وبلاگ

دنیای امروز به دلیل گسترش رویدادهای علمی و تکنولوژیکی و نفوذ عمیق آنها در همه سطوح زندگی، عصر ارتباط و اطلاع رسانی نامیده می شود. به گونه ای که گسترش این امر، در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، به مقدار قابل ملاحظه ای مشاهده می شود. آموزش و پرورش به عنوان یکی از پایه ای ترین مفاهیم در تشکیل و توسعه ساختار یک جامعه به شدت تحت تاثیر این گسترش قرار گرفته است.

شکوفایی خلاقیت و نوآوری از مباحث مهم و با اهمیت دنیای امروز است که می توان پیشرفت و توسعه کشورها را به این عامل وابسته دانست. در دنیای امروز رقابت، خلاقیت و نو آوری می‌تواند عامل برد باشد، بنابراین باید کوشش کرد که در جهت پرورش و شکوفاکردنخلاقیت ذهنی کودکان و نوجوانان کشورمان گام برداریم و به عواملی که در این راستا موثر هستند توجه کنیم و مبانی آموزش و پرورش خلاقیت را در سطح جامعه ترویج دهیم. از آنجا که تقویت خلاقیت در دوران کودکی در تمام مدت عمر شخص موثر است باید آنرا بسیار مهم دانست. گارد نر معتقد است که تصور و تخیلی که در اوایل دوران کودکی شکل می‌گیرد، مبنای خلاقیت در دوران بلوغ است. آموزش و پرورش صحیح کودک به معناى فراهم آوردن مقدمات لازم براى به فعلیت رساندن قواى او است و باید به رشد احساسی ، فیزیکی و عقلانی او کمک کرده تا با مشکلات و درگیری های زندگی  به راحتی برخورد کند و برای آن ها راه حل پیدا کند.

بسیاری از پژوهش های حوزه کودک به وجه اکتسابی رشد و یادگیری می پردازد. فلسفه های متنوع آموزشی نظیر تجربه گرایی، طبیعت گرایی، رفتار گرایی و …نتیجه همین پژوهش ها است. دیدگاه های نوین از جمله آموزش خلاق، یادگیری بازی محور و یادگیری فرایندی را مبتنی بر خلاقیت و ابتکار کودک می داند که تحت تاثیر محیط فیزیکی و اجتماعی شکل می گیرد. در پی طراحی این شیوه های یادگیری، خلق فضاهایی برای میزبانی آن ها ضروری به نظر می رسد. بحث فضاهای عمومی دوستدار کودک و پیش از آن جنبش ساخت زمینهای باز از یک طرف، توسعه مدارس باز، مدارس چند هسته ای، مدارس اجتماعی از طرف دیگر و خلق موزها، فرهنگسراها و پارک های اختصاصی کودکان همه پاسخی به این ضرورت است.

پژوهش ها نشان می دهند در دوران کودکی قابلیت ها و خلاقیت کودکان پایه گذاری می شود و بهترین زمان پیشرفت برای خلاقیت و تخیل در فاصله سنی 2 تا 10 سال روی می دهد و کودکان طی این سالها از محیط تاثیر بیشتری می گیرد و در مورد محیط خود به طور طبیعی کنجکاو هستند (عظمتی، 1387).

1-2بیان مسئله

انسان از بدو تکامل، شروع به بنیان نهادن تمدن نمود و در طول این روند تکامل متناسب با هر نیازی برای آن ابزاری طراحی کرده و ساخته

 است. یکی از این نیازها ساختمان بوده که در روند تکامل بشر و ایجاد دانش در این زمینه، معمار طراحی آنرا متناسب با نیازهای استفاده کنندگان در طراحی اش تامین می نموده. در طراحی معماری، سلایق، علایق، عملکرد و کاربری ساختمان متناسب با شرایط محیطی در نظر گرفته می شود. در سالهای دورتر خانه بستری اجتماعی و عاطفی برای رشد و تعالی کودک فراهم می ساخت و دوره بلند مدتی از کودکی را در بر می گرفت. اما امروزه خانه های ما نمی توانند مامن همیشگی کودکان باشند چرا که آن ها قابلیت لازم برای برآوردن نیازهای یک کودک را ندارند.

