بسیاری از مطالعات اخیر نشان داده است که افراد فعال از زندگی پربارتری برخوردارند. این افرادانرژی حرکتی بالاتر، مقاومت بیشتر در برابر بیماریها و جذابیت اندام بیشتری دارند. مهمتر از همه اینکه اعتماد بنفس آنها بالاتر است، کمتر دچار افسردگی میشوند و غالبا حتی در سنین بالای عمرهمچنان باانرژی فراوان در پروژه های جدید در حال فعالیت هستند.تحقیقات پزشکی نشان داده است که بخش بزرگی ازاختلالات سلامتی ارتباط مستقیم با عدم انجام فعالیتهای فیزیکی دارد. بدیهی است که ماشینها زندگی را آسانتر کرده است ولی مشکلات جدی هم برایمان به بار آورده اند. ما که روزگاری تقریبا همیشه در حال حرکت و فعالیت بودیم اکنون بیشتر اوقاتمان صرف نشستن میشود..اما کشش چه ارتباطی با این مسایل دارد، کشش حلقه ای بین زندگی ساکن و حیات فعال است. عضلات ما را منعطف و آماده حرکت می کند. به ما کمک میکند تعاملات روزانه خود رااز وضعیت سکون و عدم فعالیت به یک وضعیت فعال تبدیل کنیم بدون اینکه نیاز باشد فشار زیادی را متحمل شویم! (آندرسون، ب[1]،1383، لذت کشش،ترجمه غ اعرابی)
از طرفی دیگر کشش در ورزشهای مختلف نیز اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. نیاز به انعطاف پذیری در حدی وسیع در پاره ای از ورزشها از قبیل شنا، شیرجه و ژیمناستیک کاملا محسوس است برای آمادگی و کسب انعطاف بدنی در ورزشهای مذکورمعمولا ورزشکاران از برخی تمرینات کششی و انعطاف دهنده استفاده میکنند. ولی در اکثر فعالیتهای ورزشی، تمرینات ویژه آمادگی غالبا بر روی کسب آمادگی تنفسی،توسعه قدرت عضلانی و کسب تکنیک و مهارت اثر گذار است بنابراین انعطاف پذیری کافی بدست نمی آید و به این عامل در برنامه ریزی تمرینات کمتر توجه میشود. گاهی اوقات تمرینات کششی که اجرا میگردد بندرت با نیازهای هر رشته ورزشی انطباق دارد و بصورتی اشتباه طرح ریزی شده است در حقیقت میتوان گفت بیشتر تمریناتی که بطور نا آگاهانه در جهت کسب انعطاف بدنی بکار میروند بجای اینکه باعث کشش و طویل شدن گروهی از عضلات مورد نظر شوند سبب کوتاه شدن آنها میگردند. برای مثال کششهای متوالی که از یک سری حرکات و نرمشهای نوسانی (تکانی) ناشی میشود اغلب موجب صدمه دیدن یک ورزشکار قبل از تمرین یا مسابقه گشته یا او را برای آسیب دیدن حین انجام تمرین یا مسابقه مستعد میسازد(هالت، لارنس ای[2]، 1974). این بخش از آمادگی عمومی بدن به دو بخش کلی مرتبط با تندرستی و مرتبط با مهارت تقسیم میگردد. در بعد سلامتی، آمادگی جسمانی شامل استقامت قلبی عروقی، استقامت عضلانی، قدرت عضلانی و انعطاف بدنی است، که هر یک به نوبه خود در اجرای وظایف عادی روزانه و نیز مهارتهای ورزشی از اهمیت بسزایی برخوردار می باشند (چاپمن ای[3] و سوزی آر [4]، 1972)،( کوربین چ[5] و لیندسی آر[6]،2010 )، (استیل، ام ای[7] و ورخوشانش[8]،1999) . انجمن پزشکی آمریکا طی تعریف جامعی آمادگی جسمانی را بعنوان توانایی عمومی برای سازگاری و پاسخگویی مناسب به اعمال جسمانی دانسته است (هگر ورنر و شارون[9]).اگرچه معمولا سهم انعطاف بدنی در آمادگی کلی بدن و حفظ تندرستی چندان مورد توجه قرار نگرفته است ولی بسیاری از متخصصین طب ورزشی معتقدند که درصد بالایی از مشکلات اسکلتی – عضلانی و آسیبهای ناشی از آن به واسطه کمبود انعطاف بدنی می باشد (کوربین چ و لیندسی آر2010)،(ویمور ج و کاستیل د[10]،1994) . از سوی دیگر، نقش و تاثیر قدرت عضلانی به عنوان یک عامل تعیین کننده در عملکرد و اجرای مناسب بسیاری از فعالیتهای روزانه از قبیل راه رفتن ، دویدن، حمل اشیا و انجام کارهای خانه ، نشستن و برخواستن ، لذت جستن از فعالیتهای تفریحی ، توسعه فعالیتهای ورزشی و مواجه شدن با حوادث روزمره بدیهی بنظر می رسد. به همین دلیل متخصصین ورزشی بهره گیری از تمرینات کششی را به منظور توسعه دامنه حرکتی مفاصل و عضلات توصیه مینمایند. این متخصصین مشخصا از تمرینات PNF یا به عبارتی کشش از طریق تحریک گیرنده های عصبی – عضلانی عمقی که اجرای آن همزمان سبب توسعه قدرت عضلات تحت کشش نیز می گردد نام می برند (چاپمن ای و سوزی آر،دی آنجلس د و استیل ام و ورخوشانش 1992)
به منظور بررسی بیشتر موضوع در این پژوهش سعی گردیده است که تاثیر دو شیوه تمرین کشش ایستا و PNF بردو فاکتور مهم امادگی جسمانی یعنی انعطاف پذیری و قدرت عضلات همسترینگ پسران 12-10 سال مورد بررسی قرار گیرد . علت اینکه این پژوهش بر روی گروه سنی نوجوان انجام شده است این است که پژوهشگر بر این عقیده است که با برملا شدن اهمیت موضوع بتوان نه تنها عادت درست زندگی را از اوایل زندگی به بچه ها آموزش داد بلکه بتوان راهکار مهمی در راستای رفع کمبود زمان درس تربیت بدنی مدارس ارائه نمود. (ذوقی،ف 1393)
1-2 بیان مساله
اصولا تمرینات کششی را به یک یا چند منظور از موارد زیر انجام میدهند:
الف- کم کردن خطرات احتمالی مربوط به پارگی عضلانی.
ب- افزایش دامنه حرکتی و قابلیت اجرای حرکات در فعالیتهای ورزشی.
ج- توسعه قابلیت انبساط و تسهیل عصبی – عضلانی.
د- افزایش سوخت و سازدر عضلات، مفاصل و سایر بافتهای رابط جهت اجرای بهتر حرکات (هالت لارنس ای،1974)
یکی از بی توجهی ورزشکاران نسبت به انعطاف پذیری فرضیه آنهاست یعنی آنها تصور میکنند بدن ورزشکاران جوان بطور طبیعی نرم است و نیازی به تمرین نرمشی و انعطاف پذیری ندارد افزون بر این مردم معمولا عدم انعطاف پذیری را مربوط به سالخوردگان میدانند یعنی آنهاییکه محدودیتهای حرکتی آنها به وضوح آشکار است. در اثر تمرین نکردن انعطاف پذیری فرد کاهش میابد حتی اگر در دوره کودکی و نوجوانی باشد. (هی وود- ک[11] 1378)
حتی اگر محققان قادر نباشند میزان تغییرات مفصلی که ناشی از فرایند های مربوط به سن یا تغییرات آسیب شناختی است را معلوم کنند ، یک حقیقت روشن است و ان اینکه فعالیت بدنی برای نگهداری تحرک پذیری مفاصل مهم و ضروری است. (پاینه ،گ و ایساکس، ال 2002[12])
انعطاف پذیری نه فقط در اجرای مهارتهای ویژه ای اهمیت داشته ، بلکه با پیشرفتهای اخیر طب ورزشی و نوتوانی موید ان است که انعطاف پذیری از تندرستی عمومی و آمادگی جسمانی نیز از کمال اهمیت برخوردار است. مثلا تمرینات نرمشی بصورت موفقیت آمیزی جهت ناراحتی هایی از قبیل قاعده گیهای دردناک، تنش عمومی عصب و عضله و دردهای تحتانی ستون فقرات توصیه شده است. (فاکس و ماتیوس 1981[13])
کرانبول و مارتین[14] (1977) چنین نتیجه گرفتند که انعطاف پذیری در دختران وپسران در ناحیه سنین 10 و 14 سالگی کاهش میابد ، در صورتیکه میلن و شیفلد[15] (1976) اظهار داشتند کودکان دوم دبستان در مقایسه با کودکان دوره آمادگی و کودکستانی انعطاف پذیری کمتری داشتند. واتمن و همکاران[16] (2006) در تحقیق خود اثر آنی کشش پاسیو را بر روی دامنه حرکتی و سفتی پاسیو همسترینگ بررسی نمودند. انها نشان دادند کشش استاتیک بلافاصله باعث افزایش 5 درجه ای دامنه حرکتی مفصل زانو میگردد ولی تغییرات پایداری چندانی ندارد و بعداز چند دقیقه از بین میرود. بسیاری از محققان بر این باورند که انعطاف پذیری انسان از دوران کودکی تا سنین بلوغ توسعه میابد و سپس این روند دچار کاهش می شود. ( هادوی- م 1382 ص 129) بااجرای ورزشهایی که قابلیت ارتجاعی بافتهای نرم را افزایش میدهند، می توان انعطاف پذیری را در هر سنی افزایش داد( برگز، رابرت ای[17] 1390). بنا بر نظر هیوود (1993) کاهش فعالیتهای حرکتی در بزرگسالان معرف کاهش انعطاف پذیری آنها می شود بنابراین، کاهش انعطاف پذیری در کودکان و بزرگسالان صرفا به دلیل روند رشد نیست، بلکه از طرفی هم میتواند به دلیل عدم تمرین ویژه جهت توسعه انعطاف باشد.
