:
سراسر این پایان نامه , R) یک حلقه جابجایی و یکـدار و موضعی و نوتری است و M یک
R- مدول متناهی مولد با دامنه d است. برای هر ایده آل مانند I از R ، i – امین مدول کوهمولوژی
موضعی M نسبت به I را با نماد M)) نشان می دهند و بصورت زیر تعریف می کنند :
نظریه مدولهای کوهمولوژی موضعی اولین بار توسط گروتندیک[1] در سال 1960 به منظور حل یک
حدس ساموئل[2] معرفی شد و یکی از زمینه های تحقیقـاتی مهم در هندسه جبری و جبر جابجایی گردید .
در سال 2002 ، برادمن[3] و شارپ[4] مفهوم شبه محمل های یک مدول متناهی مولد دلخواه را روی حلقه
-ای موضعی و نوتری معرفی کردند. شبه محمل ها بعنوان زیر مجموعه هایی از ایده آلهای اول حلقه
نوتری مورد نظر نسبت به توپولوژی زاریسکی در حالت کلی الزاماً بستـه یا باز نیستند. در حالیکه در
ایـن پایـان نامـه شرایـطی ارائه می شود کـه تحـت آنهـا شبـه محـمل ها مـجموعـه های بستـه هستنـد.
اگر 0 ≤ i را یک عدد صحیح در نظر بگیریم i- امین شبه محمل M را با نمـاد نشان
می دهیم و بصورت زیر تعریف می کنیم :
فرض کنیم R یک خارج قسمت از حلقه که یک حلقه موضعی گورنشتاین – بعدی است ،
باشد. R- مدول را با نشان می دهیم. آنگاه یک R- مدول متناهی مولداست
و طبق قضیه دوگانگی موضعی یک ایزومورفیسم بصورت
داریم که E(R/M) یک پوشش انژکتیو از (R/M) است.رجوع کنید به قضیه (11.2.6) ازمرجع ]2[.
این ایزومورفیسم در اثبات بسته بودن کانون غیر کوهن – مکالی M یعنی ncM (M) استفاده می شود
که ncM (M)را بصورت زیر تعریف می کنیم:
}
علاوه بر این داریم :
این پایان نامه به پنج فصل تقسیم شده است در فصل اول به تعاریف و مفاهیم مقدماتی اشاره می کنیم
و در فـصل دوم این پایان نامه مفهـوم نمایش ثانویه برای مـدولهای آرتینی بررسی می شود. در واقع
اولین بار مفهوم نمایش ثانویه بعنوان تعمیمی از مفهوم نمایش اولیه برای مدولهای نوتری روی
مدولهای آرتینی توسط ریاضیدان مشهوری بنام مک دونالد مطرح شد.و در ادامه مفهوم ایده آلهای
اول چسبیده مدولهای آرتینی معرفی خواهد شد که از این مفهوم در فصل های بعدی به کررات استفاده
خواهد شد. یکی دیگر از مفاهیم مهم مطرح شده در این پایان نامه بررسی رفتار کانون غیر کوهن
– مکالی مدولهای متناهی مولد روی حلقه های موضعی و نوتری از حیث بسته یا باز بودن نسبت به
توپولوژی زاریسکی می باشد که در فصل سوم و چهارم به آن می پردازیم . و در مواردی کوشش ما
براین خواهد بود که کانون غیر کوهن- مکالی را بصورت واریته ای از ایده آلهای بخصوصی از حلقه
توصیف کنیم. بطور کلی هدف از این پایان نامه مطالعه شبه محمل و کانون غیر کوهن – مکالی M
درارتـباط با حلقـه مسسل R/AnnR (M) است کـه در شرایـط Serre روی M صدق می کند و نیـز
ناآمیختگی حلقـه های موضعی R/P را برای ایده آلـهای اول P در suppR (M) مـورد مطالعـه قرار
می دهیم
تعریف 1- 1 حلقه R را موضعی گوئیم هرگاه فقط یک ایده آل ماکسیمال داشته باشد.
