وبلاگ

:
گیاهان را می­توان شالوده­ی طب سنتی، اساس فیتوشیمی و داروسازی، پایه طعم دهنده­های کم نظیر در صنایع غذایی و عامل منحصر به­فرد خوشبوکنندگی در صنایع بهداشتی دانست. استفاده قابل توجه از مواد موثر­ی گیاهان در صنایع غذایی مثل صنایع کنسروسازی، سس­ها و چاشنی­ها، صنایع بهداشتی، شیرینی سازی، نوشابه سازی و غیره . به منظور ایجاد طعم، رنگ و بو برای هیچ کس پوشیده نیست (1-3]. قدمت استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر بشر است، چون امراض باپیدایش بشر متولد شده ­اند و اسناد و مدارک چند هزار ساله موجود در تاریخ طب و داروسازی حاوی تجربیات و اطلاعات ارزشمند گیاه درمانی است (2و4].  تا چند دهه گذشته آن­چه به­عنوان دارو مورد استفاده بشر قرار می­گرفت از رستنی­های مستقر در عرصه ­های منابع طبیعی به­دست می­آمد. با پیشرفت سریع علوم از یک سو و مسایل اقتصادی از سوی دیگر، از مصرف گیاهان دارویی به ­تدریج کاسته شده و داروهای صناعی در بسیاری از موارد جایگزین داروهای گیاهی شده ­اند. تجربه­های چند دهه اخیر نشان می­دهد که داروهای شیمیایی علی­رغم کارآئی چشمگیر، اثرات نامطلوب بسیاری نیز همراه دارند. استفاده از گیاهان دارویی جهت موارد مختلف در قرن بیست و یکم سرنوشت ساز تلقی شده است. بنابراین در سالهای اخیر، توجه کشورها علاوه بر گیاهان بومی به نوع گیاه، خواص و مواد ارزشمند درون آن به روش استخراج ترکیبات مورد نظر برای دست یابی به بهترین راندمان کیفی و کمی نیز معطوف شده است. به همین دلیل استفاده از تکنیکهای مدرن و به خصوص به کارگیری امواج به جای منابع انرژی گرمایی به منظور بهبود روش های استحصال ترکیبات گیاهی امروزه بسیار مورد توجه است.
گیاهان Achillea wilhelmsii  C. Koch و Boiss. Tanacetum pinnatum از گونه های ارزشمند بومی ایران هستند که تا کنون گزارش کاملی در خصوص خواص آنتی میکروبی ، ضد سرطانی، آنتی اکسیدانی و .. در منابع علمی ثبت نشده است. بنابراین در این پایان نامه سعی شده است تا با بررسی های فیتوشیمیایی و بیولوژیکی تحقیق کاملی در مورد این دو گونه گیاهی نزدیک به هم انجام شود.
1-1- گیاه شناسی
1-1-1- خصوصیات گیاه شناسی
Achillea wilhelmsii  C. Koch از خانواده کمپوزیته است و گیاهی علفی و چند ساله، دارای ریزوم سخت، ضخیم و گل آذین دیهیم-کپه ای است (3]. نام محلی این گیاه بومادران است. این گیاه در گل های بومادران حالت مجتمع دارند و گلچه های فوقانی نر- ماده هرمافرودیت می باشد (- 64]. گلچه های کناری نهنج از نوع زبانه ای و گلچه های میانی از نوع لوله ای می باشد که اغلب دارای پرز جمع کننده دانه های بساک می­باشد. با برگهای عاری از دمبر گ و پوشیده از کرک و منقسم، با گلهای سفید یا سفید مایل به زرد می باشد (10-7].
تا کنون 85 گونه از این گیاه در ایران شناسایی شده است که 7 گونه آن منحصرا در ایران یافت می شود.گونه های بومی گیاه بومادران با پراکندگی نسبتا وسیعی در استان های مختلف ایران مانند گلستان، مازندران، اصفهان و کرمان می روید و به صورت خودرو در دشت ها، کنار جاده ها و نواحی کوهستانی رشد می کند. موطن اصلی این گیاه اروپا، آسیا و نیز شمال آمریکا است (9]. شکل هرباریوم گیاه بومادران در شکل 1-1 نشان داده شده است.

Boiss. Tanacetum pinnatum  از خانواده کمپوزیته و گیاهی علفی و چند ساله است که 26 گونه از این گیاه در ایران رشد می کند. نام محلی این گیاه مینای دماوندی می­باشد. رویشگاه 12 نوع آن ایران است که  مینای دماوندی یکی از این ها است. گونه های بومی گیاه بابونه با پراکندگی نسبتا وسیعی در استان های مختلف ایران می روید (11-14 ].
