اخلاق در لغت جمع واژة «خُلق» است. خُلق صفتی را گویند که در نفس انسان رسوخ دارد و موجب آن می‌شود که افعالی متناسب با آن، بدون نیاز به تفکر و تأمل از او صادر شود. خُلق همان ملکه است که در مقابل حال قرار دارد. حال بر خلاف ملکه، کیفیت نفسانی سریع الزوالی است که می‌تواند پس از ممارست و تمرین، ملکة انسان گردد (طوسی، 1369، ص 101).
ابن مسکویه می‌گوید: «خُلق همان حالت نفسانی است که انسان را به انجام کارهایی دعوت
می‌کند؛ بی‌آنکه نیاز به تفکر و اندیشه داشته باشد» (ابن مسکویه، 1381، ص 15).
به تعبیر مرحوم نراقی، اخلاق عبارت است از: دانش صفات مهلکه و منجیه و چگونگی متصف شدن و گرویدن به صفات نجات بخش و رها شدن از صفات هلاک کننده. (مصباح، 1381، ص 18)
ارسطو معتقد بود که انسان به طور طبیعی واجد خلق و خوی‌های خاصی نیست؛ هرچند طبیعت او با هیچ خلق و خویی هم ناسازگار نیست، بلکه می‌تواند بنا به خواست خود و با مداومت و تمرین، ملکات خاصی را در خود پرورش دهد و نیز معتقد است، اشرار به تأدیب و تعلیم اخیار میشوند و تکرار موعظه و نصیحت تأثیر دارد (طوسی، 1386، ص 104).
اهمیت اخلاق
نقش و اهمیت مکارم اخلاق در تعالی معنوی انسان‌ها بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ هم چنان‌که رسول گرامی اسلام نیز هدف از بعثت خویش را تتمیم مکارم اخلاق معرفی می‌نماید: «اِنّما بُعِثتُ لِاُتَمِمَ مَکارِم الآخلاق» من مبعوث شده‌ام که اخلاق حسنه را به اتمام رسانم. اولیای گرامی اسلام نیز برای آنکه پیروان خویش را به راه خودسازی و تزکیهی نفس سوق دهند، آنان را به آموختن علم اخلاق موظف نموده و فرا گرفتن این علم را که از پایه‌های اساسی سعادت اجتماع است بر سایر علوم مقدم داشته‌اند (فیض کاشانی، 1365، ص 1).
بی‌تردید اخلاق در اسلام دارای اهمیت فراوانی است و علاوه بر آنکه از ارکان اسلام و در ردیف عقاید و احکام به شمار می‌آید، عامل پیوند انسان به پروردگارش نیز می‌باشد و همانا این پیوند مقصود اصلی در ایجاد انسان است. دیگر آنکه آیین مقدس اسلام در تمام زمینه‌ها جز با شیوة اخلاقی، تمام و کامل نمی‌گردد و نیز این علم از دانش‌هایی است که به انسان و حالات گوناگون او و سایر علوم و معارف انسانی اهتمام می‌ورزد. از فضیلت‌ها و مکارم انسانی چگونگی به دست آوردن آن و نحوة آراستن نفس به آن صفات نیک، از رذیلت‌ها و صفات ناپسند و چگونگی دوری جستن از آنها و بازداشتن نفس از آلوده شدن و نیز آثار گوناگون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آن بحث و گفت‌و‌گو می‌کند (مظاهری، 1388،ص 12).
در اهمیت علم اخلاق میتوان گفت که وجود انسان به گونه‌ای ضعیف و ناقص آفریده شده است؛ به گونه‌ای که باید خود، ابعاد هستی خویش را شکل دهد و به کمک قدرت اندیشه و ارادة خویش استعدادهای مختلفش را شکوفا سازد و به کمال لایق خود برسد. اخلاق، استعدادی است که در وجود انسان نهفته است و برای آنکه انسان به کمال لایق خود برسد، باید این جنبه از وجودش را نیز شکوفا سازد (امید، 1381، ص 166).
اخلاق پیش از اسلام
با نگاهی گذرا به اخلاق پیش از اسلام درمی‌یابیم که با وجود کتاب مقدسی مانند اوستا که مجموعهی کاملی از تعالیم اخلاقی است و تمدن دیرین و روحیات ایران پیشین را یادآور می‌سازد، اخلاق از مقولههای مورد توجه در ایران باستان بوده است. گات‌ها مهمترین قسمت اوستا، نخستین کتابی است که بشر را به شاهراه وحدت راهنمایی کرده است. در تعلیمات زرتشت مقصود از خلقت و نتیجه زندگانی این است تا هر فردی در آبادی جهان و شادمانی جهانیان کوشیده است، خود را به وسیله اندیشه، پندار و گفتار و کردار نیک، قابل عروج به عالم روحانی و رسیدن به اوج کمال و سعادت جاودانی نماید. همچنین محسنات اخلاقی از قبیل راستی و درستی، امانت، تواضع، رحم و شفقت و… نمونه‌هایی از تعالیم مزدیسنا و اخلاق ایران باستان است (ایرانی، 1361،ص 5).
در سلسله‌های متعدد موجود در ایران باستان نیز تعالیم اخلاقی وجود داشته‌اند. سلسلة ساسانیان که بر سر دو راهی میان دنیای یونان و روم از یک سو و چین و هند از سوی دیگر قرار داشت، روزگاری دراز مرکز مبادلات معنوی و مادی بود. تمایلات ایران دوستی که در این دوره حکم‌فرما بود، به کمک و همراهی مذهب ملی کشور، آیین زردشت و روحانیون پارسی به وجود آمد، رواج پیدا کرد و این تمایلات در ادبیات پرورش یافت (اینوسترانتسف، 1351، ص 15).
ادبیاتی که جنبة اخلاقی دارد، شامل تعلیمات اخلاقی، دعوت به کار نیک، اندرزها و رهنمودهایی برای داشتن یک روش صحیح زندگی و همیشه همراه با گفتارهایی دربارة دین و اصول آن است. اینگونه نوشته‌های را که تعدادشان نسبتاً زیاد است، هندرز (اندرز) یا پندنامک می‌نامیدند. کتاب پندنامک زرتشت شامل دستورهای اخلاقی همراه با تعلیمات دینی است (ریپکا، 1354، ص 68).
بنابراین، رساله‌های اخلاقی و آموزشی به صورت اندرز و وصیت، گروه مخصوصی از آثار ادبی را تشکیل می‌دهد از بررسی تألیف‌های مشابه در ادبیات ایرانی در دوره ساسانی میتوان به چگونگی پیدایش آن پی برد. نمونه‌ای از این نوع اندرزنامه‌ها را که به صورت ادبی تنظیم یافته و مربوط به دورة قبل از اسلام است، در کتاب عهد اردشیر یا پندنامهی خسرو انوشیروان میتوان دید (اینوسترانتسف، 1351، ص 34).