تعریف 1- 2 زیر مجموعه S از حلقه R را بسته جبری گوییم هرگاه و به ازای هر
داشته باشیم .اگرP یک ایده آل اول از حلقهR باشد S = R P بسته ضربی است.
بیان مسئله
پوچ‌گرایی یا نیهیلیسم (برگرفته از nihil لاتین به معنای هیچ) یک دکترین فلسفی است که زندگی را بدون معنا و هدف خارجی یا ارزش‌های اخلاقی درونی می‌داند .نیهیلیسم نخستین‌بار در قرن ۱۹ روسیه و در اوایل دوران حکومت الکساندر دوم به وجود آمد و گسترش یافت. اولین بار ایوان تورگینف بود که در رمان مشهور پدران و پسران این واژه را از طریق شخصیت بازاروفِ نیهلیست مشهور کرد. این تفکّر در نتیجه ویرانی‌های حاصل از دو جنگ جهانی اروپا رشد گسترده‌ای کرد.
تئاتر ابزورد یک شیوه تئاتری است كه ریشه در اواخر دهه 1940فرانسه دارد. این سبك به شدت بر فلسفه وجودی تكیه دارد و عمدتاً خاص نمایشنامههایی است كه نمایشنامهنویسان اواخر دهه 1940 تا 1960 مینوشتهاند .این شیوه تئاتری بیانگر این باور است كه در یک جهان بدون وجود خداوند، وجود انسان بیمفهوم و بیهدف بوده و همه ارتباطات منجر به شكست می شود و نتیجه اجتنابناپذیرآن سكوت است. تئاتر پوچی با ارائه مستقیم یافته های وجودی، خود با فلسفه وجود ارتباط دارد. هدف این شیوه تئاتری نشان دادن دنیایی است كه بشر فقط با خود و نه چیز دیگر بدنیا می آید و باید جایگاه خود را در جهان متافیزیک پیدا كند. اغلب آثار ابزورد از عرف تئاتری بهره میگیرند اما محدود به آن نیستند. این كارها عموماً سطوح بالایی از مغایرت و بیگانگی دارند مثل صحنه تشییع جنازه كه در آن بازیگران خوشحالند و یا جشن تولد كه با افسردگی اجرا می شود. اصطلاح «تئاتر پوچی» توسط مارتین اسلین منتقد در مقاله وی به سال 1960 و بعداً در كتابی به همین نام ابداع شده است. او این نمایشنامهها را بر مبنای یک تم اصلی پوچی مشابه آنچه آلبر كامو در مقاله سال 1942 خود با عنوان «افسانه سیسیفوس» استفاده میكند، بكار میگیرد. پوچی در این نمایشنامهها شكل واكنش انسان را نسبت به جهان بیمفهوم در برمیگیرد، انسان مانند عروسك خیمهشببازی در كنترل نیرویی خارجی است. این اصطلاح برای طیف وسیعی از نمایشنامهها بكار برده می شود و بسیاری از این خصوصیات در نمایشنامههای این سبك یكسان است. كمدی كه با تصاویر تراژیک آمیخته شده، شخصیتهایی كه با ناامیدی مجبورند كارهای تكراری و بیمفهوم انجام دهند، دیالوگهای پر از كلیشه، بازی كلمات و بیهودهگی، و موضوعات تكراری و گسترش دهنده پوچی. از نمایشنامهنویسان تئاتر ابزورد میتوان به ساموئل بكت، اوژن یونسكو، ژان ژنه، هارولد پینتر و ادوارد آلبی اشاره كرد.و از جمله ابزوردیسم های عرب میتوان از پدر نمایشنامه نویسی عربی ، توفیق الحكیم یاد كرد.