یکی از این بناها ی ضروری در عصر حاضر مهد کودک یا کودکستان[1] است که از دو واژه مهد به معنی گهواره و بستر و واژه کودک که یک رده سنی از رده های سنی انسان می باشد، تشکیل شده است. گرچه در گذشته مهدکودک ها صرفا جهت نگهداری کودکان بوده اند، اما امروزه این مکانهای معماری هدفمند شده و تبدیل به آموزشگاهی برای آموزش، پرورش و نگهداری کودکان خردسال در بازه ایی زمانی از روز است، که نقش به سزایی در تربیت کودکان دارند و برای گذار آنها از محیط خانه به مدرسه برنامه ریزی شده اند. معمولا کودک از سه سالگی آمادگی ورود به مهدکودک را پیدا می کند. وی در آنجا با محیطی جدید آشنا شده که به او توانایی ها و دانش های بیشتری می آموزد تا برای ورود به مدرسه و همینطور گسترش روابط اجتماعی با دیگران آماده شود. زندگی اجتماعی در یک مهدکودک از جمله مهمترین دوره های زندگی خردسالان است. در این دوره کودکان می توانند معنای زندگی گروهی را حس کنند. فضایی که کودکان همدیگر را ملاقات می کنند و تجربه های فعالیت اجتماعی و دسته جمعی آن ها شکل می گیرد و حس رقابت و رفاقت در آن ها پایه گذاری می شود و نخستین گام های استقلال در وجود آن ها نهادینه می شود. آنها در حساس ترین و مهم ترین سالهای زندگیشان یعنی زمانی که پایه های رشد شخصیتی، فیزیکی، ذهنی، عاطفی، جسمی و اجتماعی آن ها شکل می گیرد تا زمانی که وارد شهر می شوند، نیاز دارند زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه کنند و تامین چنین نیازی مستلزم فراهم بودن فضایی کودکانه و صمیمانه است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که عوامل مهمی که در تعیین کیفیت محلهای نگهداری کودکان موثر است به جنبه‌های مختلف آن باز می‌گردد که یکی از این عوامل و شاید مهمترین آنها معماری و فضاهای فعالیت مناسب برای کودکان باشد. بازی، مشارکت گروهی و تعاملات اجتماعی کودک، نه فقط در قالب برنامه های آموزشی، بلکه به وسیله طراحی اجزا  و عناصر معماری در سامانه های کالبدی و عملکردی متناسب با ویژگیها و نیازهای کودکان امکان پذیر است. اساس طراحی معماری و برنامه ریزی فضایی منطبق با شرایط کودکان به طور قطع بستگی به میزان شناخت ویژگیهای جسمی و روانی کودکان در مراحل مختلف رشد آنان دارد و باید دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد حواس کودک در درک عوامل محیطی و همسو با شناسایی پدیده های قابل درک توسط حواس انسانی او باشد. اکنون می دانیم انگیزه های حسی که کودک از محیط پیرامونش دریافت می کند برای پیشرفت او اهمیت حیاتی دارند، روانشناسان به تاثیر فضای معماری بر رفتار کودکان پی برده اند و این به عهده معمارانی آشنا به علوم رفتاری کودک است که در فرایند طراحی، این دیدگاه ها را با نیازهای فضایی کودک تلفیق کنند. این توجه باید معطوف به زندگی کودکان و جهان کوچک آن ها، به خصوص رابطه نزدیکشان با طبیعت و فضای سبز باشد. در نتیجه توجه ویژه به مساله طراحی فضاهای آموزشی و تفریحی کودکان سبب برانگیختن حس کنجکاوی، خلاقیت، رشد هوش و زبان و تکامل اجتماعی آنان می شود و در نهایت به کودکان می آموزد که چگونه با دیگران همکاری کنند، مسئولیت هایی را به عهده گیرند و در یک اجتماع یا فرهنگ زندگی کنند.

متاسفانه با گذشت سالها از تاسیس فضاهای آموزشی، همچنان جامعه ما شاهد تحولات چشمگیری در معماری بناهای آموزشی نبوده است و در حال حاضر اکثر دبستان ها و مهد کودک ها در فضا های فاقد طراحی مناسب و یا در فضا هایی با کاربری غیر آموزشی (مثل خانه) تاسیسمی گردند. براساس مطالب بیان شده می توان مسئله را اینگونه بیان نمود کهساخت و سازهای معماری فضای زندگی کودکان جامعه امروز ایران بسیار کمرنگ می باشد و نیازمند توجه بیشتر است. در اصل محلهای نگهداری کودکان فضاهای کوچک، شلوغ، بی‌رنگ، یکنواخت،صرفا عملکرد گرا و تغییر کاربری یافته ای می باشند که فاقد طراحی مناسب ویژه کودکان هستند. واقعیت امر این است که فضاهای آموزشی کودکان ما بیشتر، باعث از بین رفتن خلاقیت آنها می‌شود. ، بی توجهی به تاثیر کیفیت فضای معماری در پرورش خلاقیت کودکان مانع ذوق وشوق کودک،برای ورود به آنها می‌شود.اهمیت آموزش و پرورشكودكان سبب می شود که کمبود چنین فضاهایی ملموس شده و توجه ویژه ای جهت طراحی مجموعه آموزشی مناسب، ویژه کودکان با عملکردی علمی، فرهنگی، تفریحی و پاسخگوی نیازهای آن ها مد نظر قرارگیرد و به پر شدن این خلاء کمک کند.

1-3 اهمیت موضوع

اهمیت این موضوع به معنای اهمیت کودکان در شکل دهی دنیای فردا می باشد. اعضای کوچک و جوان جامعه که قابلیت تاثیر گذاری بر شکل دهی محیطشان را با بیان نیازها و تمایلات خودشان دارند ولی در این مهم نیاز به کمک بزرگسالان دارند. این حقیقت انکار ناپذیر است که کودکان در سنین طفولیت تنها به مراقبت و تامین نیاز های جسمانی نیاز ندارند بلکه باید همه ابعاد وجودی آنها(جنبه های روانی، عاطفی، شخصیتی، هوش و شناختی و اخلاقی) مورد توجه قرار گیرد.

تمام ادیان الهی، بخصوص دین اسلام، همه انسانها را به تعلیم و تربیت دعوت نموده و آنها را ترغیب نموده اند که از دوران کودکی به این امر مهم اهتمام ورزند؛ زیرا که کودکان در این دوران دارای ویژگیهایی هستند که بزرگسالان از آن بی بهره اند و آن، آمادگی پذیرش بسیار زیاد برای یادگیری است که در قلب و ذهن آنان وجود دارد.در روایات نیز اهمیت توجه به مراحل رشد انسان قابل بررسی است. از امام صادق (ع) نقل شده است: فرزندت را تا هفت سالگى بگذار بازىكند و هفت سال او را ادب ‏آموز و در هفت سال سوم او را ملازم و همراه خود دار. یكى از اهداف تعلیم و تربیت فرزند در خانه و مدرسه، آماده سازى او براىزندگى در اجتماع و تعقیب اهداف جامعه الهى است. همچنین آمده است: اگر کودک می دانست که خداوند متعال چه استعدادی در وی نهاده است که براساس آن می تواند خود را به اوج قله معرفت برساند، شادمانه آواز رهایی سرمی داد و با تلاش تمام سعی می کرد خود را به نهایت این شناخت برساند (ژاله فر، 1384).