اخلاقی که از اندرزنامه‌های کهن نشئت می‌گیرد پیچیده، ظریف و چنان سرشار است که میتوان مطالعة مضامین ادبیات فارسی سده‌های نخستین را براساس آن استوار کرد. نقش اصلی این
مجموعهها، برانگیختن نوعی نگرانی و حدّت بخشیدن به آن، بر حذر داشتن وجدان از خواب‌آلودگی و متقاعد کردن آن است به اینکه راحتی و آرامش واقعی در این بیداری است. این اندرزنامه‌ها نطفة اصلی اندیشه‌ای اخلاقی است که در سراسر ادبیات فارسی به چشم می‌خورد (فوشه کور، 1377، ص 23).
توجه به نوسازی بافت های فرسوده شهری می تواند چارچوب مناسبی را تحقق توسعه پایدار شهرهای امروز به دست دهد. از آنجا که یکی از موانع دستیابی به توسعه پایدار شهری ، ضوابط و مقررات محدود کننده شهرسازی می باشد، تحقیق حاضر تلاش می کند تا تاثیر ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری طرح های تفصیلی را بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت های فرسوده شهر اصفهان بررسی نماید. بدین منظور، در فصل اول پایان نامه، کلیات تحقیق، شامل بیان مساله، هدف تحقیق، سوال و فرضیه تحقیق، و معرفی اصطلاحات کلیدی مربوط آورده شده است. فصول دوم و سوم تحقیق حاضر به ارائه مبانی نظری و فنی تحقیق به ترتیب شامل معرفی توسعه پایدار، شناسایی بافت های شهری و نظریات نوسازی بافت های شهری، تعیین روش های ارتفاعی و شناسایی مولفه های موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها اختصاص دارد. فصل چهارم و پنجم، تجارب کشورهای مختلف جهان و کشور ایران را در زمینه تهیه طرح های توسعه شهری بیان می دارد و در فصل ششم ضوابط عام و خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری ارائه می گردد. در فصل هفتم، شهر اصفهان و بافت های فرسوده آن ، جمعیت و طرح های توسعه شهری در آن شناخته می شود. فصل هشتم، تشریح کننده عوامل و مولفه های سایه اندازی در قطعات موجود در بافت فرسوده شهر اصفهان و ارائه 6 مدل عملی-مثالی و بررسی موارد مذکور در دو نمونه بافت فرسوده می باشد. فصل پایانی نیز به ارائه نتیجه کلی تحقیق و راهکارهای پیشنهادی تعلق دارد.
طرح مسئله
در طی دهه های اخیر، رشد سریع در شهرهای بزرگ و کلان شهرها که عمدتا” ناشی از افزایش جمعیت، بدلیل رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به آنهاست، دگرگونی زیادی در ساختار فضایی – کالبدی و شرایط اقتصادی و اجتماعی زیست این شهرها بوجود آورده است. رشد شهر نشینی و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ و کلان شهرها دو دسته اثرات نامطلوب بر ساختار فضایی و کالبدی این شهرها در پی داشته است. از یک طرف گسترش شهر در پیرامون و حاشیه و عمدتا” بر اراضی کشاورزی و باغات را دامن زده است و باعث از بین رفتن منابع ارزشمند محیط سبز و طبیعی شهرها شده است، که لزوم توجه به راهکارهایی را برای جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی اطراف شهرها را بیش از پیش حیاتی ساخته است. از طرف دیگر تحت تاثیر گسترش افقی شهر، بافت درونی شهرها با مشکلات عدیده ای از جمله فرسودگی مواجه شده اند. موقعیت عمدتا” مرکزی و وجود برخی زیرساختهای مورد نیاز شهری در بافتهای درونی شهر ضرورت توجه به این بافتها را دوچندان کرده است.
با توجه به این دو دسته مسائل و مشکلات فضایی – کالبدی شهرهای بزرگ ( 1- گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون، 2 – فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر ) لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی برای توسعه شهرها که بتواند این دو دسته مسائل و مشکلات مطرح شده را سامان بخشد، بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبردهای مختلفی مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار می گیرد که از این میان، راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی مسکن در بافتهای درونی و فرسوده شهرها، راهبرد و روشی است که می تواند این دو دسته مسائل و معضلات فضایی – کالبدی شهرها را بطور همزمان حل نماید. از
جمله علت هایی که نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده و درونی شهرها را به عنوان یک راهبرد و روش اصولی و علمی در جهت حل مسائل و مشکلات شهرها توجیه می نماید، وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنهاست. از جمله این توانها، می توان به وجود زیرساختهای مورد نیاز شهری شامل آب و فاضلاب، برق، گاز و مخابرات و شبکه راه های ارتباطی بالنسبه مطلوب، دسترسی آسان این بافتها به مراکز تجاری، فرهنگی و آموزشی که ناشی از موقعیت مرکزی آنها در ساختار شهرها می باشد، اشاره نمود. متاسفانه باوجود این امکانات و فرصت هایی که بافتهای درونی شهرها در مقایسه با اراضی پیرامونی شهرها از آنها برخوردارند، بدلیل پاره ای از موانع نتوانسته در چرخه توسعه پایدار شهری نقش موثری ایفا نمایند.
امروزه، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و کالبدی موجود در بافتهای درونی و عمدتا” فرسوده شهرها باعث شده که ساکنین اصیل و بومی این مناطق که از توانهای اقتصادی بالنسبه مطلوبی برخوردار بودند، بافت های درونی شهر را ترک گفته، به مناطق پیرامونی و نوساز شهری مهاجرت نمایند. سایر ساکنین قدیمی بافت که یا توان اقتصادی لازم برای مهاجرت از بافت را نداشته و یا بدلیل پاره ای از مسائل تمایل به اینکار نداشته، به همراه مهاجران عمدتا” کم توان اقتصادی به جایگزینی اقشار توانمند اقتصادی ساکن در بافت شده اند. در حال حاضر، ساکنین بافت های فرسوده شهری عمدتا” نه خود توان نوسازی و بهسازی مسکن و بافت محله خود را دارند و نه سرمایه گذاران بخش خصوصی و تولیدکنندگان مسکن شهری به دلیل وجود پاره ای ضوابط و مقررات ناکارآمد طرح های تفصیلی شهری امکان مشارکت در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده را دارند.