نوجوانان مستعد ابتلا به حالات پراسترس فیزیکی می باشند، خم شدن روی صندلی ، حمل کردن کیف و کوله پشتی های سنگین بر اصلی ترین دلایل بروی استرس هایفیزیکی در نوجوانان می باشد. نوجوانان دراین مرحله از زندگیشان اغلب از مشکلات مربوط به فعالیت استاتیکی عضله در عذابند. (کریستوفر،ا اوسوالد و استانلی باسکو[18] 1998)
تمرینات انعطاف پذیری معمولا جهت تکمیل تمرینات گرم کردن انجام می شود و برای افرادی که از نظر انعطاف پذیری ضعیف هستند و یا مشکلات عضلانی ومفصلی مثل کمردرد دارند، اهمیت بیشتری دارد.این تمرینات باید به آهستگی انجام شوند. حرکات کششی سریع خطرناک هستند و می تواند منجر به کشیدگی یا گرفتگی عضله (اسپاسم[19]) شود (ویلمور، گ و کاستیل، د[20] 1994).
به منظور توسعه انعطاف‌پذیری، روش های كششی مختلفی ارائه شده‌اند كه محققین بطور كلی آنها را به سه دسته ایستا، پویا و[21] PNF تقسیم نموده‌اند . روش كششی ایستا عبارت است از كشیدن عضله تا نقطه احساس مقاومت و حفظ این وضعیت به مدت 6 تا 60 ثانیه شیوه كششی پویا، متضمن حركات تابی یا فعال میباشد. در این نوع كشش، گروه عضلات در حالت كشیدگی نگه داشته نمی‌شوند، بلكه از حركات پویای مكرر در یک زمان كوتاه استفاده میشود . به عقیده كنت و وس، PNF عبارت است از تسریع یا توسعه مكانیسم عصبی، عضلانی از طریق تحریک گیرنده‌های عمقی. (سایت تخصصی ورزش[22])
از رایج‌ترین روش های PNF كه ورزشكاران در تمرینات خود مورد استفاده قرار میدهند، روش [23]SRHR است كه به عقیده برخی محققین انعطاف‌پذیری را بیش از سایر روش های كششی معمول PNF افزایش میدهد . روش SRHR شامل انقباض ایستای عضلات مخالف ، پس از انقباض عضلات موافق است و از آنجاییكه هر دو گروه عضلانی موافق و مخالف در این روش منقبض میشوند، با تحریک گیرنده‌های عمقی درون عضلانی از طریق بازداری اتوژنیك و بازداری دوسویه موجب انبساط (راحتی) درعضله تحت كشش میشود(فهیمی،ف1379) .
متون متعددی كه از روش SRHR استفاده كرده‌اند، هر كدام زمان های متفاوتی را برای نگهداری[24] MVIC توصیه نموده‌اند . در حالیكه برخی از متون زمان مشخصی را برای MVIC ذكر نكرده‌اند ، برخی از محققین 3 ثانیه MVIC را در روش های مختلف PNF مورد حمایت قرار داده‌اند. در مطالعات دیگر 5 ثانیه و 6 ثانیه MVIC نیز مورد استفاده قرار گرفته است. بعلاوه، ابهام وقتی بیشتر میشود كه محققان 7 ثانیه ، 7 تا 8 ثانیه ، 10 ثانیه ، 15 ثانیه و حتی تا بیش از 20 ثانیه MVIC را نیز بکار برده اند (سایت تخصصی ورزش).
[1] Anderson Bob
[2] Laurence.E.Holt
[3] Chapman.E.A.derries
[4] R.swezey
[5] Corbin.Charles
[6] Lindsey Ruth
[7] Still.M.C
[8] Verkhoshanshg
[9] Hoeger.Werner & Hoeger Sharon
[10] Wimore.Gack.H&Castill.David
[11] Haywood Kathleen M
[12] Payne Gerg & Isaacs L.D
[13] Fox & Mathews
[14] Kranbol & Martin
[15] Mylen & Sheffeild
[16] Watman
[17] Bergs Rober A
[18] Christofer A Osvald & Stanley Basco
[19] spasm
[20] Wilmore.Gack.H&Castill.David
[21] Propeioceptive Neuromuscular Faciliation
1Slow Reverse Hold Relax
[24] Maxmimum Voluntary Isometric contraction
حضرت محمد(ص) با استناد به آیه «لا اِکراهَ فِی الدّینِ قَد تَبَیَّنَ الرُّشدُ مِنَ الغَیِّ»(قرآن کریم،سوره بقره،آیه 156)
هیچ گاه عقیده خود را به کسی تحمیل نکرد و برای مخالفان و معاندان از تمام مذاهب زرتشتی، یهودی و مسیحی تا زمانی که خطری و تهدیدی برای اسلام نبودند، احترام قائل بودند، و حقوق آن ها را برابر دستورات شرع استیفا می نمودند.
با فتح ایران توسط مسلمانان گروه های مذهبی ایرانی اعم از یهودی، مسیحی و زرتشتی به عنوان اهل ذمه تحت پوشش و حمایت حکومت های اسلامی قرار گرفتند. این گروه های مذهبی در طول تاریخ ، بعد از حضور اسلام در ایران ، فراز و فرودهایی را تجربه کرده اند . حکومت های اسلامی در ایران به تبعیت از سیره پیامبر و ائمه معصومین در برخورد با اقلیت های دینی، منعطف و مهربان بودند، هر چند در این دوره ها افراط و تفریط هایی در تعامل با اقلیت های دینی بعضاً صورت می گرفته است ، ولی موضع حکومت های ناب اسلامی در مواجهه با اقلیت های دینی در ایران و خارج از ایران، تحت الشعاع بینش اسلامی و نگرش حکومتی بوده است. بعضی زمان ها این تعامل مثبت و توأم با مدارای زمام داران حکومت اسلامی بوده ، به نحوی که برای دین داران متعصب در بدنه حکومت ایجاد نگرانی می کرد . این شیوه یادآور منشور حکومتی حضرت علی (ع) به مالک اشتر نخعی می باشد که فرمود ای مالک:
«الناس، فانهم صنفان، ام اخُ لک فی الدین و اما نظیرا لک فی الخلق»(نهج البلاغه ،نامه59) مردم دو گروهند، یا برادر دینی تو هستند و یا در خلقت شبیه(هم نوع) تو می باشند با هر دو گروه عدالت پیشینه کن و رأفت پیش گیر. در بعضی از زمان ها اقلیت های دینی مغضوب حکومت و زمام داران قرار می گرفتند، که در این پایان نامه سعی بر این است که سیر تاریخی اوضاع اقلیت های دینی ایران در سده های چهارم تا هفتم هجری با استناد به کتب تاریخی و ادبی و سفرنامه ها مورد بررسی قرار گیرد.