طراحی یک مجموعه‌ی اقامتی گردشگری فضایی متفاوت با هتل یا مسافرخانه را می‌طلبد. در طراحی آن سعی بر این است، تا ویژگی‌های معماری بومی خوزستان برای گردشگر یا اقامت گر به معرض نمایش گذاشته شود. که این ویژگی‌ها می‌تواند در جهت موارد ذکرشده در زیر سازمان‌دهی شوند:

• حفظ میراث هنری ایران در بخش معماری

• ارتقای کیفی و رشد ارزش‌های معماری بومی ایران

• حمایت از حقوق قانونی گردشگر

• هدفمند نمودن صنعت گردشگری

• شناسایی جاذبه‌های گردشگری ایران (خوزستان)

• معرفی صنایع‌دستی خوزستان

• تلاش برای رشد صنعت گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان

این مجموعه با فضایی کامل پیشرفته (مدرن) که در عین هندسی بودن آن با مصالح بومی نوین نیز اجرا

می‌شود سعی بر آن دارد که با تأثیر از فرهنگ ایرانی که معرف ویژگی‌های ایرانی است، در معماری و عناصر برگرفته از یادمان‌های خوزستان تأثیرگذار باشد که به این شکل از بعد انتزاعی به بعد مادی و در قالب کالبد آمده است.

1-1- تعریف مسئله

     در عصر حاضر گردشگری به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در ارتباط بین ملت‌ها به شمار می‌رود و کشورها با درک این مهم شروع به فراهم نمودن امکانات و تجهیزات مناسب به‌منظور جذب گردشگری می‌کنند. گردشگری تأثیر فراوانی در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور می‌گذارد. ایجاد اشتغال، به جریان انداختن سرمایه‌های اقتصادی، افزایش تقاضاهای سفر خارجی و به دنبال آن افزایش امنیت در کشور ازجمله آثار مثبت گردشگری است. (حیدری، 1387: 13)

این پژوهش تعریفی جامع از گردشگری، توریسم و گذران اوقات فراغت را در کنار توجه به ارزش‌های پایدار معماری بومی به‌صورت دیدگاه‌هایی سیال ارائه می‌دهد. ازاین‌رو رویکرد اصلی پژوهش طراحی دستیابی به‌نوعی معماری بومی می‌باشد.

متغیرهای اصلی در بیان مسئله پیش رو در حوزه‌های ذیل قابل‌بررسی خواهد بود:

– نگرش به اقلیم

– نگرش بر بازخوانی ویژگی‌های معماری بومی

– نگرش به فرهنگ

با توجه به آنچه بیان شد می‌توان این‌گونه برداشت کرد که معماری بومی در تعامل بافرهنگ و معماری است. در معماری بومی علاوه بر

 طبیعت و بوم، مؤلفه دیگری به نام فرهنگ نیز در طول تاریخ تأثیرات بسیاری بر ساختار معماری گذاشته است. درواقع این در نفس معماری بومی است که دو گونه پیوند اساسی را محترم بدارد. پیوند با محیط فرهنگی یا با سلسله ارزش‌های فرهنگی یا سلسله رفتارهای فرهنگی و قوانینی که در آن جاری است.

عوامل مؤثر بر شکل‌گیری معماری بومی:

– فرهنگ: اعتقادات، باورها، آیین‌ها، دین و مذهب.

– طبیعت: اقلیم و جغرافیا.

– اقتصاد: تأمین معیشت و انواع آن.

– اجتماع: ساختار قبیله‌ای و همگن و ناهمگن بودن اجتماع.

 1-2-سؤالات تحقیق

1-چگونه پارامترهای فضایی بومی را می‌توان در طراحی محیط اقامتی پیاده کرد؟

2-چگونه می‌توان با بهره گرفتن از ویژگی‌های کالبدی نظیر فرم و روابط اجزای کالبدی در راستای معماری بومی در مجموعه گردشگری گام مؤثری برداشت؟

 1-3-اهداف تحقیق

هدف کلی: طراحی مکانی مناسب جهت اقامت و پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی و محققان و رونق گردشگری.

اهداف اختصاصی:

– افزایش رشد اقتصادی

– گسترش صنعت توریسم

– تعامل فرهنگی- اجتماعی

 1-4-اهمیت و ضرورت تحقیق

     بسیاری از کشورهای دنیا برای جلب هرچه بیشتر گردشگرخصوصا گردشگران خارجی اقدامات گسترده‌ای را انجام می‌دهند که از آن جمله می‌توان به طراحی و اجرای ساختمان‌هایی با کاربری‌های رفاهی، خدماتی و تفریحی اشاره نمود. با توجه به نیاز گردشگران و خلأهایی که در اهواز به‌واسطه‌ی نبودن این مجموعه وجود دارد با طراحی این مجموعه می‌توان پاسخگوی نیاز همگان در این زمینه بود.

ـ ایجاد الگوی جدید جهت مجموعه‌های کوچک گردشگری

ـ این مجموعه باید قابلیت جوابگویی به نیازهای متعدد و متنوع گردشگران را با درک و لحاظ رفتارها و نیازهای انواع مراجعه‌کنندگان به محوطه را داشته باشد.

1-5- علت انتخاب و ضرورت انتخاب موضوع پروژه

گردشگری بزرگ‌ترین حرکت مردم در زمان صلح است. امروزه گردشگری یکی از امیدبخش‌ترین فعالیت‌هایی است که از آن به‌عنوان گذرگاه توسعه یادمی کنند (خسروی نژاد، 1387: 98). در حال حاضر بسیاری از کشورها منافع اقتصادی و اجتماعی خود را از گردشگری دریافت می‌کنند و درآمدهای گردشگری درواقع مهم‌ترین هدف را برای توسعه زیرساخت‌های منطقه به کار می‌برد، گردشگری به‌عنوان پدیده‌ای با سودآوری فراوان به همراه گسترش تکنولوژی ارتباطات در وضعیت کنون جهان از چنان جایگاهی برخوردار گشته که تحت عنوان صنعت از آن یاد می‌شود گردشگری یکی از صنایع نیمه دوم قرن بیستم بود و اغلب به‌عنوان یک کلید برای رشد اقتصادی هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم درحال‌توسعه استفاده‌شده است (موحدی، 1386: 117) صنعت گردشگری می‌تواند منافع زیادی را برای جوامع مختلف به همراه داشته باشد، این منافع در پنج عنوان اصلی عبارت‌اند از:

1- توسعه زیرساخت‌ها، حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات

2- ایجاد زمینه مناسب برای توسعه و حمایت صنایع، کشاورزی، صنعت ساختمان، تغذیه و خدمات

3- جذب سرمایه‌های خارجی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم

4- هموارسازی بستر مناسب برای افزایش درآمدهای ملی، توسعه فرصت‌های شغلی و ایجاد تحول مثبت در سایر بخش‌های اقتصادی با بهره گرفتن از ضریب تکاثری صنعت گردشگری.