2-1- استخراج مواد موثرگیاهان
1-2-1- روش های استخراج
انتخاب روش مناسب برای استخراج به نوع بافت­های گیاهی و نوع ماده جداشدنی بستگی دارد. قبل از اینکه ماده موثر با این روش­ها استخراج شود، بهتر است بافت­های پودر شده گیاهی به­وسیله دستگاه سوکسله و با حلال­های پترولیوم اتر و کلروفرم و یا سایر حلال­های مناسب، از چربی و ترپنوئیدها عاری گردد. از روش های قدیمی استخراج عصاره میتوان به روش خیساندن، پرکولاتور، هضم، دم کردن، جوشاندن و سوکسیله اشاره کرد. هم اکنون از روش های کارآمدتری مانند استخراج با کمک امواج فراصوت  استفاده می شود.
2-2-1- تهیه نمونه‌ گیاه مورد آزمایش
قبل از پژوهش روی گیاه مورد آزمایش باید گیاه از نظر گونه، جنس و خانواده مشخص گردد. نگهداری یک نمونه از گیاه کامل مورد پژوهش در موزه گیاه­شناسی آزمایشگاه، امری ضروری است.
باید توجه داشت كه شرایط اقلیمی از قبیل آب و هوا، ارتفاع از سطح دریا، عرض و طول جغرافیایی، میزان رطوبت، میزان آفتاب، نوع خاک و بذر اصلاح شده در کیفیت و کمیت مواد متشکله­ی گیاه کشت شده حائز اهمیت بوده و باید دقیقاً مورد توجه شخص پژوهش­گر قرار گیرد. همچنین میزان مواد موثر در گیاه به هیچ وجه ثابت نبوده و متناسب با میزان رشد گیاه تغییر می­نماید. عوامل مهمی در میزان مواد موثر­ی گیاهان دارویی موثر بوده که می­توان به زمان جمع آوری، اندام­های مختلف گیاه ،سن گیاه و غیره . اشاره نمود.
3-1- طبقه بندی مواد موثر­ گیاهان
تقسیم بندی مواد موثر گیاهان که امروزه مورد تأیید است، به­صورت چهار گروه اصلی آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، روغن­های فرار و سایر مواد موثر می­باشد. منظور از سایر مواد موثر، ترکیباتی چون: مواد تلخ، فلاوُن­ها، فلاوُنوئیدها، موسیلاژها (و کربوهیدرات­های خاص مشابه آن)، ویتامین­ها، تانن­ها، اسید سیلیسیک (و اسیدهای خاص مشابه آن) و بالاخره ترکیب­های دیگر که به‌دلیل ناهماهنگی و گستردگی ساختمان­های شیمیایی، در سه گروه قبلی جای نمی­گیرند.
1-3-1- آلکالوئیدها
آلکالوئید­ها ترکیب­های قلیایی هستند که در ساختمان خود یک یا چند اتم نیتروژن دارند و معمولا نیتروژن­ها در ناجور حلقه­ها وجود دارند. به باتوجه به اهمیت و ارزش این دسته از متابولیتها از نظر دارویی و صنعتی، توضیحات مفصلی در خصوص این دسته از ترکیبات در ادامه آمده است (قسمت 1-4).
2-3-1- گلیکوزیدها
گلیکوزیدها (همچون آلکالوئیدها) گروه بزرگی از مواد موثر ارزشمند را تشکیل می­ دهند که در عین حال در میان آن­ها برخی از خطرناک­ترین و سمی ترین مواد موجود در طبیعت یافت می­گردد. این مواد در گروه زیادی از گیاهان گل­دار وجود دارند. گلیکوزیدها در مسیرهای مختلف متابولیکی به شکل­های گوناگونی ساخته می­شوند. این مواد پس از هیدرولیز (توسط اسیدها، برخی آنزیم­ها وغیره) به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیر قندی (آگلیکون) تبدیل می شوند. ترکیبات اخیر (آگلیکون­ها) مصارف فراوانی در داروسازی دارند.
3-3-1- اسانس ها
اسانس ­ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به­صورت ترکیبات مختلفی مشاهده می­شوند ولی، به­ طور کلی از گروه شیمیایی موسوم به ترپن­ها هستند و یا منشأ ترپنی دارند. باتوجه به اهمیت و ارزش این دسته از متابولیتها از نظر دارویی و کاربرد فراوان در صنعت عطر سازی توضیحات مفصلی در خصوص این دسته از ترکیبات در ادامه آمده است (قسمت 1-7).
[1] Alkaloid
[2] Glycoside 
[3] Volatile oil
[4] Bitter materials
[5] Flavones  
[6] Flavonoides
[7] Mucilage
[8] Vitamins 
[9] Tannins
[10] Silicic acid