برغم توانهای بالقوه و بالفعلی که بافت های فرسوده و درونی شهر برای نوسازی و توسعه دارند، به دلایل بسیاری این توانهایی بالقوه و بالفعل نتوانسته است این بافت را در مدار توسعه قرار دهد. از جمله این دلایل که موضوع تحقیق حاضر می باشد، ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی می باشد. این ضوابط و مقررات که برای نظام دهی به ساخت و سازهای شهری تدوین شده اند، در اغلب موارد، بدون اینکه مبانی علمی و تخصصی آنها روشن باشد به عنوان مانعی دست و پاگیر مردم جهت نوسازی اینگونه بافت ها بوده است. در برابر عوامل جذاب و فرصت های سرمایه گذاری مناسب در بافت های غیر فرسوده، عوامل دفع کننده نوسازی در بافت فرسوده که یکی از مهمترین آنها ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی است، شرایطی را فراهم آورده که اینگونه بافت ها در یک چرخه و مدار بسته قرار گرفته و روز به روز به سطح و مساحت آنها در شهرها افزوده می شود.
در این خصوص، یکی از مهمترین اقدامات در جهت استفاده مطلوب از توانهای بالقوه و بالفعل بافت های فرسوده شهری، داشتن نگرش علمی و فنی به برخی ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی و اصلاح آنها در راستای نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده شهری است. از جمله این ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی که خود به عنوان مانع بزرگی در نوسازی بافت های فرسوده می توان از آن یاد کرد، ضوابط ارتفاعی ساختمانها می باشد. ضوابط ارتفاعی طرح تفصیلی اصفهان بدلیل ویژگی های بافت های فرسوده و دورنی شهر اصفهان از جمله دانه بندی و قطعه بندی قطعات و بلوک های ساختمانی و شبکه ساختار معابر، بافت و نحوه استقرار بنا در قطعه و… دارای ابهام و به دور از شفافیت بوده و برحسب افراد و کارشناسان مختلف تفسیرها و تعابییر مختلفی از آن برداشت می شود. بنابراین می توان گفت اگر در انتظام توسعه و عمران شهرها(بویژه در بافتهای فرسوده) نابسامانی هایی وجود دارد، یکی از مهمترین دلایل آن ” را باید در نقص، ابهام، تعارض و ناهماهنگی مقررات شهرسازی، نبود و یا کمبود مقررات مطلوب و متناسب با نیازهای عمرانی و مدیریت توسعه شهری و روستایی، ایراد و نواقص مرتبط با اجرای مقررات و یا نظارت بر اجرای آنها” (احسن،1382، 9) جستجو کرد. بنابراین می توان گفت، فراهم سازی بستر توسعه پایدار و عملیاتی کردن راهبرد توسعه درونزای شهری با اصلاح قوانین موجود امکان پذیر می باشد؛ بدین صورت که با ایجاد هماهنگی در قوانین، زمینه استفاده بهتر از فضاهای موجود فراهم می گردد.
با توجه به تاکید برنامه سوم توسعه در راستای بهسازی و بازسازی و احیای بافتهای فرسوده و مسئله دار شهری، هدف نگارنده این پژوهش بررسی تاثیر مقررات و ضوابط طرح های تفصیلی بر بافتهای فرسوده شهری اصفهان می باشد تا در این زمینه کمکی به برنامه ریزان شهری، شهرسازان و مدیران شهری بنماید و امید است که این بررسیها در اقدامات آتی جهت ساماندهی این بافتها تاثیر بسزایی داشته باشد.
با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی وقوع حوادث طبیعی مانند زلزله می‌تواند خسارات و تلفات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه شهرها و کشور را دچار وقفه نماید. ضرورت کاهش آسیبپذیری شهرها در برابر این پدیده، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری و برنامه‌ریزی کالبدی محسوب می‌شود، در این راستا اولین گام شناسایی میزان آسیبپذیری اجزا و عناصر شهری و تحلیل و ارزیابی آن با بهره گرفتن از مدل‌های موجود در این زمینه می‌باشد که بتوان مناطق و بافتهای آسیب‌پذیر شهری را مورد شناسایی قرار داده و با مشخص کردن این مناطق به ارائه راهکارهای علمی و عملی در ارتباط با کاهش اثرات زلزله پرداخت.
مسائل فوق‌الذکر لزوم تغییر مقیاس نگرش به مسئله زلزله را از ساختمان به مناطق شهری مطرح می کند. برای عملی نمودن این تغییر نگرش، میتوان برنامه‌ریزی شهری را به عنوان یکی از عوامل اصلی مقابله با آثار سوء زمین‌لرزه بکار گرفت و در سطوح مختلف برنامه‌ریزی شهری به بررسی و ارائه راهکارهای عملی کاهش آثار زمین‌لرزه در سطح شهرها پرداخت. این تحقیق بر آن است تا با شناسایی و تدوین روابط بین برنامه‌ریزی شهری و مدیریت بحران زلزله، در جهت كاهش آسیبپذیری لرزه ای در شهر پیرانشهر، گامی بردارد؛ برای این منظور به چندین موضوع خرد شامل: شناسایی و انتخاب شاخص‌های ارزیابی آسیبپذیری، تحلیل میزان تأثیر هر کدام از شاخص‌ها و تعیین نواحی پرخطر و متراکم مسکونی و امتیاز‌بندی طیف‌های مختلف آسیبپذیری به عنوان گزینه‌های تحقیق، تولید نقشه آسیبپذیری شهر در برابر زلزله، مکانیابی اسکان موقت، بیمارستان و ایستگاه آتشنشانی با بهره گرفتن از مدل فازی و[1]ANP و [2]AHP و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و ارائه راهبردهای و سیاستهای مرتبط با مدیریت بحران در محدوده مطالعاتی در جهت كاهش خسارت‌ها و تلفات ناشی از وقوع زلزله در 5 فصل می‌پردازد.
[1] -Atrial natriuretic peptide
[2] -Analytical Hierarchy process
[3] – Geographical Information System
1-1- بیان مسئله
یکی از موضوع‌هایی که بیشتر شهرهای جهان با آن دست به گریبانند، سوانح طبیعی است. بحران، رویداد یا واقعه ناگهانی است که با آسیب‌های جانی و مادی گسترده و یا زمینه های بروز این گونه آسیب‌ها همراه بوده، نیازمند انجام اقدامات فوری است. این قبیل حوادث طبیعی که منجر به بروز وضعیت بحرانی در جامعه میشوند، حداقل به طور بالقوه و اغلب خطرناک، ویرانگر و کشنده هستند(Alexander, 2002: 38). زلزله یکی از این بحران‌هاست که هر از چند گاهی قسمتی از زمین را می‌لرزاند و زیان‌های جانی و مالی زیادی را بر انسان‌ها تحمیل می کند.