5- بهبود استانداردهای زندگی (حیدری، 1383: 5).

     شهر اهواز باوجود داشتن قابلیت‌های مناسب گردشگری جایگاه مناسبی ازنظر جذب تعداد گردشگر و درآمد ارزی در کشور ندارد؛ لذا رسیدن اهواز به جایگاه مناسب در گردشگری نیازمند توجه همه بخش‌های دولتی، خصوصی مرتبط با این صنعت است. در سال‌های اخیر ملاحظات اکولوژیکی و زیست‌محیطی موجب گردید تا اکوتوریسم به‌عنوان سازگارترین نوع گردشگری بیش از سایر اشکال گردشگری موردتوجه قرار گیرد. درواقع این نوع گردشگری جهت پیشرفت اقتصادی هر کشور، مردم بومی منطقه و حفظ ارزش‌های طبیعی، زیست‌محیطی و فرهنگی مناطق گردشگری مناسب تشخیص داده‌شده است. ازاین‌رو توسعه این بخش جزء اهداف اصلی صنعت گردشگری در نظر گرفته می‌شود.(حسینی، 138: 104)

     توسعه فعالیت‌های گردشگری می‌تواند مشاغل متعددی را در بازار کار عرضه کند و با اشتغال مستقیم و غیرمستقیم موجب تولید زنجیرهای از فعالیت‌ها شود. اشتغال در هتل‌ها، رستوران‌ها، آژانس‌های مسافرتی، شرکت‌های حمل‌ونقل، تأسیسات ورزشی همچون قایقرانی و … به‌طور مستقیم و تقویت بازار صنایع‌دستی و تولیدات محلی و به‌طورکلی اشتغال کلیه کسانی که به شکلی از اشکال گردشگری منتهی می‌گردد، جملگی توان اشتغال‌زایی را نشان می‌دهد، ضمن آن‌که به‌موازات بهبود فضای اشتغال و درآمد، اثرات اجتماعی و روان‌شناختی مهمی را در منطقه ایجاد می‌کند (مختاری، 1382: 7).

بافت حد فاصل میدان صاحب الامر و رد پای باروی قدیمی شهر تبریز به صورت مکانی بلااستفاده، متروک و فراموش شده تبدیل گشته، مکانی با کاربری های ناسازگار شهری مانند انبار ، کارگاه … ، در صورتی که این قسمت در قلب بافت تاریخی تبریز و در امتداد محور تاریخی- فرهنگی تبریز باید پذیرای بهترین و مجلل ترین کاربری ها باشد، به طوریکه مردم بجای گریز از این محلات و دوری از آنها ، باید به آنها روی بیاورند و دارای کارکردی شایسته جایگاهی که در خاطرات و اذهان تاریخی مردم دارد، باشد.

در این تحقیق سعی شده که با بیان مسئله و پی بردن به این مشکلات، طرحی را برای ایجاد یک مرکز تاریخی- فرهنگی بر اساس پتانسیل های موجود پیشنهاد بدهیم که هم بتواند گسست ایجاد شده بین این بافت و بافت جدید شهر را حل کند و هم با تعریف پروژه معماری و وارد کردن کاربری های فرهنگی- تاریخی بتواند این بافت را به هویت اصلی خود بازگرداند و آن را به یک فضای سرزنده و دارای رونق تبدیل نماید.

1-2- بیان مسأله تحقیق

ما انسانها در دنیایی زندگی می کنیم که اساس و جوهره آن بر تمدن های گوناگون بشری  است که طی ادوار مختلف به وجود آمده و پی ریزی شده است . در طول این دوره ها وسالها اقوام و ملل مختلفی هر کدام تمدنی را بنا نهاده که در پیشرفت و تکامل انسان سهم بسزایی داشته و دارند که شاهد این کلام همانا بشر امروزی است که آخرین ثمره تمدن گذشتگان می باشد .

شناخت هرچه بیشتر تمدنمان و آنچه از گذشته برایمان به ارث رسیده است، باعث حفاظت و پاسداری بهتر آنان شده و این باور را در ما به وجود می آورد که آثار باستانی و کهن هر شهر به مثابه هویت تاریخی و فرهنگی آن شهر بوده و آسیب رساندن به آن ، در واقع صدمه زدن به هویت اجتماعی و فرهنگی خودمان می باشد (عمرانی و اسمعیلی سنگری، 1385، ص 12) .

هویت اجتماعی و حافظه جمعی در جایی حفظ می شود که وقتی فرد درآنجاست، حس کند فضایی که در آن مستقر است که با جاهای دیگر فرق دارد. اگر شما احساس کنید در جایی هستید که در آن تداوم تاریخی وجود ندارد، یکی از ارکان مهم زندگی اجتماعی زیر سوال می رود واحساس عدم تعلق به جامعه و عدم هویت می کنید ) خسرو خاور، 1383(.

در جهان امروز ، تلاش برای حفظ هویت یکی از منازعات اصلی ملتها است . هویت کالبدی  به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار می کند. این صفات باید به گونه ای باشند که جسم شهر ، در عین حفظ تداوم زمانی، در حال تحول و تکامل نیز باشد و نهایتا  به پیدایش یک کل منجر شود (میر مقتدایی، 1383).

مهم این است که هر مکانی در ضمن هرگونه تغییری ، هویت خود را نیز حفظ کند ،  تداوم و دگرگونی بر این امر دلالت دارد که به رغم همه تغییر ها و دگرگشت ها چیزی پا بر جا و ثابت میماند. مکان هم ثبات دارد و هم برخوردار از تغییر پذیری است، و این نکته ای نیست که به آسانی دریافتنی باشد. ثبات همان روح مکان است و به تعبیری همان ارتباط ویژه آن مکان با فضا، فرم و صورتهای به کار رفته در آن، و تغییر پذیری و بی ثباتی مکان به دلیل نیاز به تاویل و باز تاویل مکان به شیوه های مختلف و چه بسا متضاد است (نوربرگ شولتز [1]، 1381، ص 61-60).

