ساخت کاروانسراها با توجه به اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی از روزگاران قدیم در ایران مورد توجه خاص بوده است. به طور کلی کاروانسراها به دو گروه برون‌شهری و درون‌شهری تقسیم می‌شوند. کاروانسرای درون‌شهری یکی از عناصر ساختاری شهر اسلامی است. احداث کاروانسراها فقط ویژه خارج از شهر نبوده، بلکه در داخل شهر نیز برای اقامت مسافران و تجار کاروانسراهایی احداث شده است، البته اکثر کاروانسراهای کنار بازار جنبه‌ی تجاری پیدا می‌کرده و تجار هر صنفی در کاروانسراهای مجاور یا داخل بازار فعالیت می‌کردند. در دوره‌ی اخیر معمولاً به کاروانسراهای درون‌شهری سرا گفته می‌شود. با کاهش رونق اقتصادی بافت تاریخی و تغییر سیستم های تجارتی و حمل‌ونقل و گرایش مردم به خیابان‌ها و پاساژها، سراها و کاروانسراهای درون‌شهری از رونق افتادند و اکثراً بلااستفاده هستند و یا نقشی کم رنگ را در بافت ایفا می‌کنند و سال‌های زیادی است که زندگی در بافت‌های تاریخی با مشکلات فراوان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای ساکنان آن همراه است. بافت تاریخی مراغه به عنوان یک سرمایه ملی، یکی از نمونه بافت‌های باارزش است که در اثر بی‌مبالاتی مدیران و ساکنین محلی و ناکارآمدی سیستم مدیریتی دچار دگرگونی‌های ناخوشایند فراوانی شده است. در این میان سراها نیز اکثراً به حال خود رهاشده‌اند یا در مواردی محدود به رسیدگی شده است با توجه به اینکه احیای این فضاها می‌تواند نقشی مؤثر را در فضای احیای بافت تاریخی ایجاد کند نیازمند تحقیقات و صرف هزینه است. سرای خواجه‌ملکم نیز یکی از این بناها می‌باشد که در سال‌های اخیر مورد بی‌توجهی‌های زیادی واقع شده است. در این طرح سعی بر این خواهیم داشت این سرمایه ملی را از نیستی نجات بخشیده و با نگاه به گذشته، آینده‌ای روشن را ترسیم نماییم که در نتیجه پویایی هرچه بیشتر بنا و در نهایت بافت تاریخی است.
1-2 بیان مسأله
سرای خواجه‌ملکم مربوط به دوره قاجار است و در مراغه، بین خیابان خواجه نصیر و میدان مصلی، در محله سالار خانه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۹۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا به نام آقای ملكم آفتاندینان معروف به خواجه‌ملکم كه شخصی ارمنی و تاجر بوده، ثبت شده است. بنا در قسمت‌های مختلف از یک تا سه طبقه تشكیل یافته است.
امروزه از حیاط بنا به عنوان پاركینگ خودرو و از حجره‌ها به عنوان مغازه‌های خواربار فروشی استفاده می‌گردد. طاق و قوس‌های بكار رفته در بنا و نحوه قاب‌بندی پنجره‌ها از خصوصیات بارز این بنا بشمار می رود.
از جمله مسائلی که ضرورت اعطای طرح مرمت به این بنا را الزام‌آور می کند:
- تاکنون هیچ طرح مرمتی در مورد این بنای تاریخی ارائه نگردیده است.
- فرسایش و از بین رفتن تدریجی بنا به دلیل عدم توجه به مرمت اصولی آن.
- از بین رفتن ارزش فرهنگی و تاریخی این مجموعه در اذهان عمومی.
- اختصاص دادن کاربری نامربوط به بنا.
- مشکلات فرهنگی و امنیتی فراوان در بنا.
- وضعیت ناهنجار و نابسامانی ظاهری در بنا.
این سرا به عنوان یکی از بناهای تاریخی و باارزش شهر می‌تواند نقش خود را بهتر و بیشتر از قبل در جریان طرح‌های مرمتی و احیاء بازی کند؛ بنابراین در این پژوهش سعی بر آن شده است تا با شناخت دقیق بنا، همچنین بررسی فن شناسی و آسیب‌شناسی آن، طرح مرمت و احیاء مناسبی جهت حفظ این بنای باارزش ارائه گردد.