سوالاتی که در این پایان نامه باید جواب داده شود این است که:
1- آیا شیوه تعامل حکومت ها در این سده ها (چهارم ه . تا هفتم هجری) با اقلیت های دینی یکسان بوده است یا خیر؟
2- تأثیر گذاری اقلیت های دینی(مسیحی، یهودی و زرتشتی) بر سیاست، فرهنگ جامعه ایران چگونه بوده است؟
3- مدارای مردم با اقلیت های دینی و آزادی های دینی و فردی آن ها در طول این سده ها (چهارم هجری تا هفتم هجری) چگونه بوده است؟
نگارنده با استناد به کتب تاریخی و ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید تلاش کرده است که تاریخچه، جفرافیا، رابطه اقلیت های دینی با حکومت ها، رابطه مردم با اقلیت ها، آزادی ها و اماکن مذهبی، مهاجرت و دلایل مهاجرت اقلیت های دینی را مورد کنکاش قرار داده تا پژوهشی دقیق هر چند مختصر در اختیار خوانندگان این پایان نامه قرار گیرد.در این پایان نامه وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی اقلیت های دینی از سده (چهارم هجری تا هفتم هجری) بررسی شده ، و به سؤالاتی که در ذهن خواننده ، پیرامون اوضاع سیاسی، مذهبی، آزادی ها، خدمات و شخصیت های فرهنگی اقلیت های دینی ( مسیحی ، یهودی و زرتشتی ) مطرح است ، پاسخی در حد توان داده شده است. از آنجا که شیوه کار کتابخانه ای و توصیفی بوده است ، بنابراین نگارنده برای جمع آوری منابع دست اول خصوصاً قرن های چهارم و پنجم
بامشکلات زیادی روبرو بوده است .
1 – 2 – بیان مسئله
با ظهور اسلام در ایران اقلیت های دینی ( یهودی ، مسیحی و زرتشتی ) وضعیت های متفاوتی را تجربه کرده اند . این گروه های سه گانه، توانستند با سپردن تعهداتی به جامعه اسلامی که در آن جزیه و مالیات سرانه شرط لازم بود ، در سرزمین های اسلامی از جمله ایران به حیات سیاسی و اجتماعی خود ادامه دهند . با آغاز حکومت آل بویه تغییرات مثبتی در روند زندگی اقلیت های دینی ایران به وجود آمد، که ناشی از مدارای مذهبی سلاطین آل بویه با این گروه ها بود . در این دوره مسلمانان اعم از شیعه و سنی با زرتشتیان ، مسیحیان و یهودیان روابط حسنه و دوستانه ای داشته اند ، به گونه ای که تعامل مسلمانان با اقلیت های دینی با توجه به محدودیت هایی که برای آن ها پیش بینی شده بود به راحتی انجام می گرفت و در نهایت حسن همجواری باهم زندگی می کردند . این روابط به حدی صمیمی و بر اساس اعتماد بود که حتی عضد الدوله دیلمی پادشاه آل بویه از میان اقلیت های دینی خصوصاً مسیحیان برای خود مشاورانی انتخاب کرده بود . با شروع دوره ترکان به ویژه در دوره غزنویان روابط مبتنی بر تعصب مذهبی سخت گیرانه بود . به نحوی که گروه های غیر سنی به طور جدی مورد ایذا و اذیت قرار می گرفتند . این روند تا ظهور حکومت سلجوقی ادامه پیدا کرد . دردوره سلجوقی اقلیت های دینی ملزم به پرداخت جزیه و برخی محدودیت ها از جمله داشتن اسلحه و یا بستن غیار برای شناسایی از مسلمانان بودند . دربسیاری از شهرهای امپراطوری نظیر بغداد ، نیشابور ، همدان ، اصفهان ، نهاوند و شیراز ، اقلیت های دینی به صورت پراکنده زندگی می کردند . هرچند گاهی احساسات نامطلوبی از طرف مردم علیه اقلیت ها ظهور می کرد ولی روی هم رفته وضعیت آن ها در دوره سلجوقی قابل قبول و رضایت بخش بوده است . به طوری که یهودیان به راحتی به دادو ستد و تجارت می پرداختند و به آن ها سخت گیری نمی شد و تبعیض و تمایزی هم علیه آن ها قایل نبودند .
1 – 3 – پرسش های تحقیق
- 3 – 1 – پرسش اصلی
روند زندگی اقلیت های دینی از سده چهارم تا هفتم هجری چگونه بوده است؟
1 – 3 – 2 – پرسش های فرعی
1 ) وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی زرتشتیان چگونه بوده است ؟
2 ) وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی مسیحیان چگونه بوده است ؟
3 ) وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی یهودیان چگونه بوده است ؟
1 – 4 – فرضیات تحقیق
1 ) با آغاز حکومت آل بویه ، حقوق اقلیت های دینی در ایران تغییرات مثبتی یافت .
2 ) همزمان با به قدرت رسیدن غزنویان در ایران ، مهاجرت عمده زرتشتیان به هند آغاز شد .
3 ) با روی کار آمدن سلجوقیان ، تبعیضات اجتماعی علیه اقلیت های دینی کاهش یافت .
1– 5 – سوابق تحقیق
موضوع اقلیت های دینی ( یهودی ، زرتشتی ، مسیحی ) ایران در محدوده زمانی چهارم تا هفتم هجری کاری کاملاً نو و تازه است . هرچند که درباره این موضوع به صورت جسته و گریخته در کتاب های تاریخی بعد از اسلام نظیر کتاب های تاریخ مردم ایران زرین کوب ، اسلام درایران پطروشفسکی و یا تاریخ سلجوقیان ملیحه ستار زاده و دیگران به اجمال مطالبی ذکر گردید . ولی از آنجا که پایان نامه حاضر با رویکردی جدیدو متفاوت از کارهای انجام شده به بررسی جامع و دقیق لایه های مختلف زندگی اقلیت های دینی کشورمان از سده چهارم تا هفتم هجری پرداخته کارنو و کاملاً تازه ای محسوب می شود و سعی نویسنده دراین پایان نامه بر آن است تا فراز و نشیب ها و نقاط عطف زندگی اقلیت های دینی ایران را در این محدوده زمانی که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته است ترسیم نماید .
1 – 6 – اهداف تحقیق
اوضاع سیاسی – اجتماعی و فرهنگی اقلیت های دینی در محدوده زمانی چهارم تا هفتم کمتر مورد توجه محققین قرار گرفته ، که شاید ناشی از ضعف در کمبود منابع دست اول برای این پژوهش باشد . درهر حال نگارنده این پژوهش سعی دارد که تصویری ازروند متفاوت اوضاع و احوال اقلیت های دینی ایران را بررسی و نقطه های اوج و فرود حضور اقلیت ها را روشن و سیر تاریخی این حضور را ازجنبه های مختلف سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی مورد کنکاش و دقت قرار دهد.
