وبلاگ

ادبیات را آیینه ی بازتاب موضوعات اجتماعی می­دانند و برای بررسی تحولات و دگرگونی­های یک سرزمین در ادوار مختلف، آثار ادبی آن ملت را یکی از منابع مهم به شمار می آورند؛ زیرا یکی از ابعاد شخصیتی شاعران و نویسندگان را می­توان هنرمندان مورخ دانست و بخش­هایی از آثارشان را هنر تاریخی یا تاریخ به زبان هنر به شمار آورد که علاوه بر بازتاب وضعیت سیاسی- اجتماعی به طرح انتقادات نیز روی می­آورند. انتقاد سازنده، مبارزه با پلیدی­ها و کج روی­ها و هدف آن اصلاح معایب و کاستی­هاست. قیصر امین­پور از شاعران معاصر است که مضامین اغلب اشعارش را به موضوعات اجتماعی اختصاص داده است. در ادوار آغازین شاعری او، محتوای شعرش آرمان­گرایانه بوده که به تدریج به سوی واقع گرایی، انسان مداری و جزیی نگری معطوف شده و از شعارگرایی در اشعارش کاسته و با واقعیت­های پیرامون خود همراه گردیده است. امین­پور با مشاهده­ ناهنجاری­ها، کج روی­ها، و تضاد در ارزش­های اجتماعی به انتقاد بر می خیزد و درون مایه ی انتقادات او را می توان در موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دینی- عرفانی مورد برسی قرار داد. در بُعد اجتماعی به انتقاد از آسیب­های اجتماعی، ظلم و بی عدالتی، نبود ارزش­های فردی و اجتماعی می پردازد و آن را در سه دوره­ انقلاب، دفاع مقدس و پس از دفاع مقدس مورد توجه قرار می دهد. در انتقادات سیاسی به نقد از دو موضوع عمده روی می آورد: یکی عدم آزادی و دیگری، جناح بندی­های سیاسی. در بعد فرهنگی، اصول اخلاقی و فرهنگی شاعران و فراموشی آرمان­گرایی را به انتقاد می گیرد. در محور دینی- عرفانی به نقد عدم خودشناسی، وابستگی و دلبستگی های دنیوی، عدم توجه به مرگ و آخرت اندیشی، سطحی نگری در دین، تظاهر و ریاکاری می پردازد. روش انتقاد او در پاره ای از موارد طنزآمیز است و او احساس می کند با طرح موضوعات جدی به صورت شوخی در اصلاح ناهنجاری های اجتماعی بیشتر می تواند مؤثر واقع شود. عوامل ناهنجاری های اجتماعی، مروّجان بی عدالتی و پارتی بازی، دینداران ریاکار و سیاستمداران بد کردار و بی کردار، مهم ترین آماج­های انتقادات قیصر امین پور به شمار می آیند.

 

کلید واژه:

 

قیصر امین­پور، اشعار، انتقاد، اصلاح، جامعه، سیاست.

 

 

 

فهرست

 

 

 

 

فصل اول: طرح پژوهش…………………………………………………………………………………………………

 

 

1

 

 

 

1-1. بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………….

 

 

2

 

 

 

1-2. سوأل پژوهش……………………………………………………………………………………………………….

 

 

3

 

 

 

1-3. پیشینه­ی پژوهش……………………………………………………………………………………………………

 

 

3

 

 

 

1-4. حدود پژوهش……………………………………………………………………………………………………….

 

 

5

 

 

 

1-5. اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………..

 

 

5

 

 

 

1-6. فصل­های پایان نامه …………………………………………………………………………………………………

 

 

5

 

 

 

1-7. روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………….

 

 

6

 

 

 

فصل دوم: چارچوب مفهومی…………………………………………………………………………………………..

 

 

7

 

 

 

2-1. ادبیات اجتماعی…………………………………………………………………………………………………….

 

 

8

 

 

 

2-1-1. جامعه………………………………………………………………………………………………………………

 

 

11

 

 

 

2-1-2. اخلاق………………………………………………………………………………………………………………

 

 

13

 

 

 

2-2. نقد و انتقاد……………………………………………………………………………………………………………

 

 

15

 

 

 

2-2-1. ادبیات انتقادی…………………………………………………………………………………………………..