خطر زلزله بسیاری از کشورها را در سطح جهان در بر می‌گیرد و خود عامل ناکامی‌های زندگی و اکثر مرگ و میرهاست (اسمیت، 1382: 199). با قرارگیری ایران بر روی کمربند زلزله آلپ- هیمالیا، این کشور طی قرون گذشته، 130 زلزله به بزرگی 5/7 ریشتر را تجربه کرده است (Ghafory-Ashtiany, 1999: 4). بر اساس گزارش سازمان ملل، در سال 2003 میلادی، کشور ایران در بین کشورهای جهان رتبه نخست را در تعداد زلزله های با شدت بالای 5/5 ریشتر و یکی از بالاترین رتبه‌ها را در زمینه آسیب پذیری از زلزله و تعداد افراد کشته شده در اثر این سانحه داشته است(UNDP,2004:12). وجود زمینه های لرزه خیزی ناشی از موقعیت زمین شناسی، وجود گسل‌های فراوان در بطن و حاشیه شهرها و… همگام با عوامل انسانی متعدد نظیر جمعیت شهری، افزایش مسکن کم دوام شهری، شهرسازی نامناسب با بحران زلزله، همگی قابلیت لرزه پذیری شهرها را افزایش داده است. تا جایی که 90 درصد شهرهای کشور ما در برابر یک زلزله 5/5 ریشتری آسیب پذیر گشته‌اند (عکاشه، 1383: 495). امروزه آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به عنوان مسئله ای جهانی پیش روی متخصصان رشته های گوناگون قرار گرفته است. این وضع در کشورهای دارای ساختار طبیعی مخاطره آمیز، از جمله ایران، طی دهه های اخیر به صورتی حادتر نمود یافته است (حبیب،1371: 13). آن چه زلزله‌ها را به سانحه تبدیل می‌کند، عدم آگاهی انسان و توانایی در مواجه و برخورد با آن است. این مسئله عموماً با گسترده‌ترین دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می‌شود (حاتمی نژاد و همکاران، 1388: 1).
بدون شک از عوامل مؤثر در کاهش آسیب پذیری شهرها، به ویژه خسارات ناشی از زلزله، شکل و ساختاری است که شهر دارا بوده و میتوان با بهره گرفتن از برنامه ریزی و طراحی شهری اصولی و توجه مدیریت بحران، در کاهش آسیب پذیری شهر گامی مؤثر برداشت (حبیبی، 1387: 36-27). بنابراین کاهش آسیب پذیری شهرها زمانی محقق خواهد شد که ایمنی شهر در برابر زلزله به عنوان یک هدف در تمام سطوح برنامه ریزی شهر مدنظر قرار گیرد. استقرار نامناسب عناصر کالبدی و کاربری‌های زمینهای شهری، شبکه ارتباطی ناکارآمد شهری، تأسیسات زیربنایی شهر و توزیع ناهمگون فضاهای باز شهری، قدمت بالا و کیفیت پایین بناها در بافتهای شهر و مواردی از این قبیل، نقش اساسی در افزایش میزان آسیب‌های وارده به شهرها در برابر زلزله دارند، فزونی ابنیه و مساکن ناپایدار عموماً در بافتهای فرسوده‌ای است که به دلیل مسائل و نارسایی‌های کالبدی، عملکردی، اجتماعی- اقتصادی و زیست‌محیطی از وضعیت نامطلوبی برخوردار بوده و در برابر مخاطرات طبیعی به ویژه زلزله ناایمن و آسیب‌پذیر است. آسیبپذیری شهر گرچه عمدتاً ناشی از ناپایداری ابنیه است، ولی نفوذناپذیری برخی از بافتهای شهری(به دلیل دسترسی نامناسب سواره) و فشردگی بافتها که ناشی از ریزدانگی و کثرت قطعات کوچک است، ایمنی کم این بافتها را به ویژه با بروز سوانح شدت بخشیده است. موارد نامبرده همگی جزء مقولاتی است که با عدم رعایت آنها در شهرها، موجب آسیبپذیری شهر در برابر زلزله شده است. لذا با اصلاح وضعیت شهرسازی در چهارچوب مدیریت بحران، میتوان آسیبپذیری شهرها در برابر زلزله را کاهش داد و امداد‌رسانی را تسهیل کرد. شهر پیرانشهر با توجه به وجود گسلی به همین نام و با طول تقریبی 200 کیلومتر که موجب بروز زمین لرزه های متعددی شده است و همچنین گستردگی شهر در دامنه کوهستان که قسمت اعظم بافت فرسوده شهر در آن واقع شده است و ساخت و سازهای نامناسب، با خطر ریسک بالا در برابر زلزله مواجه است. لذا مطالعه درست و مشخص كردن مسیرها و مناطق آسیب پذیر و یا امن شهر با توجه به معیارهای مشخص، آسیب ناشی از بحران زلزله را كاهش داده و امكان برنامه ریزی درست را فراهم می‌آورد. این امر نیازمند مطالعه همه جانبه برای کاهش اثرات ناشی از بحران زلزله می‌باشد. مسائل بسیاری از این قبیل وجود دارند که دیدگاه کاهش آسیبپذیری ناشی از زلزله از طریق برنامه‌ریزی شهری را همگام با تجربیات ایمن‌سازی سازه‌ها، مطرح می کند
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..255
5-2 خلاصه ای از یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………….255
5-3آزمون فرضیات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………256
5-3-1 فرضیه اول …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………256
5-3-2 فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….262
5-3-3فرضیه سوم ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………263
5-4-نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………264
5-5پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………266
منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….268
پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….287
فهرست جداول
جدول شماره (1-2) :طبقه بندی کشورهای اروپایی برحسب مدل حکومت محلی ………………………………………………..42
جدول (2-2) مقایسه ویژگی های اصلی حکومت و حکمروایی……………………………………………………………………………..60
جدول (3-2) شاخص های حکمروایی در دیدگاه های مختلف……………………………………………………………………………. 67
جدول (4-2)ابعاد مختلف حکمروایی شهری……………………………………………………………………………………………………. 74
جدول (5-2)مفهوم مشارکت از دیدگاه صاحب نظران………………………………………………………………………………………. 96
جدول شماره (6-2) مدل آرنشتاین از مشارکت شهروندان………………………………………………………………………………. 106
جدول(7-2): تفاوت های مشارکت عمومی و برنامه ریزی مشارکتی………………………………………………………………….. 116
جدول (8-2) مراحل تحول مدیریت کلان شهری……………………………………………………………………………………………. 143
جدول (9-2)وضعیت موجود نظام مدیریت فضایی در ایران……………………………………………………………………………….154
جدول (10-2) روند شکل گیری حکمرانی خوب در اسناد فرادست نظام جمهوری اسلامی ایران…………………………………………. 162
جدول شماره) 1-3( : موقعیت و حدود جغرافیایی شهر مشهد………………………………………………………………………….. 170
جدول (2-3).مشخصات کلی مناطق 13 گانه شهر مشهد………………………………………………………………………………….180
جدول (1-4):فراوانی افراد موردمطالعه در گروه شهروندان………………………………………………………………………………..204
جدول (2-4):فراوانی افراد موردمطالعه در گروه مدیران………………………………………………………………………………….. 205
جدول(3-4) بررسی نسبت پاسخگویان برحسب سن …………………………………………………………………………………….206