طرح سوالهای اصلی تحقیق (فرعی و اصلی) :
- : اندیشه ی پوچی در نمایشنامه کالیگولا به چه صورت نمایان است؟
-
-
- : زندگی و جهان در اندیشه ی کالیگولای کامو چه جلوه ای دارد؟
- : عقیده ی کامو نسبت به کالیگولا به چه صورت است؟
- : رابطه ی تئاتر ابزورد با پوچ گرایی چگونه است؟
- جایگاه تماشاگر در نمایشنامه قطار به چه شکل وشخصیت ها چگونه هستند؟
- دیدگاه توفیق الحکیم نسبت به جهان مادی و معنوی به چه شکل است ؟
فرضیه های تحقیق :
- : كالیگولای كامو در واقع یک درام اندیشه است و نه دراماتیزه كردن تاریخ. اندیشه ای كه اینگونه بیان میشود «آدمها می میرند و خوشبخت نیستند » در واقع با این عبارت پوچی وضع بشر را بیان میكند.
- : كالیگولا علاوه بر اینكه می فهمد خوشبختی بشر شكننده است ، این را هم میفهمد كه اكثر آدمها در خودفریبی درباره این شكنندگی ، كاركشته و راسخ هستند.! كالیگولا مردی است كه شور زندگی او را تا جنون تخریب پیش می راند.مردی كه از بس به اندیشه ی خود وفادار است وفاداری به انسان را از یاد می برد و همه ی ارزشها را مردود میشمارد!
- : از نظر كامو بزرگترین خصلت و حق مطلق آدمی ، عصیان است و شاید بتوان گفت كه كالیگولامحبوبترین قهرمان اوست . با این همه عقاید خود كامو را باید از زبان مخالفان كالیگولا شنید.
- : نویسندگان ابزورد نیز همانند توفیق الحکیم سعی در شکافتن حقایق و فهماندن آن دارند. برای این تئاتر شخصیت ها روی صحنه، خود را زبان گویای قرن بیستم می دانند. آن ها به زعم خود ترسیم کنندة چهرة واقعی انسان و شرایط مادی و معنوی او هستند. به این ترتیب نمایش نویسان چنین سبکی به وضوح به انسان هشدار می دادند و به آن ها نحوة زندگی را اخطار می کردند. با توجه به چنین استنباط هایی نمی توان ابزورد را پوچ گرا نامید. چه ، اگر این طور بود، خود، نقیضی می شد برای تئوری هایش. زیرا همین که بگوییم «دنیا پوچ است» عملکردهایی را برای انسان تعریف کرده ایم که شرایط جدیدی با تحلیل های مشخصی را می طلبد.
- : توفیق الحکیم تماشاگر را در یک سوی نگاه قرار می دهد.زیرا در نمایشنامه قطار برخی شخصیت ها به صورت مدوّر و برخی دیگر به صورت ایستا می باشد.
- : در اندیشه های توفیق الحکیم، جهان ماده و معنا هرگز به موازات یکدیگر قرار نمی گیرند بلکه همانند دو قطب متضاد در برابر همدیگر قرار می گیرند. این نگاه ریشه در باور های هستی شناسانه او دارد او به روشنی پیشرفت های علمی را محکوم می کند: «دیدگاه کلی توفیق الحکیم نسبت به پیشرفت های علمی منفی است او معتقد است در این عصر نوعی علم زدگی پدید آمده که قلب و روح و عاطفه را کشته است، او این عصر را عصر خداوندگاری علم می داند. به اعتقاد او پیشرفت علم به تنهایی نه تنها خیر و سعادت برای بشریت به بار نمی آورد بلکه آینده او را تهدید می کند.»
اهداف تحقیق :
اما مهمترین اهدافی كه ما در این رساله به دنبال آن هستیم عبارتند از:
- آشنایی با مكتب نیهیلیسم و تجلی آن در اندیشه و آثار آلبركامو خصوصا كالیگولا.
- آشنایی با مكتب ابزوردیسم و تجلی آن در اندیشه و آثار توفیق الحكیم خصوصا نمایشنامه قطار آن.