 

 

18

 

 

 

2-2-1-1. ادبیات انتقادی قبل از مشروطه………………………………………………………………………..

 

 

18

 

 

 

2-2-1-2. ادبیات انتقادی بعد از مشروطه…………………………………………………………………………

 

 

21

 

 

 

2-2-3. شیوه ­های انتقاد………………………………………………………………………………………………….

 

 

26

 

 

 

2-2-3-1. هجو…………………………………………………………………………………………………………….

 

 

26

 

 

 

2-2-3-2. هزل…………………………………………………………………………………………………………….

 

 

27

 

 

 

2-2-3-3. طنز………………………………………………………………………………………………………………

 

 

28

 

 

 

2-2-4. شگردهای طنزپردازی…………………………………………………………………………………………

 

 

29

 

 

 

2-2-5. درون مایه­های انتقاد…………………………………………………………………………………………..

 

 

30

 

 

 

یادداشت­های فصل دوم…………………………………………………………………………………………………..

 

 

31

 

 

 

فصل سوم: قیصر امین­پور………………………………………………………………………………………………..

 

 

32

 

 

 

3-1. قیصر امین­پور………………………………………………………………………………………………………..

 

 

33

 

 

 

3-2. آثار قیصر امین­پور………………………………………………………………………………………………….

 

 

34

 

 

 

3-3. اندیشه­ی امین­پور…………………………………………………………………………………………………..

 

 

34

 

 

 

3-3-1. دوران انقلاب و دفاع مقدس……………………………………………………………………………….

 

 

36

 

 

 

3-3-2. بعد از دفاع مقدس……………………………………………………………………………………………..

 

 

37

 

 

 

فصل چهارم: بررسی دیدگاه ­های انتقادی در اشعار قیصر امین­پور……………………………………

 

 

38

 

 

 

4. انتقادات قیصر امین­پور……………………………………………………………………………………………….

 

 

39

 

 

 

بخش اول: انتقادات اجتماعی…………………………………………………………………………………………..

 

 

40

 

 

 

4-1. انتقادات اجتماعی…………………………………………………………………………………………………..

 

 

41

 

 

 

4-1-1. انقلاب……………………………………………………………………………………………………………..

 

 

42

 

 

 

4-1-1-1. نظام پادشاهی………………………………………………………………………………………………..

 

 

42

 

 

 

4-1-2. دفاع مقدس………………………………………………………………………………………………………

 

 

44

 

 

 

4-1-2-1. تجاوز دشمن به کشور……………………………………………………………………………………

 

 

44

 

 

 

4-1-2-2. آسیب جنگ بر کودکان…………………………………………………………………………………..

 

 

45

 

 

 

4-1-2-3. جنگ طلبی…………………………………………………………………………………………………..

 

 

47

 

 

 

4-1-2-4. مدعیان…………………………………………………………………………………………………………

 

 

49

 

 

 

4-1-2-5. عدم درک شهادت………………………………………………………………………………………….

 

 

50

 

 

 

4-1-3. پس از دفاع مقدس…………………………………………………………………………………………….

 

 

51

 

 

 

4-1-3-1. انتقاد از سبز فایل……………………………………………………………………………………….

 

 

52

 

 

 

4-1-3-1-1. تقابل بین زندگی روستایی و شهری……………………………………………………………..

 

 

52

 

 

 

4-1-3-1-2. بی تفاوتی در عصر امروز……………………………………………………………………………

 

 

62

 

 

 

4-1-3-2. انتقاد از بی عدالتی­های اجتماعی………………………………………………………………………

 

 

63

 

 

 

4-1-3-2-1. انتقاد به رابطه و پارتی………………………………………………………………………………..

 

 

63

 

 

 

4-1-3-3. انتقاد از بزرگ­سالی و عقل­گرایی……………………………………………………………………..

 

 

64

 

 

 

بخش دوم: انتقادات سیاسی…………………………………………………………………………………………….

 

 

69

 

 

 

4-2. انتقادات سیاسی……………………………………………………………………………………………………..

 

 

70

 

 

 

4-2-1. انتقاد از عدم آزادی…………………………………………………………………………………………….

 

 

70

 

 

 

4-2-1-1. عدم آزادی بیان……………………………………………………………………………………………..

