وبلاگ

:

 

ایران سرزمینی است با پیشینه طولانی که در جای جای آن آثار متعددی از دوره های مختلف دیده می شود.در طول تاریخ ایران همیشه پیوندی نزدیک بین هنر و محیط زندگی وجود داشته است. در فرهنگ تمدن ایرانی- اسلامی، محیط زندگی انسان، یکی از مهمترین بستر هایی است که در آن هنر با عالی ترین شکل تجسم و نمود پیدا کرده است. هنرمندان با بکارگیری انواع مصالح، رنگ ها، نقش ها، شکل ها و …، نهایت هماهنگی، تلفیق و زیبایی را در محیط زندگی ایجاد نموده و محلی دلپذیر و زیبا متناسب با نیاز های جسمی و روحی انسان بوجود آورده اند. اوج این ارتباط در معماری بناهای تاریخی تجلی پیدا می کند.

 

اگرچه بخش زیادی از سرزمین ایران را صحرا و دشت های کم حاصل و بدون درخت و سبزه تشکیل می دهد. در چنین محیطی دشت ها به رنگ خاکستری و قهوه ای غبار آلود نمود پیدا کرده است. خشت های گلی که با گرمای خورشید خشک شده و اجر های پخته، عمده مصالح ساختمانی این مناطق به شمار می روند. در چنین شرایطی مردم این مناطق از یک عطش فزاینده ای در استفاده از رنگ های شفاف و روشن برخوردار هستند. رنگ های مورد استفاده در اماکن بسیار دقیق و استادانه انتخاب شده اند که خود گواهی بر ارزش و جایگاه مهم رنگ در چنین محیط هایی هستند.از جهتی دیگر، بیانگر تأثیر مهم رنگ ها در ایجاد نشاط در محیط زندگی می باشد. قابل توجه است رنگ های مورد استفاده، از منابع و معادن محلی قابل استخراج بوده است.

 

بیش از پنج قرن، عمده ترین تزئینات قسمت های مختلف بناها، شامل انواع کتیبه ها، نقوش هندسی و گیاهی با انواع مختلف آجر انجام می پذیرفت.

 

 

 

 

 

ـ1ـ بیان مسئله پژوهش

 

در طول تاریخ ،همیشه پیوندی نزدیک میان هنر ومحیط زندگی وجود داشته است.در فرهنگ وتمدن ایرانی- اسلامی، محیط زندگی انسان ،یکی از مهمترین بستر هایی است که در آن هنر با عالی ترین شکل تجسم ونمود پیدا کرده است.بی تردید هرگز نمی توان معماری  ایران را جدا از کاربرد موثر هنر های تزئینی مورد بررسی و شناخت قرار داد.

 

در میان شهر های تاریخی کشورمان،کرمان شهری است که در مواجه با اقلیم گرم وخشک با تاریخی پر فراز و نشیب وهنر  مندانی که از نظر ذوق و سلیقه در روزگار خود سرامد بوده اند ونقش های زیبائی آفریده اند  که هنوز گذر ایام نتوانسته است از این زیبائی بکاهد. نگارنده سعی نموده در این پژوهش به بررسی و تجزیه وتحلیل تزئینات معماری خصوصا نقوش تصویری و موتیف های مجموعه گنجعلیخان کرمان بپردازد.

 

در این پژوهش با توجه به موضوعات تصویری که در مجموعه بناهای گنجعلیخان کار شده نگارنده به بررسی موضوعی نقوش پرداخته وضمن نام بردن از مهمترین نقوش مورد استفاده در این مجموعه به بررسی ارتباط بین نقش مایه ها و کار کرد مجموعه ومعانی آنها در فرهنگ های مختلف همچون ایران ،مصر و چین  اشاره می نماید.

 

انتخاب شهر کرمان و مجموعه گنجعلیخان جهت تحقیقات ،بدلیل آشنایی نگارنده با زاد گاه وموطن خویش است که شاید منجر به برداشتن گامی هرچند کوچک باشد برای شناسائی هنر های این شهر.از سوی دیگر متوجه این نکته شده که تنوع وزیبایی انواع ممختلف تزئینات این مجموعه در قالب آجر کاری ،تزئینات گچ بری،نقاشیهای دیواری،شکل های معماری و بخصوص نقوش تصویری به کار رفته در این مجموعه و

 تاثیر گذاری قابل توجهی که بر بیننده دار میتواند به عنوان الگویی مناسب برای رشته های مختلف هنری همچون تصویر سازی  وگرافیک مورد بهره برداری قرار گیرد ودر جهت جلب توریسم و رونق صنعت آن نیز بسیار موثر واقع گردد .وموجب گردد تا این بنای عظیم دگر بارچون نگینی در دل کویر بدرخشد.

 

1-2- هدف های پژوهش

 

1- بررسی پیشینه تاریخی ومفهومی نقوش

 

2- معرفی ،طبقه بندی و گرد آوری نقوش به کار رفته در مجموعه بنا.