جدول (4- 4)بررسی نسبت پاسخگویان برحسب جنس………………………………………………………………………………… 208
جدول (5-4)توزیع نسبت پاسخگویان برحسب میزان تحصیلات……………………………………………………………………… 211
جدول (6-4)توصیف وضعیت شغلی شهروندان مناطق 4و8 ……………………………………………………………………………..213
جدول(7-4)، میانگین وضعیت در آمد شهروندان مناطق 4 و 8 شهر مشهد ………………………………………………………214
جدول (8-4 )توزیع درصدی پاسخگویان مناطق 4 و8 برحسب متغیر مشارکت……………………………………………….. 216
جدول (9-4 ) توزیع درصدی پاسخگویان مناطق 4 و8 برحسب متغیر شفافیت………………………………………………….221
جدول (10-4 ) توزیع درصدی پاسخگویان مناطق 4 و8 برحسب متغیربینش راهبردی………………………………………225
جدول (11-4) توزیع درصدی پاسخ مدیران برحسب متغیرمشارکت……………………………………………………………….. 228
جدول (12-4) توزیع درصدی پاسخ مدیران برحسب متغیرشفافیت…………………………………………………………………231
جدول (13-4) توزیع درصدی پاسخ مدیران برحسب متغیربینش راهبردی………………………………………………………233
جدول (14-4)، پایایی پرسشنامه شهروندان…………………………………………………………………………………………………..236
جدول (15-4)، پایایی پرسشنامه مدیران……………………………………………………………………………………………………….237
جدول (16-4)، وضعیت توزیع طبیعی متغیرهای حکمروایی……………………………………………………………………………238
جدول (17-4) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه شهروندان و مقدار متوسط………………………………………………………240
جدول (18-4) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه شهروندان مناطق( 4و8 )و مقدار متوسط…………………………………240
جدول (19-4) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط……………………………………………..241
جدول (20-4)تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط……………………………………..242
جدول (21-4) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط………………………………………242
جدول (22-4) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه شهروندان(4 و8) و مقدار متوسط…………………………..243
جدول (23-4) تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط…………………………………….244
جدول (24-4) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………………244
جدول (25-4) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط…………………………….245
جدول (26-4)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص شفافیت حکمروایی از دیدگاه شهروندان
در مناطق 8 و 4 شهر مشهد………………………………………………………………………………………………………………………….246
جدول (27-4)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص بینش راهبردی حکمروایی از دیدگاه
شهروندان در مناطق 8 و 4 شهر مشهد……………………………………………………………………………………………………….. 246
جدول (28-4)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص مشارکت حکمروایی از دیدگاه شهروندان
در مناطق 8 و 4 شهر مشهد…………………………………………………………………………………………………………………………247
جدول (29-4) ساز مان های دخیل در مدیریت شهر مشهد…………………………………………………………………………………248
جدول( 1-5) تفاوت بین وضعیت حکم روایی از دیدگاه شهروندان و مقدار متوسط(حداقل میانگین 3)………………..257
جدول (2-5) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه شهروندان مناطق( 4و8 )و مقدار متوسط……………………………………258
جدول (3-5) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………………………258
جدول (4-5) تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط………………………………………259
جدول (5-5) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط………………………………………..259
جدول (6-5) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه شهروندان(4 و8) و مقدار متوسط………………………………260
جدول (7-5) تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………………..261
جدول (8-5) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط…………………………………………261
جدول (9-5) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………262
جدول (10-5)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص شفافیت حکمروایی از دیدگاه شهروندان در مناطق 8 و 4 شهر مشهد……………………………………………………………………………………………………………………………………………….263
جدول(11-5)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص بینش راهبردی حکمروایی از دیدگاه شهروندان در مناطق 8 و 4 شهر مشهد………………………………………………………………………………………………………………………………263
جدول (12-5)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص مشارکت حکمروایی از دیدگاه شهروندان در مناطق 8 و 4 شهر مشهد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….264
فهرست نمودارها
نمودار(1-1)ساختار کلی پایان نامه……………………………………………………………………………………………………………………..20
نمودار(1-2):نظام پیشنهادی مدیریت مجموعه های شهری در نظام مدیریت شهری کشور……………………………………45
نمودار(2-2): ارتباط و وظایف دولت , بخش خصوصی و جامعه مدنی در مدل حکمروایی……………………………………….55
نمودار (3-2):روابط کنشگران شهری ……………………………………………………………………………………………………………….56
نمودار (4-2)عوامل موثر برمیزان مشارکت افراد ……………………………………………………………………………………………….98
نمودار(5-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی………………………………………………………………………………………………………..123
نمودار(6-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی…………………………………………………………………………………………………………125
نمودار (7-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی……………………………………………………………………………………………………….126
نمودار (8-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی……………………………………………………………………………………………………….127
نمودار (9-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی………………………………………………………………………………………………………..127
نمودار (10-2)ارزیابی شاخص های موثر در پیاده ساری مفهوم حکمروایی خوب شهری……………………………………….166
نمودار(1-3) مقایسه رشد جمعیت و مساحت شهر مشهد بین سالهای 1385-1270………………………………………… 177
نمودار:(1-4)توزیع نسبت پاسخگویان(شهروندان مناطق 4و8 ) برحسب سن…………………………………………………207
نمودار :(2-4)توزیع نسبت پاسخگویان (مدیران )برحسب سن………………………………………………………………………… 207
نمودار(3-4) توزیع نسبت پاسخگویان (شهروندان )برحسب جنس…………………………………………………………………. 209
نمودار (4-4) توزیع نسبت پاسخگویان (مدیران )برحسب جنس……………………………………………………………………… 209