 

 

71

 

 

 

4-2-1-2. عدم آزادی عمل…………………………………………………………………………………………….

 

 

75

 

 

 

4-2-2. انتقاد از جناح­های سیاسی…………………………………………………………………………………..

 

 

82

 

 

 

بخش سوم: انتقادات فرهنگی…………………………………………………………………………………………..

 

 

83

 

 

 

4-3. انتقادات فرهنگی……………………………………………………………………………………………………

 

 

84

 

 

 

4-3-1. انتقاد از شاعران…………………………………………………………………………………………………

 

 

85

 

 

 

4-3-2. انتقاد از فراموشی آرمان­گرایی………………………………………………………………………………

 

 

88

 

 

 

بخش چهارم: انتقادات دینی- عرفانی………………………………………………………………………………..

 

 

90

 

 

 

4-4. انتقادات دینی- عرفانی……………………………………………………………………………………………

 

 

91

 

 

 

4-4-1. عدم خودشناسی………………………………………………………………………………………………..

 

 

92

 

 

 

4-4-2. وابستگی­ها و دلبستگی­های دنیوی………………………………………………………………………..

 

 

94

 

 

 

4-4-3. عدم توجه به مرگ و آخرت اندیشی…………………………………………………………………….

 

 

96

 

 

 

4-4-4. سطحی نگری در دین. ………………………………………………………………………………………

 

 

97

 

 

 

4-4-5. انتقاد به تظاهر و ریاکاری……………………………………………………………………………………

 

 

99

 

 

 

بخش پنجم: انتقادات طنزآمیز…………………………………………………………………………………………..

 

 

101

 

 

 

4-5. انتقادات طنزآمیز…………………………………………………………………………………………………….

 

 

102

 

 

 

4-5-1. موضوعات سیاسی- اجتماعی……………………………………………………………………………..

 

 

104

 

 

 

4-5-1-1. عدم آزادی……………………………………………………………………………………………………

 

 

104

 

 

 

 

4-5-1-2. نابه سامانی­های اجتماعی………………………………………………………………………………..

 

 

106

 

 

 

4-5-2. موضوعات دینی………………………………………………………………………………………………..

 

 

109

 

 

 

4-5-3. موضوعات شخصی و فردی (حدیث نفس) …………………………………………………………

 

 

110

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………….

 

 

113

 

 

 

5. نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….

 

 

114

 

 

 

نمودار……………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

118

 

 

 

فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………..

 

 

119

 

 

 

 

.بیان مسئله:

 

صرف­نظر از اهداف و کارکرد­های هنری و زیبایی‌شناسی ادبیات و آثار ادبی، آن را برای تسهیل تکامل جوامع بشری و ابزاری برای مبارزه با ناهنجاری­ها و کج­روی­های اجتماعی دانسته و گفته­اند ادبیات «مفهومی است که هر صاحب نظری آن را به‌گونه‌ای هماهنگ با جهان­بینی اجتماعی، علمی و مذهبی خویش تعبیر نموده … رسالت حقیقی آن روشنگری اذهان و تلطیف احساسات بشری و بارور ساختن امیال پاک مهرورزی و همدردی میان انسان­ها و به کلامی ارج نهادن به آرمان­های والای انسانیت است» (عزب‌دفتری،12:1363) و «اثر ادبی وقتی به وجود می‌آید که نویسنده‌ای قادر باشد حقیقتی را آشکار کند و بپذیراند، یعنی حقیقت رابطه‌اش را با جهان» (نجفی،159:1364)، ازاین‌رو، کار یک نویسنده یا شاعر بیان ناگفته‌ها است؛ ناگفته‌هایی که هر کس قادر به بیان آن نیست؛ این ناگفته‌ها گاهی جنبه­ انتقادی دارند و این انتقادات گاهی با زبان تند و صریح بیان می­ شود و گاهی با کنایه و ابهام که این دو بستگی به شرایط شاعر یا محیط اجتماعی او دارد، اما شاعری که به انتقاد روی می­آورد، درواقع تضادها و هرج‌ومرج‌های سیاسی-اجتماعی را دستاویز و موضوع انتقادات خویش قرار می­دهد و آن را شیوه­ای برای نوگرایی، نواندیشی و نوسازی و در کوتاه سخن، اصلاح ساختارها و رفتارهای اجتماعی می­سازد. ازاین‌رو، آثار انتقادی غالباً زبان طنز به خود می­گیرند. شاعران نوپرداز بیشتر از شاعران کلاسیک، واقعیات پیرامون خویش را مورد توجه قرار می­ دهند و خود را متعهد به بیان آن می­دانند. قیصر امین­پور به اقتضای تعهد و رسالت شاعری با بیان برخی از مسائل انتقادی به انعکاس و تصویرگری­ کژی­ها و نارسایی­های موجود در جامعه خود پرداخته است و در میان شاعران معاصر از جمله کسانی است که در آثارش دیدگاه ­های انتقادی دارد و می­توان آن­ها را در چند ابعاد از جمله اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دینی- عرفانی، مورد بررسی قرار داد و از طنز نیز برای مطرح کردن بعضی از انتقادات خود بهره برد و این پایان نامه بررسی آن­ها را موضوع خود قرار داده است.