1-1- کلیات… 2
1-2- هدف تحقیق.. 4
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 5
1-4- پیشینه تحقیق.. 5
1-5- روش تحقیق.. 7
1-6- سوالات تحقیق.. 7
1-7 – فرضیه های تحقیق.. 8
1-8- نقد و ارزیابی منابع.. 8
2-1- تحولات آموزشی، فرهنگی و اجتماعی در دوره ی فتح علیشاه 13
2-1-1- تحولات آموزشی.. 14
2-1-2-تحولات فرهنگی.. 17
2-1-3- تحولات اجتماعی.. 18
2-2 – تحولات آموزشی، فرهنگی و اجتماعی در دوره ی محمدشاه 20
عنوان صفحه
2-2-1- تحولات آموزشی.. 20
2-2-2-تحولات فرهنگی.. 22
2-2-3- تحولات اجتماعی.. 23
2-3-تحولات آموزشی،فرهنگی و اجتماعی در دوره ی ناصری.. 25
2-3-1-تحولات آموزشی.. 25
2-3-2- تحولات فرهنگی.. 27
2-3-3-تحولات اجتماعی.. 30
2-4-تحولات آموزشی ، فرهنگی و اجتماعی در دوره ی مظفری 32
2-4-1-تحولات آموزشی.. 33
2-4-2-تحولات فرهنگی.. 34
2-4-3-تحولات اجتماعی.. 35
2-5-آموزش و تعلیم و تربیت دختران.. 37
3-1- آشنایی با فرهنگ و تمدن و نهادهای آموزشی اروپاییان.. 46
3-1-1- عبداللطیف شوشتری.. 47
3-1-2- آقا احمد بهبهانی (کرمانشاهی ) 48
3-1-3- ابوالحسن خان شیرازی (1190-1262ق) 49
3-1-4-میرزا صالح شیرازی.. 49
3-1-5-میرزا مصطفی افشار 52
3-1-6- عبدالفتاح گرمرودی.. 54
3-2- فعالیت میسیونرهای مذهبی و گسترش مدارس جدید. 55
3-2-1- هیئت مبلغان آمریکایی.. 55
عنوان صفحه
3-2-2- میسیونرهای لازاریست… 57
3-2-2-1- دوره ی محمد شاه (1264-1250ق) 58
3-2-2-2- دوره ی ناصرالدین شاه (1313-1264ق) 60
3-2-2-3- دوره ی بعد از ناصرالدین شاه تا جنگ جهانی اول (1333-1313ق) 61
3-2-3- آلیانس فرانسه. 63
3-2-4- آلیانس جهانی یهود. 64
3-2-5- انجمن میسیونری کلیسای انگلستان.. 66
3-3 روزنامه ها 67
3-3-1-روزنامه ی اختر. 67
3-3-2-روزنامه ی تربیت… 69
3-3-3-روزنامه ی ثریا 70
3-3-4-روزنامه ی مجلس…. 72
3-3-5-روزنامه ی تمدن.. 73
3-3-6-روزنامه ی حبلالمتین.. 75
3-3-7-روزنامه ی شمس…. 76
3-3-8-روزنامه ی ایران نو. 77
3-4- حامیان آغازین تحصیلات جدید دختران.. 79
3-4-1- میرزا حسین خان سپهسالار(1260-1207ق) 79
3-4-2- میرزا فتحعلی آخوندزاده( 1295-1227ق) 80
3-4-3- میرزا ملکم خان (1326-1249ق) 83
3-4-4- حاج میرزا حسن رشدیه(1363-1267ق) 84
3-4-5-میرزا آقا خان کرمانی: (1314-1270ق) 86
3-4-6- حاج میزرا یحیی دولت آبادی (1359-1279 ق) 87
عنوان صفحه
4-1- تأثیرات انقلاب مشروطه درشیوه دانش اندوزی دختران.. 90
4-1-1-مقایسه ی شیوه ی دانش اندوزی دختران در قبل از مشروطه و بعد از مشروطه. 95
4-2- کوشش های اولیه برای ایجاد مدارس دخترانه به سبک جدید. 95
4-3- نقش احزاب و جریان های سیاسی درتوسعه و تضییق مدارس دخترانه. 99
4-3-1- حزب دموکرات ایران (عامیون) 100
4-3-2- حزب اجتماعیون اعتدالیون.. 100
4-3-3- حزب جمعیت ترقی خواهان ایران.. 101
4-3-4- حزب ترقی و تمدن تام. 101
4-3-5- حزب سوسیال دموکراسی ایران.. 102
4-3-6- حزب اصلاحیون عامیون.. 102
4-3-7- حزب جمعیت ایران جوان.. 103
4-4- دولت و مدارس جدید. 103
4-5- پراکنش جغرافیایی مدارس دخترانه. 109
4-5-1-مدارس دخترانه ی تبریز. 109
4-5-2-مدارس دخترانه ی مراغه وتوابع.. 112
4-5-3-مدارس دخترانه ی ارومیه. 113
4-5-4-مدارس دخترانه ی خوی.. 114
4-5-5-مدارس دخترانه ی اردبیل.. 114
4-5-6-مدارس دخترانه ی میانه. 114
4-5-7- مدارس دخترانه ی رشت و توابع.. 115
4-5-8- مدارس دخترانه ی اصفهان.. 117
4-5-9- مدارس دخترانه ی یزد. 119
عنوان صفحه
4-5-10-مدارس دخترانه ی مشهد. 121
4-5-11-مدارس دخترانه ی بیرجندو توابع.. 122
4-5-12-مدرسه دخترانه ی شاهرود. 123
4-5-13-مدرسه دخترانه ی ساری.. 123
4-5-14-مدارس دخترانه ی بابل.. 123
4-5-15-مدارس دخترانه ی اراک… 123
4-5-16-مدرسه ی دخترانه ی قم.. 124
4-5-17-مدارس دخترانهی قزوین.. 124
4-5-18-مدارس دخترانه ی همدان و توابع.. 125
4-5-19-مدارس دخترانه ی زنجان.. 126
4-5-20- مدارس دخترانه ی کرمانشاه 126
4-5-21-مدارس دخترانه ی کردستان (سنندج) 127
4-5-22-مدارس دخترانه ی فارس و بوشهر. 128
4-5-24-مدارس دخترانه ی کرمان.. 132
4-6- تأثیرات سیاسی – اجتماعی و فرهنگی مدارس دخترانه در امور جامعه. 134
4-6-1-تأثیرات سیاسی.. 136
4-6-1-1-تشکل ها و انجمن های زنان.. 136
4-6-1-2- حق رأی زنان.. 139
4-6-1-3-مبارزه با التیماتوم روسیه. 140
4-6-1-4-تحریم کالاهای خارجی.. 142
4-6-2-تأثیرات اجتماعی.. 143
4-6-2-1-وارد شدن زنان به عرصه کار 143
4-6-2-2- شرکت زنان در تاسیس بانک…. 144
عنوان صفحه
4-6-2-3-بهداشت… 145
4-6-3-تأثیرات فرهنگی.. 147
4-6-3-1-ورود زنان به صحنه ی تئاتر. 147
4-6-3-2-ورود زنان به عرصه ی روزنامه نگاری.. 148
4-6-3-3-زنان هنرمند. 152
. 153
.. 157
کلیات
جامعه ایران در عصر قاجار وارد مرحله جدیدی از تغییر و تحول ساختار سیاسی – اجتماعی گردید که با دوران قبل از آن تفاوت چشمگیری داشت. از جمله در زمینه حضور زنان در عرصه اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، این تحول قابل ذکر است. تا قبل از انقلاب مشروطه اصولا مراکز یا سازمانی که از سوی دولت یا افراد در خصوص آموزش و تعلیم و تربیت دختران ایجاد شده باشند، وجود نداشت. مراکز آموزشی در چهارچوب مکتبخانهها و تدریس خصوصی در منازل محدود میشد و محتوای آموزشی آنها نیز دگرگون نشده بود، اما در اواسط این دوره به خصوص در آستانهی انقلاب مشروطه اولین سنگ بنای آموزش به سبک جدید گذاشته شد. در جامعه بسته و مردسالار ایران دوره قاجار اگرچه آموزش فقط سهم مردان بوده است، اما زنان با توجه به فرصتهای محدودی که در این زمان برای آنها فراهم شده بود با اقدامات مناسب و با حضور مستقیم و غیر مستقیم در زمینه احقاق حقوق خود تلاش هایی را آغاز کردند. در این دوره زنان ایرانی پیش از آنکه منتظر حمایت دولت و حمایتهای قانونی باشند به سازماندهی خود پرداختند و به شیوه های خلاق دست به تأسیس و ادارهی مدارس جدید دخترانه زدند و حتی در راه تأسیس مدارس دخترانه، آنها با مخالفتهایی جدی از سوی جناح سنتی جامعه مواجه شدند.
نخستین تلاش های زنان برای تأسیس مدارس ملی دخترانه از سوی خانم طوبی رشدیه و بیبیخانم وزیراف صورت گرفت، اما مدارس آنها با مخالفت دولت بسته شد. به این ترتیب تا آغاز انقلاب مشروطه هیچ مدرسهی دخترانهای اجازهی تأسیس نیافت. با تغییر شرایط کشور چون فروکش کردن استبداد، احساس ضرورت ایجاد تحول در جامعه، پیدایش روزنامهها، و از همه مهمتر انقلاب مشروطه، تحول جدیدی در زمینه تأسیس مدارس ملی به وجود آمد. در پی گشایش مجلس اول گروهی از مشروطهخواهان از تأسیس مدارس دخترانه حمایت کردند. و همچنین زنان کوشش و جدیت بیشتری برای تأسیس مدارس دخترانه به عمل آوردند. در اواخر سال 1325ق پس از یک دوره فعالیتهای گسترده از سوی زنان، شرایط برای تأسیس مدارس دخترانه مهیا شد. با تصویب متمم قانون اساسی، اصل 18 و 19 آن به تحصیل اجباری بدون ذکر جنسیت پرداخته بود. در این شرایط زنان توانستند با استناد به این اصول حمایت نمایندگان مجلس را برای تأسیس مدارس دخترانه کسب کنند. در سال 1326ق خانم طوبیآزموده مدرسهی” ناموس” را تأسیس کرد. گشایش مدارس ملی دخترانه در سالهای بعد همچنان ادامه یافت. مدارسی چون عفاف، تربیت، حجاب، شمس المدارس در سال 1327ق توسط زنان تأسیس شد.