- تاثیر نیهیلیسم در اندیشه ی کامو و ابزوردیسم در اندیشه ی توفیق الحکیم.
- بررسی نمایشنامه ها هم از لحاظ محتوی و مضمون و هم از لحاظ ساختاری.
- شناخت جایگاه و اندیشه های آلبركامو و توفیق الحكیم نسبت به زندگی و جهان هستی.
- مهمترین هدف پرداختن به موضوعی جدید در گستره ی زبان عربی و جهان غرب است.
:
آراسته ساختن کلام به زیورهای ادبی در بین شاعران ونویسندگان بیانگر قابلیت وتوانمندی آنان می باشد و در این میان تشبیه جایگاه ویژه ای نسبت به دیگر عناصر خیال پردازی دارد. چه بسیار از انسانها در سطوح مختلف علمی و ادبی از این عنصر خیال پرداز در زندگی روزمره خود استفاده می نمایند و جایگاه ویژه ای در بین مردم دارد.
هنرمندان ادبی به جهان برون و درون نگاه ویژه ای دارند و برداشت آنها از جهان پیرامون خود زیبایی خاص خود را دارد وبا توجّه به محیط های اجتمایی مختلف، آداب و رسوم، سبک و دوره ای که در آن زندگی می کنند تفاوتهایی دیده می شود. شاعران در ذهن خود با تصاویر گوناگون، نگارستانی ایجاد کرده اند که برای دیده شدن این تصویرهای زیبای ذهن خود از صور خیال استفاده می کنند که در این بین تشبیه جایگاه ویژه ای دارد.
تشبیه یکی ازعناصر اصلی صور خیال در ادبیّات هر ملتی است که سایر صورت ها از آن مایه می گیرند زیرا پایه واساس صور خیال از استعازه، مجاز، کنایه وحتی رمز بر رابطه تشبیه استوار است وهم چنین یکی ازپر کاربردترین مباحث زیباشناسی در راستای سهولت درک معنی شناخته می شود واز این طریق است که می توان تصویرپردازی را توسعه فراوان داد بدین ترتیب تشبیه از عناصر برجسته زیبایی درکلام نویسندگان وشاعران می باشد. هر چند دانشمندان وعلمای بلاغت از گذشته تا حال درمورد تشبیه وانواع آن در مواردی اختلاف نظر دارند اما نگارنده دراین کار تحقیقی سعی را برآن داشته از نظرات غالب را که دردانشگاه ها وموسسات آموزشی آموخته می شود، اساس کار خود قرار دهد. در این مجموعه برای سهولت ازاعداد بهره جسته است وبه خصوص درتشبیهات ملفوف، مفروق، جمع وتسویه که در آن چند مشبّه ومشبّه به کار برده شده لذا هر شماره ای باشماره مشابه خود در مشخص کردن ارکان تشبیه مطابقت دارد. در این پژوهش بررسی تشبیه از ابتدای غزلیّات به ترتیب می باشد.
این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است.
فصل اوّل: نگاهی به زندگی، آثار و سبک وصال.
فصل دوّم: تشبیه.
فصل سوّم: بررسی تشبیه در پانصد غزل آغازین دیوان وصال شیرازی.
فصل چهارم: نتیجه گیری.
روش تحقیق:
این پژوهش، بر اساس هدف، از مجموعه تحقیقات بنیادی – نظری است. اطلاعات مربوط به پایان نامه، از طریق فیش برداری از کتابها و مقالات معتبر علمی گردآوری شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی می باشد.
اهداف تحقیق:
اصلی ترین هدف در این پایان نامه بیان ظرافت و زیبایی های تشبیه به عنوان یکی ازعناصر خیال انگیز در شعر وصال شیرازی می باشد که می تواند راهگشایی برای جویندگان علوم ادبی در زمینه ی بیان باشد.