نمودار (5-4)توزیع نسبت پاسخگویان (شهروندان ) برحسب تحصیلات…………………………………………………………….211
نمودار (6-4)توزیع نسبت پاسخگویان (مدیران )برحسب تحصیلات………………………………………………………………….212
نمودار(7-4)وضعیت شغلی شهروندان مناطق 4و8…………………………………………………………………………………………. 213
نمودار(8-4): در آمد شهروندان مناطق 4 و 8 شهر مشهد………………………………………………………………………………214
نمودار(9-4) :توزیع نسبت مدیران برحسب رده سازمانی………………………………………………………………………………..215
نمودار (10-4)مقایسه میانگین گویه ها ی مشارکت در منطقه4 ………………………………………………………………………. 219
نمودار (11-4)مقایسه میانگین گویه های مشارکت در منطقه 8 ………………………………………………………………………..220
نمودار (12-4) مقایسه میانگین گویه های شاخص شفافیت در منطقه 4 …………………………………………………………. 223
نمودار (13-4) مقایسه میانگین گویه های شاخص شفافیت در منطقه 8 ……………………………………………………….. 224
نمودار (14-4)مقایسه میانگین گویه های شاخص بینش راهبردی در منطقه4……………………………………………………226
نمودار (15-4)مقایسه میانگین گویه های شاخص بینش راهبردی در منطقه 8…………………………………………………. 227
نمودار (16-4) مقایسه میانگین گویه های شاخص مشارکت در گروه مدیران……………………………………………………. 230
نمودار (17-4)مقایسه میانگین گویه های شاخص شفافیت در گروه مدیران ……………………………………………………..232
نمودار (18-4)مقایسه میانگین گویه های شاخص بینش راهبردی در گروه مدیران……………………………………………234
نمودار(19-4): توصیف شاخص های حکم روایی از دیدگاه شهروندان مناطق 4و8 شهر مشهد…………………………..235
نمودار (20-4)توصیف شاخص های حکم روایی از دیدگاه مدیران…………………………………………………………………….235
فهرست اشکال
شکل (1-2):ساخت الگوی حکمرانی خوب………………………………………………………………………………………………………… 71
شکل(2-2) اهداف حکمروایی خوب…………………………………………………………………………………………………………………75
شکل (3-2)رویکرد های ناظر برمشارکت شهروندان دراداره امور شهرها……………………………………………………………104
شکل(3-2). اشکال مختلف مشارکت در نظریه دیوید دریکسل…………………………………………………………………………107
فهرست نقشه ها
نقشه (1-3):موقعیت جغرافیایی مشهد…………………………………………………………………………………………………………….170
نقشه (2-3):مناطق 13 گانه شهر مشهد……………………………………………………………………………………………………….. 181
نقشه (3-3). محدوده قانونی منطقه چهار شهر مشهد …………………………………………………………………………………. 184
نقشه (4-3). محدوده قانونی منطقه هشت شهر مشهد………………………………………………………………………………….. 185
پیشگفتار
شهر ها و به خصوص کلان شهر های بزرگ معاصر با تمام پیچیدگی ها و مصنوع بودنشان مهمترین و شگفترین دستاوردهای انسان هستند و از این رو شهر ها را کارگاه های تمدن و ماورای طبیعی انسان متمدن باید به حساب آورد ( زیاری ،1392، 51). با رشد و توسعه روز افزون شهرنشینی در دهه های اخیر در کشور مان ،ضروت اتخاذ رویکردی جدید به مسائل و پیامدهای شهرنشینی لازم و ضروری می نماید .همپای تحولات بنیادین اجتماعی در کشور و ایجاد پارامترهای نوین در مدیریت دولتی در سطح جهانی که با ظهور مدیریت دولتی نوین کامل گشت ،تغییرات بسیار سریع عصر تکنولوژی سبب گردید تا لزوم هماهنگ سازی میان این تغییرات و بهر مندی از مزایای تکنولوژیک بیش از پیش مشخص شود .بدین ترتیب مفهوم حکمرانی خوب در اواخر دهه 90 توانست در ادبیات مربوطبه توسعه جایی برای خود پیدا کند . مفهوم حکمرانی پیچیده ومناقشه برانگیز است .از نظر برنامه ی توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)حکمرانی عبارتست از استفاده از اختیارات قانونی در حوزه های سیاسی ،اقتصادی و مدیریتی (اجرایی )برای اداره امور کشور در همه ی سطوح آن .حکمرانی در بر گیرنده سازو کار ها ،فرایند ها و نهادهایی است که از طریق آنها شهروندان منافع خود را مطالبه می نمایند ،حقوق قانونی خود را می طلبند و اختلاف خود را حل و فصل می نمایند .پژوهش حاضر در راستای ارزیابی وضعیت حکمروایی شهری در مشهد در مناطق چهار و هشت در پنج فصل به شرح ذیل تهیه گردیده است ؛در فصل اول به کلیات تحقیق پرداخته شده است . و پس از بیان مساله و ذکر ضورت بررسی آن ،سوالات ،اهداف ،فرضیات ،پیشینه پژوهش و روش تحقیق آورده شده است .فصل دوم مبانی نظری پژو هش که در پنج بخش مجزا آورده شده است . در بخش اول مباحث مربوط به مدیریت شهری مورد بحث قرار داده و به ذکر تعاریف و مفاهیم مدیریت ،مدیریت شهری و ارتباط آن با برنامه ریزی شهری ،دیدگاه سیستمی در مدیریت شهری ،کاربرد مفهوم یکپارچگی مدیریت سازمانی در مدیریت شهری ،سابقه مدیریت شهری در کشور های مختلف ،مدل مدیریت شهری و به بیان اهداف مدیریت مجموعه شهری در ایران پرداخته شده است . در بخش دوم مباحث مربوط به مفاهیم حکمروایی ،حکمروایی و حکومت ،شاخص های مختلف حکمروایی خوب شهری وابعاد، ،اهداف ،رویکرد ها و استراتژی ها ،مراحل اجرایی حکمروایی خوب شهری و جایگاه حکمروایی شهری در تئوری های پایه حکومت و قدرت شهری بیان شده است. در بخش سوم مباحث مربوط به سه شاخص مشارکت ،شفافیت ،بینش راهبردی مورد بررسی قرارگرفته است .در بخش چهارم مباحث مربوط به حکمروایی مناطق کلان شهری را بیان شده است وبه بررسی وضعیت حکمروایی در کلان شهر های ایران پرداخته شده است و در بخش پنجم تحلیل مفاهیم حکمروایی دراسناد فرادستی کشور بیان شده است . در فصل سوم ، به محدوده مورد مطالعه تحقیق می پردازد . در این فصل موقعیت و ویژگی های شهر مشهد و ویژگی های اجتماعی – اقتصادی شهر مورد بررسی قرار گرفته است . و در ادامه نیز به معرفی مناطق چها رو هشت شهرداری شهر مشهد و ویژگی های اجتماعی – اقتصادی ،کالبدی و محیطی آن اختصاص یافته است.فصل چهارم ،یا فته های تحقیق آورده شده است . که به دو بخش تقسیم می گردد .بخش اول آمار توصیفی را در برمی گیرید و پس از بررسی پاسخگویان برحسب جنس ،سن ، تحصیلات ووضعیت شغلی ، به تحلیل شاخص های مشارکت ،شفافیت , بینش راهبردی ،از دیدگاه مدیران و شهروندان پرداخته است و در بخش دوم آمار استنباطی مورد بحث قرار گرفته است . ابتدا تحلیل پایایی شاخص های مشارکت ، شفافیت ، بینش راهبردی و آزمون نرمالیته بودن داده هامورد بررسی قرا گرفته و سپس وضعیت حکمروایی خوب شهری(با توجه به این سه شاخص ) در مناطق چها رو هشت ،ومیران برخورداری این مناطق از شاخص های مورد نظر مورد بررسی قرار گرفته است و در انتها تحلیل سوالات باز انجام شده است . یاقته های تحقیق ، آزمون فرضیات ،نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات در فصل پنجم ارائه گردیده است .
