در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد؛ بنابراین استفاده از روش های که بتواند، به توزیع مناسب تراکم در سطح شهرها کمک کند، می ­تواند بسیار باارزش باشد. در این تحقیق سعی شده است یک مدل و روشی مناسب برای توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهر کرمانشاه ارائه شود.

 

3-1- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

اشتباه در تعیین تراکم جمعیتی برای کل شهر و تراکم هریک از نواحی مختلف مسکونی، نتایج سوءِ بسیاری در زمینه ­های کالبدی، خدماتی، سیمائی، جمعیتی، اقتصادی و نیز در وضعیت مسکن و ترافیک شهر به بار می­آورد، لذا نمی­توان به راحتی از کنار آن گذشت. به عنوان مثال آیا تعیین تراکم زیاد برای ناحیه مسکونی که فاقد شرایط لازم برای پذیرش چنین تراکمی است در حکم سوق دادن میلیاردها ریال سرمایه به فعالیت احداث مسکن در مسیری غلط نخواهد بود؟ و آیا تدوین ضوابطی منتهی به تراکم کم در شهرهای مواجه با کمبود زمین صحیح است؟ بدین ترتیب برای تعیین میزان تراکم و ارائه ضوابط ناظر بر قطعه­بندی اراضی و احداث ابنیه­ی مسکونی در نواحی مختلف یک شهر به منطقی قوی نیاز است (صالحی، 1367: 12).

 

اهداف تمامی تلاشها در موضوع تراکم در طرح­های شهری رسیدن به تراکم بهینه است، اما یک الگوی تراکم بهینه جامع الشرایط که در برنامه ­ریزی و طراحی شهری قابل قبول باشد نمی ­تواند واجد پایه علمی مستحکمی باشد و تاکنون نیز تحقق نیافته است. تراکم­های پیشنهادی بسیاری از طرح­ها نیز مواجه با مشکلات فراوان شده و مرتباً با دیدگاه ­های تغییر در تراکم مواجه می­ شود. دلیل عمده­ی این مسائل را می­توان فقدان مطالعات پایه­ای و علمی کافی در روند تعیین تراکم دانست.

 

هدف از تدوین تراکم شهری، برنامه­دار کردن سازمان فضایی شهر است و این برنامه علی­الاصول تابعی خواهد بود از عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، طبیعی و زیست محیطی منطقه­ای که شهر در آن قرار دارد؛ بنابراین تراکم شهری نسبت به این عوامل کاملاً تأثیرپذیر بوده و به محض تحقق یافتن در چگونگی این عوامل مؤثر خواهد بود.

 

شهرگرایی به عنوان یک پدیده جهانی، امروزه در مرحله­ ای از سرعت­یابی است که به جرأت می­توان گفت جهانی که ما در آن زندگی می­کنیم جهان شهری است که لازمه آن دوری از محیط طبیعی و پذیرش ناخواسته عدم تعادلی­های است که از روابط ناموزون انسان و فضای شهری منشأ می­گیرد (عابدین درکوش، 1381: 11).

 

اهمیت مسئله در منطقه مورد مطالعه (شهر کرمانشاه)زمانی آشکار می­گردد که به آمارهای جمعیتی و تراکمی شهرتوجه شد. در سال 1376 تراکم خالص شهر 1/ 117 نفر در هکتار وتراکم ناخالص 4/72 نفر در هکتار بوده و در سال 1385 تراکم خالص شهر حدود 7/136 نفر در هکتار و تراکم ناخالص آن 2/86 نفر در هکتار بوده، جمعیت شهر نشین هم نسبت به سال 1376 افزایش داشته است و بی­تردید نمی­توان در توسعه فضایی سرزمین چگونگی توزیع جمعیت و تراکم در سطح زمین را نادیده گرفت. توسعه متعادل­تر جمعیت تسهیل کننده توسعه فضایی آن سرزمین است.

 

برنامه ­ریزی شهری از آن روبه مطالعات جمعیتی و پیش ­بینی تحولات آن می ­پردازد که جمعیت را مظروف و شهر را ظرف کالبدی فعالیت می­انگارد، بدون تدارک برنامه ­ریزی شده مظروف، ظرف مناسب و کافی برای اسکان، کار و فعالیت، تفریح و رفت و آمد نخواهد داشت.

 

از طریق روش­های تصمیم ­گیری چندمعیاره می­توان به مدلی مناسب برای توزیع تراکم جمعیت در سطح شهر رسید. چنانچه چنین مدلی را بتوان ارائه نمود، می­توان آن را به بسیاری شهرهای دیگر تعمیم داد یا اینکه در آنها مورد آزمون قرار داد.

 

علاوه بر این آشنایی با جهان، کشور، استان یا شهری که در آن متولد شده­ایم و سکنی گزیده­ایم، برای همه­ی ما لازم و ضروری است و تا زمانی که نتوانیم بخوبی مسائل و معضلات و مشکلات آن را شناسایی کنیم و پی به حل آن نبریم چگونه انتظار خواهیم داشت که برنامه­ ریزان کشورمان بتوانند در جهت تعادل منطقه­ای در کشور موفق باشند ای بسا همین تحقیقات کوچک بتوانند روزی در برنامه ­ریزی کلی منطقه مؤثر واقع شوند.

 

علاوه بر تعیین کل تراکم جمعیت شهر می­توان تباین تراکم جمعیت شهری را برحسب محلات بررسی کرد. چرا که تراکم جمعیت در سیمای شهر و محیط زیست روزانه جمعیت انعکاسی یافته و شرایط بهره­مندی آنها را از فضای شهری به ویژه فضای سبز مشخص می­ کند. از سوی دیگر این اختلاف تراکم بیانگر رشد نامساوی ساختمانهای شهری در ارتفاع و به مفهوم دیگر مبین رشد نابرابر عمودی شهرهاست؛ که حدود اشغال و نحوه استفادۀ انسانها را از فضای شهری نشان می­دهد (خمر، 1385: 228).

 

4-1- سوالات تحقیق

 

1) نحوه توزیع تراکم جمعیت در سطوح محلات شهر کرمانشاه چگونه است؟

 

2) آیا توزیع تراکم جمعیت در سطح محلات شهر مطلوب است یا غیرمطلوب؟

 

5-1- فرضیه های تحقیق

 

با توجه به موضوع تحقیق تحلیلی بر نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهری فرضیه ­های این تحقیق به شرح زیر می­باشد:

 

1) به نظر می­رسد توزیع تراکم جمعیت در سطح شهر یکسان نیست.

 

2) به نظر می­رسد توزیع تراکم جمعیت در سطح محلات شهر از توزیع مطلوبی برخوردار است.