 

3- با توجه به اینکه بسیاری از این نقوش به فراموشی سپرده شده اند. مطالعه و بازسازی نقوش ضمن احیای مجدد آنها به افزایش سطح سواد بصری وشناخت این نقوش می انجامد.

 

1-3- اهمیت موضوع پژوهش وانگیزش انتخاب آن

 

شناخت اصول و عوامل طراحی گرافیک سنتی،منجر به روشن شدن ویژگی های اصلی طراحی گرافیک دوره معاصر می شود.

 

مجموعه گنجعلیخان کرمان، که با کمال تأسف تاکنون به زوایای هنری وبا ارزش این اثر آنچنان که شایسته است پرداخته نشده  ودر جهت حفظ نقوش آن هم گامی برداشته نشده است به عنوان موضوع مورد مطالعه انتخاب گردید.

 

اما سزا وار وشایسته نیست که هنر ،ذوق وسلیقه هنر مندان این مرز و بوم که اغلب برخاسته از میان مردم کوچه وبازارند وهر یک آغاز گر تحولی آشکار در عصر خویش بودند و داستانهای مذهبی، افسانه ها ی نظم ونثر فارسی وگل ومرغ و طبیعت واستوره ها را به تصویر میکشیدند چنین مورد بی مهری و بی اعتنایی قرار گیرند .باشد که خصلت مروت و ارج نهادن به هنر هنرمندان پایدار بماند.

 

بدون شک مجموعه گنجعلیخان کرمان یکی از شاهکار های منحصر بفرد به شمار میرود و نگارنده سعی دارد با پژوهش خویش ابعاد گوناگون به ویژه نقوش تصویری این بنا را مورد بررسی قرار داده تا شاید بتواند گامی کوچک در حفظ آن برداشته باشد چنانچه بعید نیست  تا چند سال آینده از این بنا ها اثری باقی بماند.

 

1-4- سوالات و فرضیه های پژوهش

 

1-4-1- سوالات پژوهش

 

سوال1 – نقش مایه های مورد استفاده در بنا های مجموعه گنجعلیخان و ویژگی های تصویری آن ها چیست؟

 

سوال2 – دلایل استفاده و رابطه میان کارکرد بنا ونقوش مورد استفاده در آن ها چیست؟

 

سوال 3 -عمده نقش حیوانی در میان نقش مایه ها ی موجود کدام است؟

 

سوال 4 -این نقوش از لحاظ معنا و مفهوم چگونه اند؟

 

1-4-2- فرضیات پژوهش

 

• نقوش دارای ویژگی های واقع گرایانه، انتزاعی و… می باشند.

 

• نقوش ابنیه تاریخی کرمان صرفا تزیینی و کار بردی نیستند.

 

• نقش پرنده نسبت به بقیه نقوش از تنوع بیشتری برخوردار میباشد و بیشتر تکرار شده است.

 

• نقوش دارای ویژگیهای نمادین نیز هستند.

 

• گرافیک امروز با نقوش کهن رابطه تنگاتنگی دارد.

1-5- حدود و چهار چوب نظری پژوهش

 

بر اساس موضوع ونیز روند اجرایی در به نتیجه رسیدن این تحقیق میتوان از روش ها و مدل  های متنوعی در رسیدن به نتیجه نهایی بهره جست.مسائل نظری که میتواند در به نتیجه رسیدن این کار موثر باشد را میتوان در شناخت تاریخ ی اثر ،آشنا یی با سبک معماری وتزئیناتی این دوره  از تاریخ،آشنایی و بررسی تکنیک مورد استفاده در این دوره و نیز مطالعات مقایس های با موارد مشابه برای نیل به هدف اصلی جستجو کرد.

 

1-6- تعاریف عملیاتی متغیرهاواصطلاحات كلیدی

 

واژگان کلیدی: مجموعه گنجعلیخان ، کرمان ، نقوش تصویری ، صفویه

 

متغیر ها:

 

• نقوش گنجعلیخان

 

• نقوش هنر صفوی

1-7- روش تحقیق

 

این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی وتاریخی میباشد وروش تحقیق به صورت کتابخانه ای و میدانی  است.

 

به دلیل تاریخی بودن مکان های مورد بررسی در حدود نیمی از مراحل کار به صورت جمع آوری اطلاعات ومطالعه و فیش برداری کتب مرتبط با موضوع صورت میگیرد.ومرحله تحقیقات میدانی، شامل مشاهدات، مصاحبه و تهیه ععس از مناطق مورد نظر است.و همچنین در مورد تاریخچه مکانها وسیر تحول تزئینات در آن ها با  کار شناسان سازمان میراث فرهنگی ،اساتید دانشگاهی و معماران ومرمت گران بنا مصاحبه به عمل خواهد آمد ودر پایان با تجزیه و تحلیل یافته ها همراه خواهد بود.

 

1-8- قلمرو تحقیق

 

از آنجایی که این تحقیق به بررسی نقش مایه های تصویری در مجموعه بنا های گنجعلیخان کرمان میپردازد.بنابر این قلمرو تحقیق عبارتست از مجموعه بناهای گنجعلیخان کرمان (کاروانسرا، حمام، مسجد، آب انبار وضرابخانه).