…………………………………………………………………………………………………………………….105
5-2. یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………………………..107
5-2-1. نتایج…………………………………………………………………………………………………………………..107
5-2-2. آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………..110
5-3. راهکارهای پیشنهادی………………………………………………………………………………………………..111
5-3-1. راهکارهای ارتقاء و بهبود کیفیت محیط مسکونی در روستاهای
ادغام شده (در شهر سنندج)………………………………………………………………………………………………111
پیوست: پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….113
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول (1-1): مهمترین مطالعات خارجی در رابطه با موضوع مورد مطالعه…………………………………….7
جدول (1-2): مهمترین مطالعات داخلی در رابطه با موضوع مورد مطالعه……………………………………….8
جدول (2-1): گونه شناسی تفکرات حاکم بر تعاریف کیفیت محیط سکونت……………………………….20
جدول (4-1): تغییرات جمعیت و مساحت شهر سنندج طی دوره 1385-1355……………………………51
جدول (4 -2): روستاهای ادغام شده در بافت شهر سنندج طی دوره 1385- 1355……………………….54
جدول (4-3): تغییرات تعداد و نرخ رشد جمعیت روستاهای
حسن آباد و نایسر (دوره 1385-1355)………………………………………………………………………………….57
جدول (4-4): توزیع جنسیت مخاطبان…………………………………………………………………………………..66
جدول (4-5): توزیع سنی مخاطبان……………………………………………………………………………………….67
جدول (4-6): وضعیت تاهل مخاطبان……………………………………………………………………………………67
جدول (4-7): وضعیت تحصیلات مخاطبان……………………………………………………………………………68
جدول (4-8): وضعیت اشتغال مخاطبان…………………………………………………………………………………69
جدول (4-9): وضعیت مالكیت واحد مسكونی مخاطبان…………………………………………………………..70
جدول (4-10): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه……………………………………………………………………71
جدول (4-11): مدت زمان سکونت در واحد مسكونی……………………………………………………………..71
جدول (4-12): یافته های توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی………………………………73
جدول (4-13): یافته های توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات………………………..74
جدول (4-14): یافته های توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی……………………………………………..75
جدول (4-15): یافته های توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط……………………………………………..76
جدول (4-16): یافته های توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی………………….77
جدول (4-17): یافته های توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………..77
جدول (4-18): یافته های توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی………………………………78
جدول (4-19): یافته های توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات………………………..79
جدول (4-20): یافته های توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی……………………………………………..80
جدول (4-21): یافته های توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط……………………………………………..81
جدول (4-22): یافته های توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی………………….82
جدول (4-23): یافته های توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………..82
جدول (4- 24): مقایسه سطح کیفیت سازمان دسترسی و فضایی در وضع موجود با حد متوسط……………………………………………………………………………………………………………………………..84
جدول (4- 25): مقایسه سطح کیفیت دسترسی به امکانات و خدمات در وضع
موجود با حد متوسط………………………………………………………………………………………………………….84
جدول (4-26): مقایسه سطح کیفیت محیط اجتماعی در وضع موجود با حد متوسط……………………..85
جدول (4-27): مقایسه سطح کیفیت بهداشت محیط در وضع موجود با حد متوسط………………………85
جدول (4-28): مقایسه سطح کیفیت امکانات داخلی واحد مسکونی در وضع
موجود با حد متوسط ………………………………………………………………………………………………………….86
جدول (4-29): مقایسه سطح کیفیت امکانات خارجی واحد مسکونی در وضع
موجود با حد متوسط…………………………………………………………………………………………………………..86
جدول (4-30): مقایسه سطح کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر
سنندج بر اساس شاخص های اصلی……………………………………………………………………………………..88
جدول (4- 31): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین کیفیت سازمان دسترسی
و فضایی……………………………………………………………………………………………………………………………88
جدول (4- 32): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین دسترسی به امکانات
و خدمات………………………………………………………………………………………………………………………….89
جدول (4- 33): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین محیط اجتماعی…………………………………..89
جدول (4- 34): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین بهداشت محیط…………………………………..90
جدول (4- 35): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات داخلی
واحدهای مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..90
جدول (4- 36): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات خارجی
واحدهای مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..91
جدول (4- 37): ضرایب بتای زیرشاخص های عینی محیط مسکونی روستاهای
ادغام شده در شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………92
جدول (4- 38) ضرایب بتای زیرشاخص های ذهنی محیط مسکونی روستاهای
ادغام شده در شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………93
جدول (4- 39): ضرایب بتای شاخص های سازنده کیفیت محیط مسکونی
روستاهای ادغام شده…………………………………………………………………………………………………………..94
جدول (4- 40): میزان تاثیر متغیرهای اجتماعی- اقتصادی بر روی ادراك كیفیت
محیط مسکونی ساکنان……………………………………………………………………………………………………….97
جدول (4- 41): نتایج شاخص KMO……………………………………………………………………………………………………………98
جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص های ذهنی
کیفیت محیط مسکونی………………………………………………………………………………………………………..98
ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص های
ذهنی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………….99
ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص های
ذهنی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………..100
جدول (4-43): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص های عینی
کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………………..101
جدول (5-1): وضعیت کیفیت محیط مسکونی شاخص ها و زیرشاخص های