با پایان یافتن استبداد صغیر و استقرار مجدد نظام پارلمانی، زنان توانستند با آزادی عمل بیشتری مدارس دخترانه را تأسیس کنند. در این دوره بیشتر، احزاب سیاسی بر لزوم تأسیس مدارس دخترانه تأکید میکردند و خواستار سوادآموزی دختران و زنان ایران بودند. با توجه به اینکه در آبان 1329ق قانون معارف به تصویب دولت رسید و وزارت فرهنگ عملا ایجاد شد، اما باز هم روند تأسیس مدارس ملی دخترانه توسط زنان ادامه پیدا کرد. در این سال مدارسی چون صدوقی، الحسان، عفتیه، ترقیبنات، تربیت بنات تأسیس شد. در سال 1337ق تحول عظیمی در زمینه تأسیس مدارس دخترانه به وجود آمد. به همت وزیر معارف، احمدخان نصیرالدوله بدر، دوباب مدرسه ابتدایی دولتی رایگان برای دختران تأسیس شد و مقررگردید در هر ناحیهی شهر یک مدرسه دولتی رایگان تأسیس شود. و همچنین در اواخر سال 1337ق مرکزی به نام دارالمعلمات برای ادامه تحصیل دختران ایجاد شد. با توجه به این کوششها و فعالیتها، شرایط برای گسترش مدارس دخترانه در سایر مناطق کشور فراهم شد و به تدریج در سایر شهرستانهای بزرگ کشور تأسیس مدارس دخترانه گسترش پیدا کرد.
در این پایان نامه طی چهار فصل به بحث و بررسی در باب موضوع مورد نظر پرداخته می شود، درفصل اول کلیات بحث را مورد نظر قرار داده و به اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق پرداخته و هدف از انجام آن بیان می شود، و نیز ضمن بیان سوالات تحقیق و بروشهای گردآوری دادهها، به مروری بر تحقیقات پیشین پرداخته می شود.
در فصل دوم با عنوان «تحولات آموزشی، فرهنگی و اجتماعی از سلطنت فتحعلیشاه تا سلطنت مظفرالدینشاه» ابتدا به تحولات آموزشی در هر دوره و در ادامه با بیان تحولات فرهنگی و اجتماعی در دوره های مورد نظر جایگاه آموزش و تعلیم دختران مورد بررسی قرار میگیرد.
در فصل سوم با عنوان «عوامل موثر بر تحول نظام آموزشی در ایران» ابتدا به آشنایی با فرهنگ و تمدن و نهادهای آموزشی اروپاییان و سپس به فعالیت میسیونرهای مذهبی و در ادامه به بررسی مسائل آموزشی و اهمیت تعلیم و تربیت دختران در نگاه روزنامههای قبل و بعد از مشروطه و حامیان آغازین تحصیلات جدید مدارس دخترانه پرداخته می شود.
در فصل چهارم با عنوان «انقلاب مشروطه و پیدایش مدارس جدید دخترانه» به مباحث اصلی وارد شده و به بررسی تأثیرات انقلاب مشروطه در شیوه دانشاندوزی دختران در عصر مورد نظر و نیز از باب پاسخگویی به سوالات مطرح شده در تحقیق، به نوع مواد آموزشی مدارس دخترانه پرداخته شده است. در ادامه به بررسی کوششهای اولیه و موانع پیش روی زنان در زمینه ایجاد مدارس جدید دخترانه و نیز درجهت پاسخگویی به سوالات تحقیق، به موانع تأسیس مدارس دخترانه و نوع نهادهای آموزشی آنها،نقش احزاب و جریانهای سیاسی در توسعه و تضییق مدارسه دخترانه، نقش دولت در تأسیس مدارس و پراکنش جغرافیایی مدارس دخترانه و در پایین به تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مدارس دخترانه بر امور جامعه پرداخت شده است.
1-2- هدف تحقیق
هدف از تحقیق در این موضوع، بررسی آموزش و نهادهای آموزشی دختران در دوره قاجار و از سویی شناسایی دیگر عوامل بسترساز آموزش دختران و همچنین موانع پیش روی آنان به طور اخص میباشد.
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
با توجه به نقشی که آموزش در کنش فردی و اجتماعی انسانها ایفا می کند و نیز نوع آموزشهایی که وابسته و برگرفته از نهادهای آموزشی است، شناسایی آموزش و نهادهای آموزشی دختران به عنوان مادران و مربیان بعدی جامعه از اهمیت ویژهای برخوردار است و از آنجا که مطالعه ای با محدودیت بحث یاد شده در تحقیقات موجود در اختیار نیست بررسی آن ضرورت مییابد.
1-4- پیشینه تحقیق
تاکنون درباره آموزش و نهادهای آموزشی زنان در دوره قاجار تحقیقات و مقالات چندی تالیف و انتشار یافته است که شامل تحقیات داخلی و خارجی میباشد. در تمامی تصنیفات و تألیفات انجام شده تنها بذکر برخی از جنبه های آن پرداخته که در ذیل به معرفی آنها میپردازیم:
حسیبی (1370) به بررسی مشکلات عدم تأسیس مدارس، تأسیس مدارس ملی و همچنین مدارس دولتی دخترانه پرداخته است که اطلاعاتی درمورد آموزش دختران تا قبل از عصر پهلوی در اختیار ما قرار میدهد.
اتحادیه (1373) به بررسی وضعیت زنان در دوره قاجار پرداخته است که اطلاعاتی در مورد نقش آنها در فعالیتهای اجتماعی عصر مورد نظر در اختیار ما قرار میدهد.
دلریش(1375)در فصل چهارم کتاب خود به بررسی نحوه آموزش دختران و زنان در دوره قاجار پرداخته است.
قاسمیپویا (1377) به بررسی مدارس جدید در دوره قاجاریه پرداخته است که در مورد مدارس دخترانه موجود در شهرستانهای مختلف ایران اطلاعاتی را ارائه داده است.
ترابیفارسانی(1378) به بررسی تأسیس و گسترش مدارس دخترانه پرداخته است.
سرزمین فراهان، منطقه وسیعی در استان مرکزی است. یکی از رویدادهای مهم و قابل بررسی منطقه فراهان پیشینه مذهبی آن است. سیر ورود و گسترش مذهب تشیع در فراهان از آن جهت مهم است که با تمام جوانب زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی مردم منطقه در ارتباط است و به همین جهت در این تحقیق به تشیع منطقه پرداخته خواهد شد.
با بررسی عوامل اصلی ورود تشیع به منطقه می توان به عوامل چندی هم چون همجواری با قم که یکی از اولین کانون های تشیع ایران است و موقعیت جغرافیای منطقه به عنوان گذرگاه ارتباطی بین همدان و اصفهان و قم و عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر در آمادگی ذهنی مردم که زمینه نفوذ این مذهب را مهیا می کرد، اشاره کرد.
تداوم تشیع در فراهان تا دوره صفویه که تشیع در ایران رسمی می شود با فراز و فرود هایی همراه است که علت ان را باید در نوع دیدگاه حاکمان منطقه به این مذهب، سیر مهاجرت علویان به این سرزمین و تبادلات فرهنگی بین فراهان با نواحی همسایه مثل قم و کرج ابودلف، جستجو کرد.
هدف این تحقیق نیز ان است که به بررسی هر کدام از عوامل مذکور و میزان تاثیر آنها بر تحولات مذهبی منطقه بپردازد تا عوامل موثر در تشیع منطقه را مشخص کند.
کلمات کلیدی : تشیع، فراهان، فرهنگ، مذهب
کلیات تحقیق
ارزش و اهمیت تحقیق (اهداف و ضرورت تحقیق)
فراهان از مناطق باستانی استان مرکزی است که از گذشته تاکنون دارای سابقه درخشان در تاریخ ایران است. وجود بزرگانی چون امیرکبیر و قائم‌مقام فراهانی و … نشان از این اهمیت در تاریخ است. از گذشته نیز نام فراهان به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مکان‌ها، در ایران باستان ریشه دارد و نشان از وجود تمدنی دیرینه در این سرزمین است. یکی از موارد مهم این برتری، تشیع فراهان است که از گذشته‌ای دور این منطقه به تشیع معروف بوده و همواره در تاریخ، نام آن جزء سرزمین‌های شیعه به شمار می‌آمده است.
بررسی تشیع منطقه می‌توانست از موضوعات اساسی و مهم در تاریخ فراهان باشد و با توجه به اینکه تحقیق کامل و جامعی در این زمینه صورت نگرفته بود، ضرورت آن بیشتر احساس میشد. به همین دلیل این‌جانب بر آن شدم تا با کمک خداوند و در حد مقدور و با توجه به منابع موجود در خصوص تشیع منطقه تحقیق کنم و نتیجه آن را به‌صورت یک مجموعه ارائه دهم.
