وبلاگ

بافت های تاریخی جزو سرمایه های ملی هر کشور به حساب می آیند و با فرهنگ و تمدن مردم آن سرزمین پیوندی قوی دارند، چرا که برپایه فرهنگ و آداب و رسوم، زندگی فردی و اجتماعی، اعتقادات ، جهان بینی ها و ایدئولوژی های مردم آن سرزمین طراحی و برنامه ریزی شده اند. عدم توجه به این گذشته ارزشمند، سبب شده که توسعه امروزین این شهرهای تاریخی به گونه ای نامتناسب با شكل و هنجارهای آنها صورت بگیرد و این بافت های ارزشمند در اکثر شهرهای کشورمان به دلیل فقدان حیات شهری رو به ویرانی نهند،  حال آنکه این بافتها در روند رو به گسترش شهرها از گذشته تا حال، در بردارنده تاریخ مستند هر دوره هستند، لذا توجه به احیای آنها نتیجه ای جز پربارتر کردن فرهنگ حاضر و پاسخگویی به نیازهای امروز و فردای جامعه نخواهد داشت. در جهت احیاء و با زنده سازی این بافتها، راهكارهای متفاوتی ارائه شده است، در حالی که این بافت ها خود حاوی توان های بلقوه و بسیار بالا در توسعه و احیای خود می باشند و چنانچه این امکانات درست مورد ارزیابی و استفاده قرار گیرند، نه تنها نیازی به سرمایه گذاری های اضافی ندارند بلکه خود می توانند سهم اساسی را در جریان سرمایه گذاری های توسعه شهری بر عهده گیرند. از آن جمله می توان به عوامل و سرمایه های فرهنگی این بافت ها اشاره کرد. عوامل فرهنگی؛ شامل آداب اجتماعی و مراسم آیینی، همان گونه که در شکل گیری ساختار تاریخی شهرها نقش دارند در ماندگاری، حفظ و حیات آنها نیز از طرق مختلفی نظیر جلب حضور و مشارکت مردم نقش ارزنده ای را ایفا می کنند. همچنین عامل دیگری که تاثیر بسزایی در بازگرداندن حیات به چنین بافت هایی ( بافت های تاریخی) را دارد جلب جمعیت گردشگر و توریست به این مناطق  است. بررسی های انجام شده بر روی بافت تاریخی عقدا حاکی از این موضوع است که ابنیه مذهبی به عنوان جزئی از استخوان بندی و ساخت اصلی بافت این شهر می باشند و موقعیت آنها به عنوان عناصر شاخص کالبدی، فرهنگی – مذهبی و تاریخی به عنوان عاملی جهت دهنده و تأثیرگذار بر احیا و باززنده سازی چهره تاریخی شهر و عنصری قوی در اتصال بافت قدیم و جدید شهر حائز اهمیت هستند. لذا توجه به نقش وتوانایی بلقوه این عناصر ارزشمند شهری ( ابنیه مذهبی) می تواند بار دیگر روح زندگی شهری و حیات مدنی را به بافت تاریخی فرسوده تزریق نموده و کیفیات از دست رفته آن را در جهتی مطلوب و مناسب سازمان داده و احیا نماید. همچنین با توجه به اینكه اکثر عواملی كه از نظر جذب گردشگر مهم شمرده می شوند، در بافت شهر عقدا و منطقه تاریخی که عقدا در آن واقع شده است  موجود می باشند، می توان با فراهم آوردن برخی زیر ساخت ها، مانند ایجاد امکانات سکونتی و رفاهی مناسب، شرایط حضور مداوم و طولانی تر گردشگران در این شهر و با هدف ارتقاء سطح گردشگری در منطقه را فراهم آورد. توجه به این موضوع ضمن جلب سرمایه و بهبود اقتصاد

 شهر در احیای حیات آن نیز موثر خواهد بود. در راستای اهدف ذکر شده ، طراحی یک مجموعه چند منظوره که علاوه بر جلب جمعیت گردشگر و با احترام والگو گیری از ساختار تاریخی در توسعه شهری هم الگوی مناسبی را ارائه کند و در اتصال هر چه بیشتر بافت قدیم و جدید گردد، می تواند ضمن تامین اهداف گردشگری و احیای و از زنده سازی شهر ،الگوی مناسبی نیز در توسعه و گسترش بافت شهر  ارائه کند.

در این فصل ابتدا موضوع و مسأله‌ی تحقیق تبیین و تشریح شده و پرسش‌های مورد توجه در این پایان‌نامه بر اساس موارد مطرح شده مورد شناسایی قرار می‌گیرد. سپس به ضرورت‌ها و اهداف مورد نظر در تحقیق پرداخته شده و فرضیات پژوهش بر اساس سوالات موردنظر ارائه می‌شود. در بخش روش تحقیق و گردآوری  اطلاعات مختصری از چگونگی روش تحقیق مورد بحث قرار می‌گیرد.