پیشینه ی تحقیق:
تا کنون تا جایی که نگارنده بررسی نموده است پژوهشی به طور مجزا در مورد موضوع تشبیه در غزلیّات وصال پرداخته نشده است امّا در موضوع صور خیال در غزلیّات وی پایان نامه زیر موجود می باشد که به صورت کلی وگذرا به عنصر تشبیه پرداخته ولی نگارنده در این پژوهش به جزئیات تشبیهات موجود در پانصد غزل آغازین دیوان وصال شیرازی پرداخته است.
جمشیدی، احمد، ( 1386)، بررسی صور خیال در غزلیّات وصال شیرازی ومقایسه ی آن با غزل های سعدی و حافظ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.
:
نظامی یکی ازشاعران بزرگ در تاریخ ادب فارسی است که در ایجاد تصاویر بکر و بدیع هنرنمایی های بسیار زیبایی داشته است. از جمله تصویر آفرینی های نظامی می توان به تصاویر طلوع وغروب خورشید اشاره کرد که به کرّات در شعر خود به کار برده است، عمومأ تصویر سازی های شاعرانه تنها در عصر و زمانه ی آفرینش شعر تازگی خاصی دارد امّا با گذشت زمان گرد رخوت بر آن نشسته و تازگی خود را از دست می دهد امّا شعر حکیم سخن نظامی از این نقیصه مبرّاست، به گونه ای که خواننده با خواندن شعر او و درک تصاویر او احساس کهنگی نمی کند که این امر به جهت زیبایی و بدیع بودن تصاویر شعری نظامی است که اجازه کهنگی به آن نداده است.
هدف و انگیزه این تحقیق بررسی تصویرگری طلوع و غروب خورشید در آثار نظامی بوده است تا هنرنمایی این شاعر بزرگ را در معرض نمایش بگذارد و از آنجایی که این موضوع در آثار شاعران بزرگی همچون فردوسی و خاقانی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است بررسی این موضوع در آثار شاعر بزرگی چون نظامی نیز خالی از فایده نخواهد بود از اینرو تصمیم گرفتم با بضاعت اندک خود به بررسی این موضوع بپردازم.
در این پایان نامه سعی شده است با تعمق و تأمل بیشتر در پنج گنج هنرنمایی نظامی در زمینه تصویر سازی ها ی طلوع و غروب خورشید بررسی شود و چگونگی استفاده وی از صور خیال مورد تجزبه و تحلیل قرار گیرد .
از مشکلات عمده ای که در این تحقیق با آن مواجه گردیدم نبودن منابع و کتب مرجع و جامع با ویرایش جدید بود که کمبود آن موجب کندی روند جمع آوری مطالب و عدم پیشرفت سریع تحقیق گردید. تحقیق حاضر از نوع پژوهش های توصیفی _ تحلیلی است. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق فیش برداری است. این پژوهش در پنج فصل به نگارش درآمده در فصل نخست به کلیات پژوهش اشاره شده است. در فصل دوم به مبانی نظری پژوهش پرداخته شده است. در فصل سوم به معرفی زندگی نامه و آثار شاعر قرن ششم نظامی گنجوی پرداخته شده است. در فصل چهارم به بررسی تصویرگری طلوع و غروب خورشید با بهره گرفتن از صور خیال “تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز” پرداخته شده است و درفصل پنجم به نتایج تحقیق پرداخته شده است.
