:
در تحقـیق پیـش رو جهـت گـیری رفـتارهـای اخـلاقی شخصـیت‌هـای مثبت، معـمولـی و منـفی سـریال «مدارصفردرجه» با روش تحلیل محتوا بررسی شده است.
با توجـه به معیارهای موجـود درمتـون اسلامی، رفتارهای اخـلاقی و غیر اخلاقی در دو زیـر مقـوله ارزشی و ضـدارزشی تقسیم‌بندی گردیده‌اند و در ادامه 86 رفتارطرح شده درسریال – كه جـمعاً 976 بار تكرار شده‌اند – با تعیین جهت گیری هر رفـتار، بررسی شـده است و منـظور از جهـت‌گیری این اسـت كه اگـر رفتارشخـصیت‌های مثـبت ومعـمولی مؤید اخـلاقیات باشد و رفتار غیراخـلاقی از سوی شخـصیت‌های منفی، ارائه شـده باشد، جهت‌گیری سریال مثبت ودر غیر این صورت جهت گیری منفی در نظر گرفته شده است.
بررسی رفتارها حاكی از آن است كه در سریال 491 مورد رفتار پسندیده‌ی اخلاقی معادل 3/50 درصد كل رفتارهـای اخلاقی و غیراخـلاقی دیده می‌شود؛ از مجموع 491رفتار پسندیده‌ی اخلاقی در 480 مورد جهت‌گیری سریال مثبت بوده و در 11 مورد جهت‌گیری سریال منفی بوده است.96 مورد رفتار واجب اخلاقی معادل 8/9 درصد از كل موارد، نمایش داده شده است؛ از مجموع واجبات اخلاقی در 92 مورد جهت‌گیری سریال مثبت و در 4 مورد جهت‌گیری سریال منفی بوده است.220 مورد گناه صغیره معادل 6/22 درصد كل موارد، نشان داده شده است؛ ازمجموع گناهان صغیره،در 137 مورد جهت‌گیری سریال مثبت و در83 مورد جهت‌گیری سریال منفی بوده است.169 مورد گناه کبیره معادل 3/17 درصد كل موارد احصا شده است؛ از مجموع گناهان کبیره در 112 مورد جهت‌گیری سریال مثبت و در 57 مورد جهت‌گیری سریال منفی بوده است.
نتایـج تحقـیق نشـان می‌دهـد كه در سریـال به لحـاظ كمّی و با كدگذاری مساوی رفتارها ، 84 درصـد جهت‌گیری‌های سریال مثبت ودر جهت ترویج رفتارهای اخلاقی بوده است و در مقابل 16 درصد رفتارها با جهت‌گیری منفی ارائه شـده اند.
واژگان کلیدی: دین، اسلام، اخلاق، ارزش، ارزش‌ها و ضدارزش‌های اخلاقی، «مدار صفر درجه».
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1- فصل اول: کلیات تحقیق…………………………………………………………………….1
1-1- طرح مسأله……………………………………………………………………………………………………………2
2-1- ضرورت و اهمیت تحقیق……………………………………………………………………………………….3
3-1- درباره‌ی سریال……………………………………………………………………………………………………..5
4-1- اهداف طرح………………………………………………………………………………………………………….7
5-1- سؤال های تحقیق…………………………………………………………………………………………………..8
6-1 تعریف مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………8
2- فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری تحقیق……………………………………………..13
1-2- بررسی تحقیقات پیشین………………………………………………………………………………………..14
2-2- چهارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………….18
1-2-2- نظریه‌های مربوط به موضوع تحقیق……………………………………………………………18
2-2-2- تئوری کارکردگرایی ساختی………………………………………………………………………21
3-2-2- نظریه‌ی حضور تسلی بخش……………………………………………………………………..22
4-2-2- جامعه‌پذیری……………………………………………………………………………………………23
5-2-2- دیدگاه هارولد لاسول………………………………………………………………………………..23
6-2-2- نظریه‌ی انباشتی……………………………………………………………………………………… 23
7-2-2- نظریه‌ی الگوگیری……………………………………………………………………………………….24
8-2-2- نظریه‌ی استفاده وخشنودی……………………………………………………………………………26
3-2- دین – اسلام – اخلاق – ارزش………………………………………………………………………………..26
4-2- کارکردها و ویژگی ارزش‌ها…………………………………………………………………………………….35
1-4-2- کارکرد………………………………………………………………………………………………………..35
2-4-2- ویژگی ارزش‌ها…………………………………………………………………………………………..36
5-2- ویژگی ارزش‌های دینی…………………………………………………………………………………………..36
6-2- تعریف رفتارهای ارزشی و ضد ارزشی(از منظر اسلام)…………………………………………….38
1-6-2- ارزش‌ها و ضد ارزش‌های تحقیق……………………………………………………………………82
7-2- کارکرد رسانه از دید رهبران انقلاب اسلامی……………………………………………………………..84
8-2- نقد محتوایی سریال………………………………………………………………………………………………….85
1-7-2- موارد مثبت سریال……………………………………………………………………………………………85
2-7-2- موارد منفی سریال…………………………………………………………………………………………….86
3- فصل سوم: روش تحقیق………………………………………………………………………..89
1-3- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………90
1-1-3- جامعه‌ی آماری……………………………………………………………………………………………90
2-1-3- واحد ثبت و شمارش…………………………………………………………………………………..91