مدل نظری……………………………………………………………………………………………………………………..108
جدول (5-2): میزان اهمیت شاخص ها و زیرشاخص های سازنده کیفیت
محیط مسکونی…………………………………………………………………………………………………………………109
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار (4-1): توزیع جنسیت مخاطبان…………………………………………………………………………………..66
نمودار (4-2): توزیع سنی مخاطبان……………………………………………………………………………………….67
نمودار (4-3): وضعیت تاهل مخاطبان……………………………………………………………………………………68
نمودار (4-4): وضعیت تحصیلات مخاطبان……………………………………………………………………………69
نمودار (4-5): وضعیت اشتغال مخاطبان…………………………………………………………………………………70
نمودار (4-6): وضعیت مالكیت واحد مسكونی مخاطبان…………………………………………………………..70
نمودار (4-7): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه……………………………………………………………………..71
نمودار (4-8): مدت زمان سکونت در واحد مسكونی……………………………………………………………….72
نمودار (4-9): وضعیت كیفیت محیط مسکونی در دو روستای حسن آباد و نایسر………………………….83
نمودار (4-10): ضرایب اهمیت شاخص ها و زیرشاخص های سازنده کیفیت محیط
مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………95
نمودار (5-1): اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………107
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل (2-1): چهارچوب كیفیت زندگی…………………………………………………………………………………16
شکل (2-2): مولفه های موثر بر کیفیت محیط…………………………………………………………………………18
شکل (2-3): متغیرهای موثر بر رضایت مندی سکونتی……………………………………………………………..24
شکل (2-4): مدل رضایت مندی محیط مسکونی……………………………………………………………………..25
شکل (2-5): مولفههای سه گانه کیفیت طراحی محیطهای مسکونی در مدل کانتر…………………………30
شکل (2-6): ماهیت سلسله مراتبی کیفیت محیط مسکونی از دیدگاه سیاست گذاران…………………….31
شکل (2-7): مدل نظری و پایه ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی در روستاهای
ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………………………………….36
شکل (3-1): فرایند انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………..42
شکل (3-2): چهارچوب ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی………………………………………………….43
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
تصویر (4-1): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای نایسر با استفاده
از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….58
تصویر (4-2): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای حسن آباد با استفاده
از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….58
تصویر (4-3): نمایی از تفکیک زمینهای اطراف روستای حسن آباد…………………………………………..59
تصویر (4-4): شکل گیری برخی خدمات و امکانات جدید در روستاهای مورد مطالعه…………………..60
فهرست نقشهها
عنوان صفحه
نقشه (4-1): موقعیت نسبی روستاهای مورد مطالعه………………………………………………………………….56
نقشه (4-2): کاربری اراضی روستای نایسر……………………………………………………………………………..61
نقشه (4-3): کاربری اراضی روستای حسن آباد……………………………………………………………………….62
بیان مساله
توسعه بیرویه و شتابان در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه در کشورهای در حال توسعه، یکی از عوامل اصلی در هدفگذاری ابعاد کمی نیازهای ساکنین بوده، به طوری که این امر عاملی بر تشدید بیتوجهی برنامه ریزان و سیاست گذاران به مقوله و ابعاد کیفی محیطهای شهری بوده است. از طرف دیگر به دلیل توجه زیاد به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم در سالهای اخیر محفل بحث و بررسی ابعاد کیفی محیطهای سکونتی شهری به شدت داغ شده(رفیعیان و عسگری، 1386: 1) و كیفیت محیط شهری، به یكی از دغدغههای نوین نهادهای مدیریت و برنامه ریزی شهری در سالهای اخیر تبدیل شده است. در چنین بستر و زمینهای رویکرد «سنجش کیفیت محیط سکونت» به عنوان رهیافتی جویای دستیابی به هدف «حیات مطلوب شهری» از سوی جمع کثیری از اندیشمندان حوزه های مختلف علمی نظیر شهرسازی، جامعه شناسی و علوم سیاسی مورد تأکید قرار گرفته است(امین صالحی، 1387: 1). امروزه كیفیت زندگی به عنوان عنصری كلیدی در سیاستگذاری و بررسی سیاستهای حوزه عمومی مورد بحث قرار می گیرد و روابط میان عوامل عینی و ذهنی، سطوح عملكرد، نیاز های اجتماعی و میزان دستاوردهای آن برای افراد در زمینه های بهداشت، آموزش، رفاه اقتصادی، شادكامی، توانایی انجام كارها و كنترل داشتن بر موقعیت ها و فرصت های زندگی، توسط محققان با روشهای مختلف مورد پژوهش قرار گرفته است((Massam, 2002: 141. اهمیت محیطهای مسکونی شهری به عنوان سکونتگاه اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که این محیطها در وهلهی اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخص های زندگی (سلامت، خانواده، کار و یا فراغت) را فراهم میآورند. دوم این که، جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین زندگی می کنند و یا در آیندهای نزدیک زندگی خواهند کرد. سرانجام، محیطهای شهری، نواحی هستند که در آن مردم با انواع مخاطرات محیطی، همچون سروصدا، بو، آلودگی هوا، مخاطرات ایمنی خارجی، شلوغی و ازدحام، زباله، و یا فقدان تسهیلات و خدمات مواجه میشوند. اثرات مضر سلامتی این شرایط بر انسان معمولاً آزردگی نامیده می شود. آزردگی به دلیل تحت تأثیر قرار دادن جمعیت زیادی، همواره مورد بحث و نگرانی است. به همین دلیل، مدیریت کیفیت محیطهای مسکونی شهری از اهمیت حیاتی برخوردار است. اولین گام به سوی این امر، سنجش و ارزیابی کیفیت محیط شهری است(رفیعیان و مولودی، 1390: 15). یک محیط مسکونی با کیفیت القاکننده حس رفاه و رضایت مندی به ساکنین از طریق خصوصیات کالبدی، اجتماعی یا نمادین است. چنین محیطی متضمن زندگی با کیفیت و پشتیبان اصلی فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. به طوری که امروزه ارتقای کیفیت محیط سکونت به یکی از اهداف اساسی سیاست گذاری و برنامه ریزی شهری بدل شده است(امین صالحی، 1387: 15). رضایت مندی از محیط مسکونی به میزان رضایت در دو معیار واحدهای مسکونی و واحدهای همسایگی به صورت مستقیم و ویژگی های شخصی، فرهنگی، اجتماعی و.. مخاطب به طور غیر مستقیم بستگی دارد. در مدل های تجربی تحقیقات مربوط به سنجش کیفیت و رضایت مندی سکونتی، میزان رضایت از واحدهای سکونتی به عنوان یکی از معیارهای اصلی مطرح شده که به عنوان عامل سازنده خود نظیر تسهیلات، ویژگی های کالبدی، امکان توقف وسیله نقلیه، شرایط داخلی، تسهیلات بیرونی، واحد، هزینه ها تقسیم شده است(Ha & Weber, 1994: 55).