1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش
حفظ و نگهداری از آثار تاریخی به جهت این که این آثار بیانگر هویت و فرهنگ هر جامعه می‌باشد، امری بسیار ضروری است. در بنای مذکور
به دلیل حجم وسیع تخریب‌ها و تبدیل شدن قسمتی از مجموعه به فضایی متروک و بی‌ارزش، نیاز به حفاظت و مرمت احساس می‌شود. همین طور با توجه به مرمت‌های غیراصولی و اعطای کاربری نامناسب به بنا که بیشتر باعث آسیب واردکردن و از بین بردن اصالت این بنای تاریخی شده است، اعمال طرح مرمت ضرورت داشته و امکان‌سنجی احیاء آن اهمیت پیدا می‌کند. بدیهی است بازگرداندن حیات دوباره به این بنای تاریخی ثبت‌شده می‌تواند موجب بازیابی اصالت بنا گردد. علاوه بر آن در این اثر ارزش‌های معماری و تزئینی زیادی بااهمیت تاریخی و ملی وجود دارد که حفظ آن ها مستلزم شناسایی و تهیه طرح مرمتی مناسب می‌باشد.
1-4 اهداف پژوهش
ارائه طرحی جهت:
– جلوگیری از تخریب و نابودی بنا.
– بازگرداندن ارزش از دست رفته به بنا.
– احیا و زنده ساختن بنا با در نظر گرفتن کاربری مناسب و اصولی به آن.
1-5 روش پژوهش
1-5-1 روش پژوهش از نظر هدف
با توجه به هدف و ماهیت پژوهش از نوع کاربردی است.
1-5-2 روش پژوهش از نظر روش
با توجه به نوع بنا روش تحقیق میدانی است.
1-5-3 روش یافته اندوزی
در راستای تحقیق پژوهش از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی در گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جمع آوری بخشی از اطلاعات از منابع تاریخی، کتب و اسناد و نقشه‌ها در روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است و مشاهده و ارتباط مستقیم با بنا و تصویربرداری و استخراج اطلاعات در روش میدانی جای گرفته است.
1-5-4 روش تجزیه و تحلیل
روش تجزیه و تحلیل در این میان توصیفی، تطبیقی و تحلیلی است.
1-6 فرایند تحقیق
گام اول شامل مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی از اثر و محیط پیرامون آن است. در گام بعدی به رولوه اثر و تهیه نقشه‌های آن و همین طور تهیه اسناد مهمی مانند عکس‌ها، تصاویر قدیمی، مطالعات تطبیقی، شواهد باقی‌مانده و نیز مصاحبه با افراد مطلع، وضع کالبدی و معماری اصیل مجموعه پرداخته می‌شود. در مرحله بعد آسیب‌شناسی از اثر و ارائه راه حل های مرمتی صورت می‌گیرد؛ و در نهایت با بررسی پتانسیل‌های مجموعه به ارائه طرح مرمت و احیای مناسب پرداخته خواهد شد.
1-7 قلمرو مکانی پژوهش
قلمرو مکانی پژوهش شهرستان مراغه واقع در استان آذربایجان شرقی است.
1-8 قلمرو زمانی پژوهش
در زمینه مطالعات مربوط، محدوده زمانی که بنا در آن ساخته شده است، متعلق به دوران قاجاریه و پهلوی است و در ادامه پژوهش از دیدگاه امروزی نیز به مطالعه جهت دستیابی به طرح مرمت اثر پرداخته شده است.
1-9 محدودیت‌های پژوهش
در مسیر مطالعه و شناخت یک بنای تاریخی مهم‌ترین محدودیت تخریب بخش‌هایی از بناست که این امر بحث مطالعه و شناخت یک بنا را پیچیده می‌گرداند. مورد بعدی که آن هم از محدودیت‌های اثر بشمار می‌رود نبود اسناد و مدارک کافی و نقشه‌های بنا می‌باشد. همچنین در این میان می‌توان به نبود نظارت بر بنا توسط ارگان‌های مربوطه اشاره نمود که موجب تبدیل شدن این مکان به فضای ناامنی گردیده است.
1-10 شرح واژه‌ها و اصطلاحات بکار رفته در پژوهش
مرمت: عملیاتی بسیار تخصصی که هدف آن حفظ و آشکار کردن ارزش‌های تاریخی و زیباشناختی یک اثر بر مبنای محترم شمردن مواد و مصالح و اسناد اصل است.
احیا: شامل مجموعه اقدامات متنوع و تکمیلی است که برای باز گردانیدن حیات مجدد و یا زندگی مجدد به بنا، مجموعه و یا فضای شهری مورد نظر صورت می‌پذیرد.
کاروانسرا: بنایی که کاروانیان را در خود جای می‌دهد. محل اسکان کاروانیان.
سرا: به کاروانسراهای درون‌شهری گفته می‌شود.
فرم در حال بارگذاری ...