 1-2 تعیین مسأله و بیان اصلی تحقیق

بافت سنتی شهرهای قدیم ما که دارای فضاهای بسیار ارزشمندی در دل خود بوده و در طول تاریخ خود توانسته‌اند به درستی پاسخگوی نیازهای انسان قدیم باشند، متاسفانه امروزه به دلیل فقدان حس امنیت و تناسب فضاهای آن با نیازهای امروزی استفاده کنندگان آنها، فاقد مکان‌های واجد ارزش فرهنگی می‌باشد و کارایی سابق خود را از دست داده اند.

«عقدا» شهری تاریخی در دل فلات باستانی یزد است که در 48 کیلومتری اردکان ودر مسیر اصفهان به یزد واقع شده است. قدمت این شهر به دوران ساسانی بازمی‌گردد )جعفری، 1389: 29 (،  چنانچه آثار تاریخی و معماری این دوره نظیر ؛ غار اشکفت ، چهارطاقی‌ها ، آتشکده و… در چهره شهر نمایان هستند. اکثر مورخین بنای این شهر تاریخی را با میبد و یزد همزمان دانسته اند(کاتب، 1386؛30، بافقی، 1385؛16، جعفری، 1389؛29). سبک و آثار معماری بر جای مانده در آن نیز حاکی از ادوار تاریخی مختلف از دوران ساسانی واستمرار آن در دوران ایلخانی و صفوی و… می باشد(سپهری اردکانی،1374). متأسفانه این شهر تاریخی با وجود همه پتانسیل های تاریخی و فرهنگی خود امروزه رو به ویرانی است و مهاجرت اکثریت اهالی آن را خالی از حیات شهری کرده است.

احیای بافت های تاریخی، روش ها و راهکارهای آن موضوع مهمی است که امروزه با دیدگاه های مختلفی در جهان مطرح است. در این میان می توان به رویکرد استفاده از سرمایه‌های فرهنگی به عنوان گزینه‌ای موفق در عرصه مرمت و حفاظت شهری اشاره کرد که از دهه 1990مطرح می باشد (1993lo Kearns and Phi). در این رویکرد، فرهنگ به عنوان عامل تسهیل‌گر و نیروی محرکه بازآفرینی معرفی می‌شود. استفاده از رویدادهای فرهنگی، و ایجاد «شهر-فرهنگ» و «شهر-رویداد» (2000، Burgel) که در آن عوامل خاطره‌ساز و خاطره‌های جمعی نقش مهمی می‌یابد و شهر مکان دائمی انواع نمایش‌ها و فعالیت‌ها می‌گردد و با ایده‌های دیگر در ارتباط است. (1995، Landry) اساسی‌ترین موضوعات این بحث است.

بهره گیری از رویکرد فرهنگی ذکر شده در توسعه و احیای شهر عقدا به جهت موقعیت و پتانسیل‌های فرهنگی-اجتماعی آن و با بهره گیری از این پتانسیل حفظ «خاطره شهر قدیم» و منظر عینی-ذهنی آن می تواند موثر باشد.

1-3 سابقه و پیشینه تحقیق

سابقه موضوع این تحقیق را می توان در چهار گروه کلی بررسی نمود :

الف) بررسی نحوه همجواری” بافت مسکونی و ابنیه مذهبی (حسینیه ،تکیه ،…) ” در معماری و شهرسازی سنتی ایران، که می‌توان موارد مشابه زیادی را در بافت تاریخی شهرهای ایران برشمرد.

از آن جمله می توان به بافت تاریخی شهر عقدا ، اردکان و روستای هفتادر اشاره نمود ،که با توجه به اینکه بستر طرح مورد نظر نیز محسوب می شود می تواند الگوی ها و ایده های مناسبی را در طراحی و توسعه بافت مذکور  فراهم آورند .

ب) بررسی فعالیت های مشابهی که در جوار بافت های تاریخی و با هدف احیای آنها ، در قالب طراحی یا ساماندهی و… در ایران یا خارج از آن صورت گرفته است ( جدول شماره 22).

  با بررسی این موضوعات می توان ضمن بهره‌گیری از دستاوردهای مفید و قابل تکرار آنها، از کوشش و خطاها و تکرار اشتباهات  مشابه ،که موجب اتلاف سرمایه و زمان نیز می شود اجتناب نمود.    

ج) بررسی فعالیت هایی که در حوزه نظری به صورت پژوهشی ، مطالعاتی و… در خصوص شهر عقدا صورت گرفته است ( جدول شماره 22).

د) بررسی فعالیت هایی که در حوزه عملی به صورت پروژه های طراحی و ساماندهی در جوار بافت های تاریخی ویا مرمت این بافت ها صورت گرفته است( جدول شماره 22).