بحث و بررسى در موضوع تاریخ تشیّع شهرها ازآن‌رو ضرورى است كه پیشینۀ مذهبى مردم این مرزوبوم و به خصوص رفتارهاى اجتماعى برخاسته از مذهب را نشان مى‌دهد و مى‌تواند در شناخت علل برخى رویدادها در نسل‌هاى بعدى، به مورخ و جامعه‌شناس یارى رساند. باآنکه نفس آشنایى با تاریخچۀ مناطق و بررسى تواریخ محلی ارزشمند است، معرفى شخصیت‌هاى تاریخى، كه بسا در لابه‌لاى كتاب‌هاى قدیم گمنام مانده‌اند و همچنین آشنایى دقیق‌تر و علمى با آثار برجای‌مانده از آن دوره‌ها، بر ضرورت چنین مباحثى مى‌افزاید.
طرح مسئله
تشیع فراهان از دیرباز موردتوجه و اشاره منابع مختلف تاریخی قرار داشته است، ولی فقدان وجود یک اثر مستقل دراین‌باره، بنده را بر آن داشت تا به بررسی مستقل این موضوع بپردازم. مسئله اصلی این تحقیق بررسی ورود تشیع به منطقه فراهان است. در همین راستا سؤال تحقیق این‌گونه مطرح شد.
سوال اصلی
ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان چگونه صورت پذیرفته است؟
البته این موضوع در محدوده زمانی تا سال 905 هجری قمری، یعنی از ورود مذهب تشیع به ایران و منطقه جبال تا آغاز دوره سلطنت صفویان که مذهب شیعه در ایران رسمی شد را شامل میشود.
سؤالات فرعی
1- دلایل و زمینه‌های ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان چیست؟
2- مهم‌ترین چالش‌ها و موانع ورود تشیع در فراهان چه بود؟
3- رشد و گسترش تشیع در فراهان چه فراز و نشیب‌هایی را طی کرد؟
4-رشد و گسترش تشیع چه اثرات و پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر فراهان داشت؟
فرضیات تحقیق
فرضیات اصلی تحقیق این است که عوامل مهم و مؤثر در تشیع منطقه فراهان، رواج تشیع در قم و نزدیکی آن به منطقه، عبور علویان مهاجر از این ناحیه و توجه مردم منطقه به اندیشه های ضد استبدادی و تلاش برای مقابله با ظالم تشیع است. فرضیه رقیب تحقیق نیز میتواند وجود عقاید شیعی از همان ابتدای ورود تشیع به ایران باشد.
ادبیات تحقیق
با توجه به موضوع مدنظر در این تحقیق که بررسی ورود تشیع به منطقه فراهان است و با توجه به جست‌وجوهایی که در منابع مختلف کتابخانه‌ای و رقمی انجام شد، رساله یا کتابی تحت عنوان تشیع فراهان یافت نشد ولی رساله‌ها و کتاب‌هایی در خصوص جغرافیای تاریخی منطقه فراهان وجود دارد. به‌طورکلی تعدادی کتاب، پایان‌نامه و مقاله در خصوص فراهان انتشاریافته است، ولی هیچ‌یک به صورت دقیق و تخصصی به تشیع فراهان نپرداخته است. البته ناگفته نماند که این عدم توجه به تشیع فراهان به دلیل موضوع رساله ها و کتاب ها است که هدف اصلی انها در واقع چنین موضوعی نیست. در ادامه به معرفی چند نمونه میپردازیم.
كتابی از آقای سیفی تحت عنوان «سیرى كوتاه در جغرافیاى تاریخى تفرش و آشتیان»، در حوزۀ تاریخ محلى منطقه تفرش، آشتیان و فراهان که به‌طور غیرمستقیم اطلاعات محدودی دربارۀ تحولات تشیع امامیه در فراهان ارائه مى‌دهد. ولی به صورت دقیقی به جغرافیای تاریخی تفرش اشاره کرده است. کتاب «فراهان‌نامه» اثر آقای رضا مرادی غیاث آبادی که بیشتر به مطالعات مردم شناختی و گویش‌های رایج فراهان پرداخته است و در مورد تشیع منطقه اطلاعاتی نمی‌دهد. همچنین کتاب‌هایی از آقای مصطفی زمانی نیا به چاپ رسیده است که بیشتر نگاهی تاریخ توصیفی گونه داشته. گویا هدف نویسنده بیشتر بیان حوادث مختلف تاریخی بوده که با منطقه ارتباط دارد و منحصراً از تشیع فراهان در ادوار مختلف حرفی به میان نمی‌اید. در مورد پایان‌نامه‌های انجام‌شده اولین مدرک، مربوط به رساله پایان‌نامه آقای علیرضا سلطانی سرابی است که موضوع آن ویژگی‌های جغرافیایی (طبیعی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی) بخش فراهان است. با توجه به مشاهده این رساله در آن مطالب کامل و جامعی در مورد مذهب و دین منطقه بیان‌نشده بود و بیشتر شرایط حال جامعه فراهان در دوران صفویه و
قاجاریه مدنظر قرار داشته است. در این رساله محقق سعی کرده به بررسی زمانی حوادث در بستر مکان بپردازد و بیشتر دستاوردهای این رساله در خصوص بعد از تشکیل دولت صفویه در ایران است.
رساله بعدی که شباهت کلی به این بحث دارد، مربوط به خانم الهام فهیم بود که با موضوع جغرافیای تاریخی فراهان به بررسی منطقه پرداخته بود ولی با توجه به منابع استفاده‌شده اطلاعات دقیقی از وضعیت مذهبی نمی‌دهد در این اثر نیز همانند نوشته پیشین مطالب تکراری جغرافیای تاریخی بررسی‌شده که بیشتر توصیفی بوده و تحلیلی در آن به کار نرفته است و بیشتر کلیات تاریخی منطقه بررسی‌شده است ولی اطلاعات مناسبی در خصوص جغرافیای تاریخی می دهد که بنده نیز از برخی اطلاعات آن در این پژوهش استفاده کرده ام.
در ساله دیگری که به لحاظ موضوعی شباهت زیادی به موضوع این رساله داشت پایان‌نامه آقای مسعود هرورانی بود که در این رساله نیز به جغرافیای تاریخی فراهان و آشتیان پرداخته شده است ولی با توجه به مطالبی که در آن بیان‌شده و نویسنده خود، آنها را بررسی کرده، مطالب متفرق و اندکی در خصوص ویژگی‌های دینی و مذهبی و بررسی علمی این موضوع بیان‌شده و مانند سایر رساله ها به جغرافیای تاریخی دوره های جدیدتر فراهان بیشتر دقد شده که این موجب غفلت از تاریخ دوره های کهن تر منطقه شده است.
در خصوص مقالات منتشره در مورد فراهان از استاد ابراهیم دهگان در خصوص بنای تاریخی قلعه فردقان، یکی از روستاهای قسمت شمالی فراهان کنونی مقاله‌ای چاپ‌شده است. در مورد شهر زلف آباد فراهان نیز آقای اسماعیل شراهی مقاله‌ای منتشر کرده که در آن کلیه سفال‌های مکشوفه از محوطه باستانی زلف آباد موردبررسی قرارگرفته است. این مقاله بیشتر با دید باستان‌شناسی بوده و توضیح کامل و دقیقی در خصوص تشیع منطقه وجود ندارد. در پایان باید به این نکته اشاره‌کنم که فراهان از سابقه تاریخی بسیار و پرفرازونشیبی برخوردار است که جای انجام تحقیقات و پژوهش‌های زیادی دارد و این امر باید بیشتر موردتوجه محققین این حوضه قرار گیرد.
اهداف
هدف کوتاه‌مدت این پژوهش، ارائه اطلاعات دقیقی در خصوص سیر تشیع منطقه فراهان و علل و نتایج رواج این مذهب در منطقه و تأثیرات آن است. هدف بند مدت و نهایی این تحقیق ترغیب سایر محققین و اندیشمندان برای بررسی‌های دقیق‌تر موضوع تشیع در فراهان است تا به چارچوبی دقیق و معتبر درباره تشیع فراهان رسید.