 

2.1.سؤال‏های پژوهش‏:

 

 

1. درون­مایه­های انتقادات قیصر امین­پور چیست؟

 

1. آماج انتقادات قیصر امین­پور چه کسانی هستند؟

 

3.1. پیشینه پژوهش:

 

اگرچه آثار زیادی درباره قیصر امین­پور به رشته تحریر درآمد ولیکن از بعد انتقاد، پژوهشی بدان نپرداخته است، حال این­که چند پژوهشی در قالب کتاب و مقاله در مورد اندیشه و سبک قیصر امین­پور نوشته شده که به قرار زیر می­توان عنوان کرد:

 

 

1. درگاهی، زین العابدین، آزادی در سروده­های قیصر امین­پور، در این مقاله نخست نکاتی در مورد مفهوم آزادی بیان شده است و آن­گاه پس از بیان انواع آزادی از جمله آزادی شخصی، فکری، اقتصادی، اجتماعی به ریشه ­های آن پرداخته شده است و سپس آزادی در سروده­های قیصر امین­پور که جزء دغدغه­های شاعر به شمار می­رفت، مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش روشن شده که آزادی در نگاه امین­پور با برداشت­های مختلفی صورت گرفته است؛ رهایی از اسارت دشمن به ویژه در بحبوحه­ی جنگ، رهایی نفس از تعلقات در اواخر جنگ و سال­های آغازین پس از جنگ، آزادی انسان در مفهوم اجتماعی و سال­های پس از جنگ. و در این مقاله مجموعه سروده­های امین­پور با روش توصیفی- تحلیلی به ترتیب انتشار مورد بررسی قرار گرفت و سیر اندیشه­ی شاعر نیز نسبت به مفهوم آزادی مشخص گردید.

 

1. ترابی، سید ضیاءالدین، نقد نخستین مجموعه­ی شعر قیصر امین­پور، نویسنده در این نوشته به نقد و بررسی مجموعه­ی شعر تنفس صبح، از دیدگاه مختلف پرداخته است. ابتدا به نقد زبانی پرداخته و زبان ساده و فضای شفاف و تصاویر گویا را از ویژگی­های شعر امین­پور به شمار آورده است. وی معتقد است شعرهای امین­پور حرفی و روایی است تا تصویری و آن­چه به شعرهایش انجام می­بخشد در حقیقت نقل روایت است وی سپس به بررسی جنبه­ های دیگر شعری شاعر و در این مجموعه یعنی از دیدگاه عاطفی و شکل و محتوا می ­پردازد.

 

1. ابوالقاسمی، مریم، بررسی جلوه­های اندیشه در شعر قیصر امین­پور، در این مقاله به بررسی موضوعات اجتماعی در اشعار قیصر امین­پور پرداخته شده که به نظر نویسنده از برجستگی و ماهیت ویژه­ای برخوردار است. در این مقاله گفته شده که مجموعه­های اشعار اولیه­ی قیصر رنگی مکتبی- مسلکی دارد و آمیخته با حماسه و عرفان و سرشار از آرمان­گرایی و ظلم ستیزی است. این مقاله به جلوه­های گوناگون اندیشه و تفکر در شعر قیصر امین­پور مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و جنبه­ های شاخص ذهنی و فکری او مشخص گردید.