1 – 2 بیان مسأله
«شناخت فرهنگ و تمدن ایران زمین از مهمترین مواردی است که جوانان این کهن بوم و بر باید بدان توجه بیش تری نمایند و تلاش کنند پیشینه ی فرهنگی این سرزمین را با مطالعه و بررسی آثار به جا مانده از فرهیختگان و اندیشمندان پیشین بهتر بشناسند. به زبان دیگر مطالعه ی زندگی ، اندیشه و آثار هنرمندان و اندیشه وران بزرگ این کشور که بر تارک جهان خوش نشسته اند و رخشان و درخشان اند امری است ضروری و اجتناب ناپذیر است».(علی پور،1383 :6)
اگر بخواهیم در ادب کهن فارسی به شاعران موفق و برتری که در زمینه ی داستان های اساطیری و عاشقانه قلم فرسایی نموده اند اشاره کنیم بی گمان نام حکیم نظامی گنجه ای به ذهن ها خطور می کند او شاعر قرن ششم هجری است ، که زندگی او مصادف با دوره ی دوم حکومت غزنویان است این دوره اوج عزّت و ذلّت سلجوقیان و حکومت خونریز خوارزمشاهیان است. در آغاز جوانی به تحصیل ادب و تاریخ همت گماشت. وی با اصول عرفان آشنا بود و عملا نیز به زهد و تصوف می پرداخت و پادشاهان نیز رعایت مقــام او را می كردند و در حضور وی از می و مطرب پرهیز می كردند.
در بررسی اشعار نظامی مشاهده می شود که او در انتخاب الفاظ و كلمات مناسب و ایجاد تركیبات خاص و ابداع معانی و مضامین نو و توصیف طبیعت در شمار كسانی است كه بعد از خود نظیری نیافته است. او در خمسه ستاره‌ها، ماه، خورشید، چشمه، آب، باغ، درختان، گل‌ها، سبزه‌ها، نسیم، باد، هوا، خاك را به نظم کشیده است. وی از هیچ یک از مظاهر طبیعت به اندازه شب و روز تصاویر بدیع و بكر نساخته است تصاویری كه در آن تكرار وجود ندارد.
نظامی قصاید متعددی دارد كه به پیروی از سنایی در وعظ و حكمت سروده است. نظامی چنان كه از اشعارش بر می آید، میراث دار شعرای بارز قصیده سرا و حماسه سرا است .
نظامی علاوه بر قصاید و دیوان غزلیات كه دولتشاه عدد ابیات آن را بیست هزار بیت نوشته و اكنون مقداری ازآن در دست است او پنج مثنوی مشهور به نام پنج گنــــــج دارد كه آن ها را خمسۀ ی نظامی می گویند.
مثنوی اول، مخزن الاسرار در سال(570-568) سروده شده است كه مشتمل بر حدود 2260 بیت است و شاعر آن را به نام فخرالدین بهرام شاه بن داوود، پادشاه ارزنگان نامیده است که این کتاب دارای چهل مقــاله است. در دو بخش کاملا جدا و متمــــایز از هم که موضوع، مضمون، و محتوا و حتّی نحوه بیان وترکیبات و هدف هر دو متفاوت است.
مثنوی دوم، منظومه خسرو و شیرین در سال (571) پس از مخـزن الاسرار سروده شده است كه مشتمل بر 6500 بیت می باشد.
مثنوی سوم، منظومه لیلی و مجنون در سال (584) مشتمل بر 4700 بیت در مدت کمتر از چهـــار ماه
سروده شده است. و آن را به اختان شاه تقدیم کرده است .
مثنوی چهارم، بهــرام نامه یا هفت پیكر یا هفت گنبد در سال (593)، مشتمل بر5136 بیت ساخته شده است. و آن را به علاء الدین ارسلان، حاکم مراغه اهدا کرده است.
مثنوی پنجم، پنج گنج اسكندر نامه است. این كتاب مجموعا در10500 بیت سروده شده شامل دو قسمت است كه نظامی نخستین را، شرفنامه و دومین را اقبالنامه نامیده است.
هر چند که تفاوت سبک بیان نظامی و جهان بینی، دانشها و فلسفه ی زندگی او تصویری به نسبت متفاوت از موضوعات مشترک او و پیشینیان (سنایی و فردوسی) را ارائه می کند.اَمّا ساختار عرفانی و مواعظ مخزن الاسرار و ساختار عاشقــانه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون، با بن مایه های تاریخی اسطوره ای درباره ی اسکندر و بهرام که در اسکندرنامه و هفت پیکر به آنها پرداخته شده است حاکی از آن است که نظامی به آثاری همچون حدیقه سنایی و شاهنامه فردوسی نظر داشته و آثار خود را همسوی آنها قرار داده است.