1-2-1- معرفی موضوع

در سالهای اخیر با ورود مدرنیته به ایران و به تبع آن شهر تبریز، توجه به بافت جدید منجر به بی تفاوتی و گاهی بی توجهی به بافت با ارزش کهن شهر تبریز شده است. در دوران پهلوی و نیز اوایل انقلاب اسلامی احداث خیابانهای جدید در اطراف و محدوده بافت تاریخی شهر منجر به آن شد که شهر قدیم ، یکپارچگی و انسجام خود را از دست بدهد، به شکلی که محوطه های پوسیده و تخریب شده در آن روز به روز بیشتر مشاهده می گردد. به این ترتیب قسمتهایی از بافت تاریخی که در بر دارنده هویت شهر و خاطرات تاریخی – فرهنگی با ارزش می باشند و در نقشه ذهنی مردم شهر از جایگاه ویژه ای برخوردارند، عملا رنگ باخته و به صورت فضاهایی بدون استفاده در آمده اند.

بدین سان شهر کم کم مناظر فرهنگی خود را که آشکارا مبین تاریخ و سنت های فرهنگی آن است را از دست می دهد. بافت تاریخی شهر تبریز نیز از آن مناظر فرهنگی است که در جستجوی زمانی از دست رفته و در سخن گفتن با زبان گذشته به آن گونه که به زبان همه مردمان شنیدنی است دچار گسیختگی از بافت جدید و پویای شهر امروزی شده است و به این ترتیب حیات شهری در قسمتهایی از آن تحلیل یافته و یا از بین رفته است .

1 -2-2-دلایل انتخاب موضوع

در مورد بافت تاریخی تبریز مطالعات مفصلی صورت گرفته است که در این میان مطالعات مهندسین مشاور نقش جهان پارس و عرصه  شاخص ترند و در طرح های بالا دست پیش بینی شده در طرح تفصیلی شهر تبریز، بافت مرکزی شهر به عنوان منطقه تاریخی- فرهنگی در نظر گرفته شده است و طرح جامع نیز این منطقه را با توجه به اهداف راهبردی خود به عنوان منطقه تاریخی – فرهنگی تعیین نموده که در آن به بازسازی بافت و پالایش فعالیت های مزاحم و آلوده کننده تاکید شده است.

یکی از عواملی که می تواند گسست ایجاد شده بین قسمتهای دارای اقبال عمومی در بافت جدید و قسمتهایی از بافت که حیات خود را بنا به دلایلی که اشاره شد از دست داده اند  را از بین ببرد و موجب پیوند بین این دو بافت گردد، استفاده از مناظر و پتانسیل های بافت تاریخی – فرهنگی شهر می باشد که یکی از این موارد و مهمترین آنها  محور تاریخی – فرهنگی تبریز است. 

1 -2-2- 1 جمع بندی

با توجه به مطالبی که ذکر شد و چالشی که در دنیای امروزی در مورد مسئله هویت، تاریخ و فرهنگ پیش آمده، می توان به نیاز امروزی جامعه به یک مرکز تاریخی – فرهنگی اشاره کرد که نه تنها وظیفه شناساندن تاریخ و فرهنگ غنی این مرز و بوم و دستاورد های آداب و رسوم و سنن این منطقه را بر عهده دارد، بلکه به نوعی ایجاد کننده پیوند کالبدی و اجتماعی بین بافت قدیم و جدید این شهر می باشد . این محور به عنوان یک محور تاریخی ، فرهنگی  می تواند بستر مناسبی را جهت ایجاد چنین مرکزی برای ما به وجود بیاورد ، به گونه ای که هم گویای تاریخ سیر تحول و فرهنگ و هویت شهر باشد و هم به حضور شهروند در این فضا استمرار و انسجام بخشیده و کانون مدنی گرمی را به وجود بیاورد.

1-3- پرسش تحقیق

چگونه می توان با طراحی یک مرکز تاریخی- فرهنگی، بافت با ارزش و کهن شهر تبریز را به بافت جدید پیوند داد؟

1-4- اهداف تحقیق

طراحی  مرکز تاریخی – فرهنگی که بتواند نیازهای جامعه مورد پژوهش (تبریز) را با رعایت احترام به بافت قدیم وتاکید بر بر گرداندن حیات به آن قسمت از این بافت که کارکرد خود را در طول زمان از دست داده است را  بر اساس  طرح های بالا دست که مطالعات آن در طرح تفصیلی تبریز مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است بر آورده سازد.

شناسایی معیار های طراحی مجموعه های فرهنگی -تاریخی در بافت تاریخی در ارتباط با بافت جدید.

1-5- روش تحقیق

الف – روش تحقیق از نوع کیفی بوده و در مراحل مختلف از روش های تاریخی و اکتشافی استفاده خواهد شد و در مجموع تحقیق حاضر یک تحقیق پروژه ای می باشد.

ب ـ روش گردآوری اطلاعات:

یکی از اصلی ترین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آوری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم و صحیح صورت پذیرد کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد . از نظر متد، روش و تکنیکهای پژوهشی با بهره گرفتن از روش جمع آوری اطلاعات ، روش مورد استفاده به صورت میدانی و کتابخانه ای و روش های ترکیبی انتخاب شده است .

1-6- فرضیه ­های تحقیق

• طراحی در بافت های تاریخی با در نظر گرفتن اصول و معیار های مربوطه موجب رونق و احیای این بافت ها می گردد.

–  استفاده از پتانسیل های سایت های کهن می تواند در ارتقای کیفیت طراحی مراکز فرهنگی نقش داشته باشد.

گردشگری یکی از نیروهای عمده ی شکل دهنده به جهان امروز و از مهمترین و پویاترین فعالیت های جهان است که ریشه در توسعه فناوری و گسترش همه جانبه ی سرمایه داری دارد.