روش تحقیق
روش تحقیق اصلی این پژوهش بر اساس آنچه در عنوان آن آمده است و با توجه به قدیمی بودن موضوع، کتابخانه‌ای است و بر اساس جستجو در منابع و کتب قدیمی پیش میرود ولی با پیشرفت در بحث به منابع باستان‌شناسی موجود نیز توجه شده و حتی در برخی از موضوعات از روش‌های میدانی نیز استفاده کرده‌ایم.
در کل میتوان گفت اولویت اصلی با منابع مکتوب و منابع دست‌اول است و در مراحل بعدی به شواهد قابل‌مشاهده هم توجه شده است و در پایان سعی شده با در نظر داشتن یک روش ترکیبی نتیجه‌گیری شود.
در برخی از مراحل کار بر اساس نوع اطلاعات جمع آوری‌شده از روش‌های تحلیلی هم کمک گرفته‌ایم و درمجموع روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است.
محدوده زمانی و مكانی
این پژوهش زمینه‌های ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان از مناطق تاریخی ایران را بررسی میکند. این منطقه درگذشته بزرگ‌تر از اندازه کنونی بوده و علاوه بر فراهان، محدوده‌هایی از ساروق و اراک را نیز شامل می‌شده است.
فراهان تاریخی محلی است در نزدیکی همدان (قزوینی،1373: 500) که در آن نمکزاری به مسافت چهار فرسنگ در چهار فرسنگ وجود داشته است، (قزوینی،1373: 500) این منطقه با کویر میقان امروزی برابر است. این منطقه درگذشته با وره (نزدیک آشتیان) و طبرس (تفرش) همسایه بوده (یعقوبی، 2536: 49) و روستای باستانی فردجان (فردقان) نیز مرز شمالی منطقه بوده است. (ابن فقیه، 1349: 75) قسمت جنوب و جنوب غربی فراهان با شهر و منطقه قدیمی کرج ابودلف (حدود کرهرود اراک) همسایه بوده (قمی، 1385: 26) همچنین بر اساس کتاب تاریخ قم، فراهان در قسمت شمال غربی با منطقه انار (قمی، 1385: 231) که امروزه در قسمت غربی شهرستان کمیجان قرار دارد، همسایه بوده است. فراهان در قسمت غرب نیز تا آخر منطقه ساروق امتداد داشته (مستوفی، 1381: 112) و به منطقه کرج ابودلف می‌رسیده است. (شکل 1)
محدوده زمانی پژوهش از آغاز ورود اسلام به ایران تا تأسیس حکومت شیعه‌مذهب صفویه در ایران را شامل میشود.
سازماندهی تحقیق
این تحقیق در 3 فصل تنظیم‌شده است. در کلیات تحقیق به بررسی روش تحقیق، سؤالات تحقیق و بررسی پیشینه تحقیق و عمدتا به مسائل کلی که هر پژوهشی دارد پرداخته شده است.
در فصل اول به اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراهان پرداخته‌ایم. در این فصل اوضاع سیاسی در منطقه فراهان و شهرهای مهم آن ازجمله زلف آباد، ساروق و نواحی همسایه منطقه مثل انجدان و کرج ابودلف میپردازیم. در قسمت بعدی این فصل نیز مسائل اقتصادی و اجتماعی فراهان را بررسی می‌کنیم.
فصل دوم، فصل اصلی تحقیق است که در آن اوضاع تشیع در فراهان را بررسی خواهیم کرد؛ ولی قبل از بررسی تشیع منطقه، به تاریخچه‌ای از تشیع در ایران و شهرهای مهم آن میپردازیم. پس‌ازآن به تشیع فراهان میپردازیم و عوامل جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ورود تشیع به منطقه را بررسی خواهیم کرد.
در فصل سوم و پایانی تحقیق به مهم‌ترین نمادهای تشیع در منطقه، یعنی اماکن مقدسه و شخصیتهای معروف در تشیع میپردازیم و در آن به معرفی اجمالی از مهم‌ترین امام‌زاده‌های منطقه و اشخاص شیعه معروف فراهان اشاره خواهیم کرد.
مشكلات و موانع پژوهش:
تاریخ محلی یعنی جایی که ریشه‌های مردمی یک تمدن قرار دارد. درگذشته تاریخ از بالا به پایین نوشته میشد یعنی مورخان درباره‌ی تاریخ سیاسی مناطق و کشورها می‌نگاشتند یا صرفاً از این منظر به تاریخ نگاه میکردند، اما در زمان حال ضرورت مطالعه‌ی زندگی از سطوح پایین به بالا برای مورخان فعال در حیطه‌ی تاریخی و فرهنگی آشکار گشته است؛ اما به علت عدم توجه منابع، آگاهی از دیدگاه‌ها، رفتار و نقش مردم محلی در جامعه مشکل است. در مواجهه با این مشکل، مورخان محلی باید تلاش نمایند تا از طریق جمع آوری شواهد و مدارک پراکنده به آشکارسازی نقش مردمی بپردازند که نه‌تنها خود درباره‌ی خویش کم نوشته‌اند بلکه منابع نیز به‌ندرت از آنها یادکرده‌اند. در این رابطه بررسی مسائلی مانند کشاکش‌های طبقاتی، رقابت‌های مذهبی، ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در اجتماع باید موردتوجه واقع شوند. این تحقیق نیز به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از تاریخ محلی، جدای از این مشکلات نبود ولی سعی شد با جمع آوری اطلاعات موجود تا حد امکان تحقیقی کامل ارائه دهد.
نقد و بررسی منابع
در این قسمت، به بررسی منابعی که در این نوشتار از آنها استفاده خواهد شد، اشاره مى‌شود و میزان اهمیت و كاربرد این منبع در تحقیق نیز بیان خواهد شد.
تاریخ طبری، اثر عربى ابوجعفر محمد بن جریر طبرى، تاریخى عمومى از آغاز آفرینش تا 302 ق است كه نام اصلى آن «تاریخ الامم و الرسل و الملوك» بوده و در سال 303 ق نوشته شده است.
كتاب به سبب جامعیتِ بخش تاریخ اسلام، كه نتیجه احاطه، بىطرفى و امانت‌داری مؤلف است، در بین تواریخ اسلامى بىنظیر بوده و این امر باعث اهمیت كتاب شده است. نویسنده در تدوین تاریخ خلفا، از منابع مورخان استفاده كرده، البته از كتاب‌هاى آنان نام نبرده و فقط روایاتشان را با ذكر كامل راویان نقل كرده است…
روایات كتاب، درباره بعضى قیامها، مثل قیامهاى ایرانیان در عهد بنىعباس، قیام زنگیان و برخى قیامهاى شیعى، یک‌طرفه و تعصبآمیز است بااین‌حال، لحن روایات نویسنده درباره خلفاى اموى و عباسى بىطرفانه است. هدف نویسنده، ذكر تاریخ شاهان و پیامبران الهى بوده ولی در بیان حوادث دوران خود یعنی ساله های 250 تا 300 هجری دقت بیشتری به کار گرفته است و اطلاعات دقیق تری می دهد. دوران حکومت خاندان ابی دلف عجلی بر ناحیه کرج نیز با این دوران همزمان بوده و در بیان این حوادث نیز دقت ویژه ای دارد. در بیان حوادث منطقه با بهره گرفتن از کلماتی مثل « حَدِّثنا»،« أَخبَرنا»،« كَتَبَ الىّ» گزارش داده است. که نشان از داشتن منابعی مکتوب دارد که اجازه نقل حدیث آن ها را نیز داشته است.
در این تحقیق از این کتاب در بیان حوادثی که در کرج ابی دلف روی‌داده و اطلاعات مربوط به این خاندان که طبری آنها را گزارش کرده استفاده‌شده است.
ای برای ورود به بحث اصلی و مورد نظر است به ذکر مشخصات و بحرانهای دوران محمدعلی شاه و زمینههایی که منجر به فتح تهران توسط مجاهدان گردید پرداخته شده و در آخر کابینههای این دوره جهت آشنایی با دولتها و وزرایی که قبل از فتح تهران برسرکار بوده اند، مطرح شده است.
فصل سوم به معرفی و بررسی عوامل بحران سازی که کابینهها در زمان شکل گیری و حتی بعد با آن مواجه بودند پرداخته است. ازآنجا که پس از مشروطه تشکلهای سیاسی مدرن وارد ایران شد اختلافاتی وجود داشت که ناکارآمدی حکومت و مجلس، همچنین سوءاستفادههای برخی افراد از این شرایط جدید و تقویت موقعیت خود بر این آشفتگیها دامن میزد.