اخلاق در لغت جمع واژة «خُلق» است. خُلق صفتی را گویند که در نفس انسان رسوخ دارد و موجب آن میشود که افعالی متناسب با آن، بدون نیاز به تفکر و تأمل از او صادر شود. خُلق همان ملکه است که در مقابل حال قرار دارد. حال بر خلاف ملکه، کیفیت نفسانی سریع الزوالی است که می‌تواند پس از ممارست و تمرین، ملکة انسان گردد (طوسی، 1369، ص 101).
ابن مسکویه می‌گوید: «خُلق همان حالت نفسانی است که انسان را به انجام کارهایی دعوت
می‌کند؛ بی‌آنکه نیاز به تفکر و اندیشه داشته باشد» (ابن مسکویه، 1381، ص 15).
به تعبیر مرحوم نراقی، اخلاق عبارت است از: دانش صفات مهلکه و منجیه و چگونگی متصف شدن و گرویدن به صفات نجات بخش و رها شدن از صفات هلاک کننده. (مصباح، 1381، ص 18)
ارسطو معتقد بود که انسان به طور طبیعی واجد خلق و خوی‌های خاصی نیست؛ هرچند طبیعت او با هیچ خلق و خویی هم ناسازگار نیست، بلکه می‌تواند بنا به خواست خود و با مداومت و تمرین، ملکات خاصی را در خود پرورش دهد و نیز معتقد است، اشرار به تأدیب و تعلیم اخیار می‌شوند و تکرار موعظه و نصیحت تأثیر دارد (طوسی، 1386، ص 104).
اهمیت اخلاق
نقش و اهمیت مکارم اخلاق در تعالی معنوی انسانها بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ هم چنان‌که رسول گرامی اسلام نیز هدف از بعثت خویش را تتمیم مکارم اخلاق معرفی می‌نماید: «اِنّما بُعِثتُ لِاُتَمِمَ مَکارِم الآخلاق» من مبعوث شده‌ام که اخلاق حسنه را به اتمام رسانم. اولیای گرامی اسلام نیز برای آنکه پیروان خویش را به راه خودسازی و تزکیهی نفس سوق دهند، آنان را به آموختن علم اخلاق موظف نموده و فرا گرفتن این علم را که از پایه‌های اساسی سعادت اجتماع است بر سایر علوم مقدم داشته‌اند (فیض کاشانی، 1365، ص 1).
بی‌تردید اخلاق در اسلام دارای اهمیت فراوانی است و علاوه بر آنکه از ارکان اسلام و در ردیف عقاید و احکام به شمار می‌آید، عامل پیوند انسان به پروردگارش نیز می‌باشد و همانا این پیوند مقصود اصلی در ایجاد انسان است. دیگر آنکه آیین مقدس اسلام در تمام زمینه‌ها جز با شیوة اخلاقی، تمام و کامل نمی‌گردد و نیز این علم از دانش‌هایی است که به انسان و حالات گوناگون او و سایر علوم و معارف انسانی اهتمام می‌ورزد. از فضیلت‌ها و مکارم انسانی چگونگی به دست آوردن آن و نحوة آراستن نفس به آن صفات نیک، از رذیلت‌ها و صفات ناپسند و چگونگی دوری جستن از آنها و بازداشتن نفس از آلوده شدن و نیز آثار گوناگون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آن بحث و گفت‌و‌گو می‌کند (مظاهری، 1388،ص 12).
در اهمیت علم اخلاق میتوان گفت که وجود انسان به گونه‌ای ضعیف و ناقص آفریده شده است؛ به گونه‌ای که باید خود، ابعاد هستی خویش را شکل دهد و به کمک قدرت اندیشه و ارادة خویش استعدادهای مختلفش را شکوفا سازد و به کمال لایق خود برسد. اخلاق، استعدادی است که در وجود انسان نهفته است و برای آنکه انسان به کمال لایق خود برسد، باید این جنبه از وجودش را نیز شکوفا سازد (امید، 1381، ص 166).