بنابر گزارش انجمن گردشگری و مسافرت جهانی،گردشگری به تنهایی 6 درصد از کل تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است. (Holden, 2008:13)

همین امر، دولت ها و کشورهای در حال توسعه را بر آن داشته تا، سیاست های توسعه ی گردشگری را به عنوان ابزار توسعه و تحرک اقتصادی و یکی از شیوه های مبارزه با بیکاری و ایجاد درآمد ارزی مورد توجه قرار می دهند .

در طول دو دهه ی گذشته توجه روز افزونی در سراسر جهان به پژوهش در مورد گردشگری از اروپا   تا آمریکای شمالی و از آفریقا  تا آسیا شده است. این توجه روزافزون تا حدود زیادی منعکس کننده ی رشد گردشگری در شهرها و مناطق است.

شهرستان کاشان به عنوان یکی از شهرستانهای گردشگرپذیر کشور در استان اصفهان قرار داشته، که علاوه بر دارا بودن بافتهای قدیمی و با ارزش سنتی و تاریخی، به دلیل طبیعت زیبای قمصر، نیاسر و برزک، که بالاترین سطح مزارع گل کاشان را به خود اختصاص داده از اهمیت بسزایی در جذب گردشگران تاریخی فرهنگی و طبیعی برخوردار است.

آنچه در این زمینه حائز اهمیت است، تنها قابلیت های ذاتی شهرستان کاشان برای جذب گردشگران نیست، بلکه  مهمتر از آن، شناسایی و تحلیل محورهای گردشگری جاذب این شهرستان می باشد.

یکی از راه حل های اساسی  برای این تحلیل، استفاده از تکنولوژی سیستم های اطلاعات جغرافیایی(GIS[1])، می باشد، که علاوه بر دسترسی سریع به اطلاعات مورد نیاز،توان تجزیه و تحلیل داده های مکانی و غیر مکانی را نیز دارا می باشد.

فصل اول :کلیات تحقیق

1-1 بیان مساله پژوهش

عصرحاضر، عصر گسترش فناوری و افزایش دامنه زندگی ماشینی و رفاه اجتماعی است. این رفاه به همراه افزایش درآمدهای عمومی در نهایت سبب احساس نیاز بیشتر به پرکردن اوقات فراغت و شکل گیری فرهنگ سیر وسفر جهانگردی شده است.با اینکه بیش از 150 سال از تشکیل نخستین آژانس مسافرتی جهان توسط توماس کوک(Thomas Cook) وشکل گیری جهانگردی به صورت سازمان یافته نمی

 گذرد(رضوانی، 1374، 20)این فعالیت توانسته است امروزه به یکی از بزرگترین فعالیت های اقتصادی، از جمله عوامل شکل گیری تعاملات فرهنگی و اجتماعی دنیا تبدیل گردد، به طوریکه سفر وجهانگردی ، بیش از 8/10درصد درتولید ناخالص داخلی جهان نقش داشته و7/8 درصد از شغل های جهان را به خود اختصاص داده است . این در حالی است که کشور ایران به لحاظ برخورداری از جذابیت های گردشگری بنابه گفته ی WTO، یکی از 10 کشور اول دنیا است ودراین میان شهرستان کاشان، از اهمیت بسزایی در جذب توریسم برخوردار است .

1-2اهمیت مسئله پژوهش

در زمینه ی اهمیت توسعه ی گردشگری، علاوه بر رشد و افزایش درآمد ملی می توان به مواردزیر اشاره کرد(برنامه ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه ای ،1389، 52):

• ایجاد فرصت های شغلی در بخش خدمات و سایر بخش های وابسته و عامل مهمی در رفع معضل بیکاری

• جلوگیری از خروج ارز کشور و ایجادتعادل و توازن در تراز پرداخت های کلی کشور

• موثر در تبادل فرهنگ های اقوام و ترقی و تعالی فرهنگ های ملتها

• ایجاد صلح بین الملل

• کمک به درآمدهای دولت (ازطریق اخذ مالیات برآمد هتل ها، عوارض فرودگاهی ، گمرکی و …)

• موثر در توسعه ،حفظ و نگهداری موزه ها ،تئاتر ها و سایر امکانات فرهنگی

• استفاده از توریسم به عنوان سرعت دهنده ای به گسترش دیگر بخش های اقتصاد

• توریسم اگر به نحو شایسته و به صورت پایدار توسعه یابد، می تواند حفظ منابع طبیعی و فرهنگی منطقه را توجیه و جبران نماید ، مناطقی که در صورت نبود این ابزار ، از توان محدودی برای تحقق اهداف حفظ و نگهداری محیط زیست برخوردارند

(همان، 22).

کاشان علاوه بر دارا بودن بافت های قدیمی و با ارزش سنتی و تاریخی که بعضا جزو معدود آثار با ارزش تاریخی و معماری جهان است ، به دلیل طبیعت زیبای قمصر و نیاسرو برزک، که بالاترین سطح مزارع گل کاشان را به خود اختصاص داده و برگزاری جشنواره های گل و گلاب، برای جهانگردان سراسر جهان از اهمیت خاصی برخوردار است. لذا با تجدید نظر در توجه به صنعت گردشگری در این شهرستان ، می توان گام موثری در توسعه ی بیشتر و بهتر شهرستان کاشان از جنبه های مختلف اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی، طبیعی،زیرساختی و…برداشت. 