 

1. ابولقاسمی، مریم، بررسی مضامین طنزآمیز در شعر قیصر امین­پور، در این مقاله به بررسی مفهوم طنز و کارکردهای آن پرداخته شده است و سپس قیصر را از جمله شاعرانی معرفی کرده است که از طنز به منزله­ی ابزار هنری برای بیان اندیشه­ های خویش و واداشتن جامعه به تأمل و اصلاح ناهنجاری­های اجتماعی بهره می­گیرد. در این مقاله جلوه­های طنز در اشعار قیصر امین­پور در زمینه ­های گوناگون طبقه ­بندی شده است و موضوعات طنز در اشعار او که عمدتاً دربردارنده­ی انتقادات اجتماعی اوست مورد بررسی قرار گرفت.

 

1. ایران­نژاد، نعمت الله، صلح در اشعار قیصر امین­پور، نویسنده در این کتاب به بررسی آثار برجسته­ی ادبی در ارتباط با میزان تأثیرگذاری آنان بر مخاطبان هم در دیدگاه سنتی و هم نظریه­ های جدید نقد ادبی، از جمله نظریه­ی دریافت می ­پردازد و سپس با مبنا قرار دادن این مطلب به طرح موضوع یعنی، صلح در اشعار قیصر امین­پور می ­پردازد و نتیجه می­گیرد که قیصر در تبیین هنری تجربه­های زندگی به درک هنرمندانه رسیده است و آن­ها را با زبانی مخاطب پسند و ساختاری منسجم و هماهنگ بیان کرده است که برای مخاطب در همه حال از آن­ها التذاذ ادبی حاصل می­ شود. وی نکات حائز اهمیت در شعرهای قیصر امین­پور را در پیوند با صلح، عشق و محبت می-داند و آن­ها را از خصیصه­ها ی ادبی این شاعر به شمار می­آورد که خواننده را به سمت خلوص و اخلاص می­کشاند؛ به طوری که خواننده با مثل هم ذات پنداری می­ کند.

 

1. فتوحی، محمود، سه صدا، سه رنگ، سه سبک در شعر قیصر امین­پور، در این مقاله، حیات شاعری شاعر به سه دوره­ فعال، منفعل و انعکاسی تقسیم شده است که روحیه­ی انقلابی وی در هر دوره علاوه بر محتوا در عناصر صوری شعرش به ویژه در سطح واژگان، ساخت­های نحوی و فرایندهای فعلی به روشنی نمودار است و ایماژها و تصاویرها نیز در هر دوره نشان دهنده نوع نگاه شاعر است. نویسنده معتقد است که شاعر هرچه به سوی کمال پیش می­رود، نگاهش به سوی اندیشه­ های کلان هستی شناسانه معطوف می­ شود و صدای انعکاسی شاعر که بیان کننده­ انتقال او به درون خویش است می­توان از بطن این درون گرایی شنید. در نتیجه، نویسنده در این مقاله قیصر را از لحاظ بیان حساسیت­هایش در مواجه با جهان و جامعه­ شاعری صادق معرفی کرده که روح زمان به روشنی در شعرش بازتاب یافته است و شعر او گزارش راستین مناسبات شاعر با هستی و جامعه و تغییرات و تحولات ایدئولوژیک است.

 

1. گرجی، مصطفی، بررسی ماهیت و مفهوم درد و رنج در اشعار قیصر امین­پور، نویسنده در این مقاله پس از بررسی ابعاد مختلف درد و رنج و ماهیت مفهوم آن در نظام حاکم بر اندیشه و زبان امین­پور مجموعه اشعار او در چهار بخش معنا شناسی، وجود شناسی، شأن اخلاقی درد و رنج طبقه بندی، بررسی و تحلیل نموده است. مهم ترین علل درد و رنج را در تعارض بودن تصورات بر ساخته­ انسان با جهان خارج می­داند. وی مهم­ترین عامل درد و رنج را بیش­تر با گاه انسان امروزی تبیین می­ کند و دو عامل نا به سامانی روانی و این جایی و اکنونی را به عنوان مهم­ترین علل درد و رنج بر می­شمارد و سپس راه­های رهایی از آن را بازگشت به حق، خشوع انسان در برابر او، دل زدن به دنیای بی خیالی، سرودن، گفتن و رفتن، عاشق شدن و رسیدن به آرمان شهر می­داند.