اخلاق پیش از اسلام
با نگاهی گذرا به اخلاق پیش از اسلام درمی‌یابیم که با وجود کتاب مقدسی مانند اوستا که مجموعهی کاملی از تعالیم اخلاقی است و تمدن دیرین و روحیات ایران پیشین را یادآور می‌سازد، اخلاق از مقولههای مورد توجه در ایران باستان بوده است. گات‌ها مهمترین قسمت اوستا، نخستین کتابی است که بشر را به شاهراه وحدت راهنمایی کرده است. در تعلیمات زرتشت مقصود از خلقت و نتیجه زندگانی این است تا هر فردی در آبادی جهان و شادمانی جهانیان کوشیده است، خود را به وسیله اندیشه، پندار و گفتار و کردار نیک، قابل عروج به عالم روحانی و رسیدن به اوج کمال و سعادت جاودانی نماید. همچنین محسنات اخلاقی از قبیل راستی و درستی، امانت، تواضع، رحم و شفقت و… نمونه‌هایی از تعالیم مزدیسنا و اخلاق ایران باستان است (ایرانی، 1361،ص 5).
در سلسله‌های متعدد موجود در ایران باستان نیز تعالیم اخلاقی وجود داشته‌اند. سلسلة ساسانیان که بر سر دو راهی میان دنیای یونان و روم از یک سو و چین و هند از سوی دیگر قرار داشت، روزگاری دراز مرکز مبادلات معنوی و مادی بود. تمایلات ایران دوستی که در این دوره حکم‌فرما بود، به کمک و همراهی مذهب ملی کشور، آیین زردشت و روحانیون پارسی به وجود آمد، رواج پیدا کرد و این تمایلات در ادبیات پرورش یافت (اینوسترانتسف، 1351، ص 15).
ادبیاتی که جنبة اخلاقی دارد، شامل تعلیمات اخلاقی، دعوت به کار نیک، اندرزها و رهنمودهایی برای داشتن یک روش صحیح زندگی و همیشه همراه با گفتارهایی دربارة دین و اصول آن است. اینگونه نوشته‌های را که تعدادشان نسبتاً زیاد است، هندرز (اندرز) یا پندنامک می‌نامیدند. کتاب پندنامک زرتشت شامل دستورهای اخلاقی همراه با تعلیمات دینی است (ریپکا، 1354، ص 68).
بنابراین، رساله‌های اخلاقی و آموزشی به صورت اندرز و وصیت، گروه مخصوصی از آثار ادبی را تشکیل می‌دهد از بررسی تألیف‌های مشابه در ادبیات ایرانی در دوره ساسانی میتوان به چگونگی پیدایش آن پی برد. نمونه‌ای از این نوع اندرزنامه‌ها را که به صورت ادبی تنظیم یافته و مربوط به دورة قبل از اسلام است، در کتاب عهد اردشیر یا پندنامهی خسرو انوشیروان میتوان دید (اینوسترانتسف، 1351، ص 34).
اخلاقی که از اندرزنامه‌های کهن نشئت میگیرد پیچیده، ظریف و چنان سرشار است که میتوان مطالعة مضامین ادبیات فارسی سده‌های نخستین را براساس آن استوار کرد. نقش اصلی این
مجموعهها، برانگیختن نوعی نگرانی و حدّت بخشیدن به آن، بر حذر داشتن وجدان از خواب‌آلودگی و متقاعد کردن آن است به اینکه راحتی و آرامش واقعی در این بیداری است. این اندرزنامه‌ها نطفة اصلی اندیشه‌ای اخلاقی است که در سراسر ادبیات فارسی به چشم می‌خورد (فوشه کور، 1377، ص 23).