1-3اهداف پژوهش:

هدف کلی: شناسایی و تحلیل محورهای جاذب گردشگری تاریخی-فرهنگی و طبیعی شهرستان کاشان برای جذب بهینه ی توریسم با کاربرد روش تحلیل شبکه

هدف ویژه1 :تعیین مکان های گردشگری و تاسیسات اقامتی شهرستان کاشان مبتنی بر جاذبه های تاریخی فرهنگی وطبیعی با بهره گرفتن از GIS

هدف ویژه2 :تعیین مسیرهای گردشگری شهرستان کاشان مبتنی بر جاذبه های تاریخی فرهنگی وطبیعی با بهره گرفتن از GIS

هدف ویژه3 :تعیین و تحلیل شبکه ی پیوندهای بین این مکانها در محدوده ی شهرستان

هدف ویژه4 :استفاده ی همزمان از نقاط گردشگری شهرستان برای جذب توریسم با تقویت پیوندهای مناسب

1-4 سوالات پژوهش

سوال 1_آیا شهرستان کاشان آنگونه که شایسته است از قابلیت های گردشگری خود استفاده می کند؟

سوال 2_چگونه می توان با بهره گرفتن از تحلیل شبکه ای ،هم پیوندی مناسبی بین نقاط گردشگری شهرستان کاشان برقرار کرد؟

مقصود اصلی از پژوهش حاضر، ارائه طراحی باغ- فرهنگسرای هنرهای بومی جهت زنده نگه داشتن
فرهنگ غنی استان مازندران و بالا بردن کیفیت کالبدی منطقه میباشد. رهنمودها و معیارهای طراحی
معماری باغ- فرهنگسرای هنرهای بومی جهت معرفی فرهنگ و هنر به ویژه در مراسم و اعیاد این منطقه و
همچنین برگزاری کلاسهای آموزشی و فروش محصولات بومی میباشد.
در طراحی مجموعه سعی بر آن بوده تا از روش های باغ سازی دوره صفویه که نمونهای از آن در شهرستان
بهشهر موجود میباشد و معماری بومی منطقه استفاده شود. همچنین از عناصری مانند پیوستگی بصری،
محصوریت بصری، تضاد و تنوع، دید، خروجی و ورودی، منظرسازی که حس مکان و تعلق را افزایش
میدهند نیز استفاده شده است. در طراحی کالبد فرهنگسرا سعی بر آن بوده یادآور ارزشهای فرهنگ ایرانی
و معماری بومی منطقه باشد و بتواند پاسخگوی نیاز های آن باشد.
برای انجام مطالعات میدانی، چند فرهنگسرا در ایران و جهان با توجه به شرایط محیطی و نوع معماری
بررسی گردید و پس از تحلیل ، مقایسه و جمع بندی نتایج به دست آمده از مطالعات نظری و میدانی، طرح
مورد نظر ارائه گردیده است.
در ساختمان طراحی شده در این پایان نامه از معماری سنتی بهره گرفته شده است و نمادهای فرهنگی
معماری گذشته مانند جلوخان، حیاط مرکزی، نمای ساده و بدون تزئینات در بیرون و … در آن رعایت شده
است. این فرهنگسرا به شکل مجموعه ای از ساختمان های کوچک و کم ارتفاع در اطراف یک حیاط
ساخته شده و این موضوع از معماری سنتی ایران و حیاط مرکزی اقتباس شده که ساختمان های اطراف به
آن دید کامل یا نیم نگاهی دارند. استفاده از رنگها و سقفهای شیبدار و تمامی این موارد به عنوان نماد
فرهنگی و نشانه در ذهن بیننده باقی میماند و باعث ایجاد حس تعلق میشود.

ضرورت طرح
با توجه به فرهنگ غنی ایرانی، ما نیاز داریم جهت باز زنده سازی آن و معرفی آن به جهانیان (با توجه به
توریستی بودن منطقه) تلاش کنیم. در این پروژه سعی بر آن است تا در راستای معرفی فرهنگ و آموزش
هنرهای بومی، کلاسهای آموزشی در فرهنگسرا برگزار شود و با طراحی باغ به سبک دوره صفویه فرهنگ
غنی و قدمت شهر را به همگان معرفی کنیم.
1-2- بیان مساله
فرهنگسرا ساختمانی است که در آن یک یا چند نهاد فرهنگی فعالیت دارند. در فرهنگسراها معمولاً شرایطی
برای آموزش امور گوناگون فرهنگی و اجتماعی و همچنین آموزش پیشهها و هنرهای گوناگون مانند
نگارگری، کوزهگری، خیاطی و جزاینها فراهم میگردد. برخی از فرهنگسراها کتابخانه و انتشارات ویژه خود
را نیز دارا هستند. برخی از فرهنگسراها بجز پوشش دادن منطقه خود به فعالیتهای فرامنطقهای نیز
میپردازند. بسیاری از فرهنگسراها ویژهکار (تخصصی) اند یعنی فعالیت خود را گرد یک گروه یا یک محور
کاری کرده متمرکز میسازند.
فرهنگ، در موج تقابل فرهنگی در جهان و رویکرد جدید بین المللی نسبت به این موضع، جایگاه ویژه ای
در دست دارد. بناهای فرهنگی، به عنوان مظاهر و نمادهایی از فرهنگ و معماری (که رابطه ای تنگاتنگ با
فرهنگ جامعه دارد) میتوانند عواملی موثر و معرف از موضع مذبور باشد (خیری، 386 1). با توجه به فرهنگ
کهن و دیر پای 0 250 ساله ی کشورمان (و کمبود فضای فرهنگی در محدوده ی سایت مورد نظر) احداث
فضاهایی از قبیل فرهنگ سرا لازم به نظر می رسد. با توجه به کمبود چنین فضاهای در شهرستان ساری و
علاقه به باز زنده سازی ویژگی های فرهنگی – اجتماعی این منطقه سعی در انتخاب موضوع فرهنگسرا