از آنجا که موقعیت سیاسی جامعه از نظر شرایط داخلی و روابط با کشورهای خارجی بر وضعیت کابینهها تأثیر گذار است در فصل چهارم نیز به بررسی این عوامل پرداخته شده است؛ در این زمان به دلیل ناکارآمدی دولت و تجربه نداشتن احمد شاه، دخالت کشورهای خارجی و آشفتگیهای داخلی به اوج خود رسید که کابینهها را با بحران روبرو میساخت.
در فصل پنجم که بیشترین تأکید رساله است، فعالیتهای کابینهها بررسی شده، عوامل روی کارآمدن و براندازی آنها بیان رشده است. شایان ذکر میباشد به دلیل آنکه هرکدام از عوامل داخلی وخارجی بحران ساز در کابینهها در فصلهای پیشین به طور مفصل شرح گردید در این فصل از توضیح زیاد اجتناب شده است.
در فصل آخر رساله تنها به بیان شرح حال نخست وزیرانی که در طول این سالها بر سرکار آمده و ذکر شرح وظایف هر وزارتخانه اکتفا شده است؛ چراکه تعداد وزرای روی کارآمده در دوره مورد بحث زیاد است و معرفی هریک بطور جداگانه در این پژوهش امکان پذیر نبود.
1-2 بیان مسئله
به دنبال فتح تهران به دست مجاهدان در 23تیرماه1288/ 24جمادی الثانی1327/ 13ژانویه1909م و استعفای شاه ازسلطنت، اجتماع بزرگی از ملیون و سران مشروطه در بهارستان تشکیل شده و برای ادارهی امور کشور 22نفر به عنوان هیأت مدیره انتخاب و احمد میرزا، پسر سیزده سالهی محمدعلی شاه را به سلطنت رساندند. چون او به سن بلوغ نرسیده بود عضدالملک، رئیس معمّر ایل قاجار، به نیابت سلطنت انتخاب گردید. دولت جدید و جوان مشروطه با مسائل پیچیده داخلی مثل تشکیل احزاب گوناگون، ترور شخصیتهای بزرگ و قیامهای متعدد در داخل کشور مواجه بود. ازطرف دیگر بی کفایتی حکومت مرکزی، ازهم گسیختگی مالی کشور و فرصت طلبی کشورهایی نظیر روس و انگلیس درتعیین نخست وزیران موردنظر خود جهت تأمین منافع وخواسته هایشان، وضع مملکت را هرروز أسف بارتر میکرد. دراین میان جنگهای خارجی و قراردادهای تحمیلی بر وخامت اوضاع افزود. شرایط تا جایی پیشرفت که رضاخان سردارسپه از وضع آشفتهی مملکت و بی کفایتی دولت سود جسته و درسوم اسفند 1299ش با دستههای قزاق که از پیش مقدمات آن فراهم شده بود، از قزوین به تهران حرکت و دستگاههای دولتی را تصرف نمود. در این مدت کوتاه مورد بحث،
کابینههای زیادی برسرکارآمدند؛ به طوری که در فاصلهی بین سالهای 1288تا 1299ه. ش، با احتساب کابینههای ترمیمی و کابینه مهاجرت، 39 کابینه شکل گرفت که هیچکدام کفایت لازم را برای ادارهی دولت نداشتند. ازآنجا که با مطالعه و تطبیق هرکابینه با ادوار قانون گذاری وعملکرد آن در هردوره میتوان تاحدی به ثبات وتزلزل دولتها و وضع حکومت آنها پی برد، سؤال مطرح
می شود که چه کابینههایی در دوره مذکور فعالیت داشتند و چرا مدت خدمت هرکدام ازآنها کوتاه بود؟
1-3 پرسشهای پژوهش
این پژوهش از یک پرسش اصلی و دو پرسش فرعی به شرح زیر تشکیل شده است:
الف) پرسش اصلی:
- علت تشکیل کابینههای مختلف بین سالهای 1288تا 1299ش چه بود؟
ب) پرسشهای فرعی:
- وضعیت عملکرد کابینهها بعداز فتح تهران تا کودتای رضاخان چگونه بود؟
- تأثیر شرایط سیاسی ایران و دول خارجی بر تغییر پی درپی کابینهها چه میباشد؟
1-4 فرضیه های پژوهش
براساس سؤالات فوق، فرضیات زیر مطرح شده و اساس پژوهش قرارگرفته است:
فرضیه اصلی:
ازآنجا که بعداز فتح تهران به دست مجاهدان دولت مرکزی نتوانست به اقتدار قبل دست یابد
کابینههای مختلفی برسرکار آمدند و هرکدام به دلیل ناتوانی در ادارهی امور، مدت کوتاهی برسرکار بودند.
فرضیه های فرعی:
- بعداز فتح تهران درسال 1288ش، کابینهها بسیار متزلزل و کم دوامتر ازقبل بوده و با بی کفایتی و فرصت طلبی برخی از وزرا همراه بود.
- درسالهای بین 1288تا 1299ش، آشفتگی سیاسی و عدم مدیریت لایق در سطح جامعه حاکم بود که این امر موجب سوءاستفادههایی در داخل کشور و همچنین نفوذ کشورهای بیگانه شد.
1-5 هدفهای پژوهش وضرورت آن
تحقیق پیرامون اوضاع سیاسی و اجتماعی دوره بین روی کارآمدن احمدشاه تا کودتای رضاخان از طریق بررسی وضعیت و تعداد کابینههایی که در دوره مذکور برسرکار آمدهاند، سبب روشن سازی وضعیت جامعه دراین زمان می شود که با این تفکر در کارهای دولت و تجزیه و تحلیل وقایع، با تأثیر رخدادهای داخلی وخارجی بر این تحولات، آشنا میشویم.
1-6 روش پژوهش و شیوه جمع آوری اطلاعات
این تحقیق براساس روش تاریخی صورت میپذیرد و شیوه جمع آوری اطلاعات در تحقیق مبتنی بر گردآوری داده ها از منابع مختلف و تنظیم آن به روش تاریخی با رویکرد توصیفی و تحلیلی است. بنابراین اساس، ابتدا طبق روال معمول گردآوری اطلاعات تاریخی صورت گرفته است که جمع آوری این داده ها از طریق کتب، مقالات و روزنامهها تقریباً شش ماه به طول انجامید. گام بعدی طبقه بندی فیشها بود؛ در راستای اجرای این گام، فهرستی از فصلهای احتمالی تحقیق فراهم شد و طبق فهرست مذکور، فیشها که تمامی آنها نام گذاری شده بود، طبقه بندی و درآخر با قرار دادن مطالب موجود و حذف و اضافه نمودن برخی اطلاعات و تحلیلها، پژوهش حاضر آماده گردید.
1-7 موانع پژوهش
بدون شک تحقیق حاضر با کاستیهایی روبروست؛ پژوهشگری که درباره تاریخ مشروطه ایران به مطالعه می پردازد، نه به لحاظ کمبود بلکه ازجهت فراوانی منابع و اسناد موجود در کتابخانه ها نیازمند مطالعه و صرف زمان بسیاری میباشد که در یک تحقیق ناممکن است.
1-8 پیشینه پژوهش
پیش از این تألیفاتی چند، به کابینههای دوران مشروطیت پرداختهاند که معرفی کلی آنها در ارزیابی اهمیت این پژوهشنامه بی تأثیر نخواهد بود.
– فؤاد پورآرین(انقلاب فراموش شده): دراین کتاب نویسنده به معرفی دولتهای ایران از انقلاب مشروطه تا کودتای رضاخان می پردازد و دغدغهها و مشکلات پیش روی دولتها را در هر دوره از مجلس شورای ملی بررسی می کند.
– جمشید ضرغام بروجنی(دولتهای عصرمشروطیت): این کتاب حاوی اطلاعات کلی و شناسنامهای از کابینههای ایران از آغاز تازمان تألیف (1350ش) میباشد و بااینکه بعداز ذکر هرکابینه بطور مختصر رویدادهای مربوط به آن بیان شده ولی درخیلی موارد قابل استناد و صحیح نمی باشد.
– حسین ملکی زاوش(دولتهای ایران درعصر مشروطیت): این اثر اقتباسی از کتاب ضرغام بروجنی است با تفاوتی اندک در برخی موارد و البته موضع گیریهای تند نویسنده بخصوص درمورد وزرای روی کارآمده در کابینهها میباشد.
– صادق رضازاده شفق(دولتهای ایران از ابتدای مشروطیت تاظهور سلسله پهلوی): این کتاب صرفاً فهرستی از مشخصات کابینهها بوده و حتی شامل اطلاعات کلی دو کتاب قبل نیست.
[1] یکی از بزرگان و سالخوردگان طایفه قاجار