شده است.
در ایران تا امروز چندین فرهنگسرا در شهرهای مختلف برپا شده است. باتوسعه روزافزون شهرها که
ساختاری پیچیده و و در مواردی ناهماهنگ از رفتارهای اجتماعی و بعضی فضاهای زیستی بی هویت را
موجب شده است، یکی از موثرترین راه کارها می تواند ایجاد فرهنگسرا ها با هدف ارتقاء فرهنگی اقشار
مختلف اجتماع بویژه جوانان باشد.
آنچه امروز در جامعه ایران، مخصوصا نسل جوان، موثر واقع می افتد پیوند دو وجه فرهنگ است. یعنی
اطلاع رسانی و آگاهی و آموزش دانش ها و پیشرفتهای علمی از یک سو و از سوی دیگر پیوند او با هویت
ملی و مرزبومی که در آن مبتلا شده و پرورش یافته است . برای آنکه جوان یا نوجوان در دنیای بی هویت
3
دانش و فن آوری خود را غرقه نبیند، بهترین پیوند با جامعه اش همان فرهنگ است تا بتواند از این را ه به
خود و جامعه اش بازگردد (خلیلی جهرمی، 389 1).
تحقیق حاضر تلاشی در جهت به وجود آوردن محملی برای تقویت پیوند میان فرهنگ و جوانان ایران
میباشد. انتخاب محوطهای که از حیث وسعت و دید و تسلط بر طبیعت دارای ویژگیهای تشخصدهنده به
طرح باشد ضرورتی انکارناپذیر است.
مازندران تاریخ بسیار دیرینه دارد و از فرهنگ غنی برخوردار است و ضروری است که فضا و جایگاهی
ایجاد شود که ویژگی های خاص فرهنگی مردمان آن معرفی و احیا گردد. با برپایی همایش ها، مراسم
خاص و مناسبتی، اقشار مختلف مردم را با فرهنگ مازندرانی از قبیل موسیقی، پوشاك، غذا و آیینهای
استان پیوند دهیم چرا که فرهنگ، آداب و رسوم، پوشاك و غذاهای مازندرانی باید به عنوان بخشی از
سرمایهی این مملکت عرضه شود.
باغ ایرانی حاصل تعامل سازنده فرهنگی بین انسان و طبیعت است. در فرهنگ ایرانی طبیعت به مثابه بستری
برای رشد و تعالی انسان است، ایرانیان با احترام کامل به طبیعت آنها را در کنار هم سامان داده و محصولی
را به نام باغ ایرانی پدید می آورند. باغسازی ایرانی در دوره های مختلف تاریخی رشد و توسعه یافته است.
بسیاری از محققین، باشکوهترین عصر باغسازی ایران را در دوره صفویه می دانند. شاه عباس صفوی
کاخ- باغهای باشکوهی را در خطه مازندران بنا نموده که بعضی از آنها همچنان به یادگار باقیمانده است.
حال مسئله این است که باتوجه به پیشینه تاریخی این منطقه، چگونه می توان از باغ سازی دوره صفویه
کمک گرفت و باغی را ایجاد کرد که در ترکیب با فرهنگسرا قرار گیرد و بتواند به ارتقای کیفیت کالبدی و
فضایی آن کمک کند؟ در این راستا طراحی مجموعه فرهنگسرای هنر های بومی تلاشی است درجهت
ارتباط بین معماری گذشته و معماری جدید ، که درتلفیق با فضای شهری و بافت تاریخی شهر شکل گرفته
است.مسئله دیگر در این تحقیق این است که آیا استفاده از اصول معماری بومی و سنتی در طراحی کالبدی
و فضایی فرهنگسرا می تواند به ارتقای فرهنگ عامه و معرفی فرهنگ بومی منطقه کمک کند؟
فرهنگسرای مورد نظر فضاهای متنوعی را از قبیل: گالری، کتابخانه، انتشارات، کلاس های آموزشی، گالری
نقاشی وآمفی تئاتر در متن یک باغ طراحی شده با توجه به اصول باغ سازی ایرانی، دارا می باشد.
1-3- فرضیه ها
1. طراحی باغ فرهنگسرا با بهره گیری از ویژگی های باغ سازی ایرانی می تواند به ارتقای کیفیت
کالبدی و فضایی آن کمک کند.
4
2. بهره گیری از اصول معماری بومی و سنتی در طراحی کالبدی و فضایی فرهنگسرا می تواند به
ارتقای فرهنگ عامه و معرفی فرهنگ بومی منطقه کمک نماید.
1-4- اهداف تحقیق
1. اهداف فرهنگی: تقویت هویت فرهنگی شهروندان بوسیله معرفی هنرهای سنتی و بومی محلی
2. اهداف اقتصادی: تقویت صنعت گردشگری و معرفی هنرهای بومی و محلی به گردشگران
3. اهداف اجتماعی: ارتقای فرهنگ عامه و معرفی فرهنگ بومی منطقه
1-5- پرسشهای تحقیق
1. در طراحی فرهنگسرا، استفاده از باغ سازی ایرانی چگونه می تواند به ارتقای کیفیت کالبدی و
فضایی آن کمک کند؟
2. آیا استفاده از اصول معماری بومی و سنتی در طراحی کالبدی و فضایی فرهنگسرا می تواند به
ارتقای فرهنگ عامه و معرفی فرهنگ بومی منطقه کمک کند؟
1-6- جنبۀ نوآوری وجدیدبودن تحقیق
جنبه جدید بودن این موضوع در استفاده از ویژگی های باغسازی ایرانی در شمال ایران در ترکیب با
ساختمان فرهنگسرا جهت ارتقاء کیفیت کالبدی و فضایی و همچنین تقویت هویت و فرهنگ بومی منطقه
می باشد.
1-7- روش تحقیق
الف : نوع روش تحقیق:
روش تحقیق توصیفی – تحلیلی از نوع مطالعه موردی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانهای و
میدانی است. با بهره گرفتن از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای به بررسی مبانی نظری و تجربیات ایران و جهان
پرداخته خواهد شد. با بهره گرفتن ازمطالعات اسنادی و کتابخانه ای و از طریق برداشت میدانی به شناخت وضع
موجود اقدام می گردد.در تجزیه و تحلیل مسائل موجود روش تحلیلی با بهره گرفتن از جداول و نمودارها به
کار برده می شود.فرایند پژوهش به شرح زیر میباشد:
1- جمع آوری اطلاعات
2- طبقه بندی اطلاعات
5
3- تحلیل اطلاعات
4- جمع بندی و نتیجه گیری اطلاعات
5- تدوین چشم انداز
6- گزینه های طراحی و انتخاب گزینه بهینه
7- طرح پیشنهادی
ب.روش گردآوری اطلاعات(میدانی،کتابخانه ای وغیره) : میدانی ، کتابخانه ای