3-1-3- واحد متن(فحوا)………………………………………………………………………………………….91
4-1-3- روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………92
5-1-3- تجزیه وتحلیل اطلاعات……………………………………………………………………………….92
6-1-3- محاسبه‌ی حجم نمونه………………………………………………………………………………….93
7-1-3- قواعد کدگذاری…………………………………………………………………………………………93
8-1-3- متغیر و رده‌های تحقیق………………………………………………………………………………..94
1-8-1-3- نام شخصیت ……………………………………………………………………………….95
2-8-1-3- نوع شخصیت……………………………………………………………………………….96
3-8-1-3- جهت‌گیری…………………………………………………………………………………..96
1-3-8-1-3- جهت‌گیری مثبت……………………………………………………….96
2-3-8-1-3- جهت گیری منفی………………………………………………………..97
2-3- تعریف عملی رفتارهای ارزشی و ضد ارزشی در سریال………………………………………….97
4- فصل چهارم: یافته‌های تحقیق………………………………………………………….103
جداول فراوانی……………………………………………………………………………………………………..104
5- فصل پنجم: بحث،نتیجه گیری و پیشنهادها……………………………………….117
1-5- بررسی یافته‌های تحقیق…………………………………………………………………………………………118
2-5- پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………….122
فهرست منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………125
فهرست جداول
جدول شماره‌ی1-3: جدول محاسبه ضریب پایایی تحقیق ………………………………………………………93
جدول شماره‌ی1-4: توزیع رفتارهای مورد بررسی، بر حسب جهت گیری رفتار………………………104
جدول شماره‌ی2-4: توزیع رفتارهای مورد بررسی، بر حسب نام رفتار……………………………………104
جدول شماره‌ی3-4: توزیع رفتارهای پسندیده اخلاقی بر حسب جهت گیری رفتار………………….108
جدول شماره‌ی4-4: توزیع واجبات اخلاقی بر حسب جهت گیری رفتار………………………………..109
جدول شماره ی5-4: توزیع گناهان صغیره بر حسب جهت گیری رفتار………………………………….110
جدول شماره‌ی6-4: توزیع گناهان کبیره به تفکیک جهت گیری رفتار…………………………………….112
جدول شماره‌ی7-4: میانگین میزان محبوبیت بازیگران سریال مدار صفر درجه…………………………113
جدول شماره‌ی8-4: توزیع رفتارهای مورد بررسی برحسب جهت گیری به تفکیک نوع شخصیت‌ها….114
جدول شماره‌ی9-4:توزیع خصائل مورد بررسی برحسب جهت گیری……………………………………115
فهرست نمودارها:
نمودار شماره‌ی (1-2) تقسیم بندی معارف اسلامی از دیدگاه مصباح یزدی………………………………….29
نمودار شماره‌ی (2-2) تقسیم بندی معارف اسلامی از دیدگاه شهید مطهری………………………………..30
1-1- طرح مسأله
از میان چهار کارکرد اصلی رسانه تلویزیون (تفریح و سرگرمی، اطلاع رسانی، آموزش وارشاد) تمایل مخاطبان رسانه‌ی ملی در وهله‌ی اول استفاده از این رسانه با کارکرد تفریح و سرگرمی است واغلب خانواده‌ها پس از فراغت از کار روزانه ، بخشی از وقت خود را به دیدن برنامه‌های شبکه‌های مختلف رسانه‌ی ملی خصوصا مجموعه‌های تلویزیونی اختصاص می‌دهند. با این پیش فرض که ارایه‌ی غیر مستقیم آموزش‌ها در قالب کلی کارکرد سرگرم کننده با مقاومت کمتری از سوی مخاطب مواجه می شود و برد و تأثیر بیشتری دارد. سریالهای تلویزیونی با هدف‌گذاری سازمانی، علاوه بر خصوصیت سرگرم کنندگی به دنبال ارایه‌ی آموزش‌های غیرمستقیم به جامعه هدف هستند.
پذیرش پیش فرض آموزش درونی و غیر مستقیم سریالهای سرگرم کننده‌ی تلویزیونی اما، باعث ایجاد این نگرانی نیز هست که تأمین هزینه‌های بالای تولید و میلیون‌ها نفر ساعتی كه صرف تولید وعرضه‌‌‌‌ی برنامه‌های تلویزیونی – به ویژه مجموعه‌های پرمخاطب – می‌شود، به دلیل فقدان روش‌های علمی سنجش وارزیابی تأثیرات برنامه‌ها روی مخاطب، به ضد خود مبدل نشود و نتایج نامطلوب نداشته باشد.
در تحقیق حاضر تلاش شده كه با كنكاش در تعاریف دین و واكاوی ساختار و مؤلفه‌های دین و دینداری و همین‌طور اخلاق و اخلاق اسلامی، مجموعه‌ای كاربردی از تعاریف علمی برای تحلیل محتوای اخلاقی سریالهای تلویزیونی ارائه شود. البته باید در نظر داشت كه با عنایت به
جامع‌الاطراف بودن دین حنیف اسلام و گستره‌ی وسیع اخلاق اسلامی كه در برگیرنده‌ی كل افعال انسانی است ، احصای عموم قواعد بیش از توان افراد و مجموعه‌های علمی است ولی باید گفت كه «آب دریا را اگر نتوان كشید هم به قدر تشنگی باید چشید». بنابراین در این تحقیق سعی شده است – در حد بضاعت – با احصای بخشی از قواعد قطعی اخلاق اسلامی گردآوری شده در منابع معتبر اخلاقی، این تعاریف و یافته‌های علمی در تحلیل محتوای اخلاقی «سریال مدارصفردرجه» به‌كار گرفته شود.
چون فضای حاكم بر سریال كه با تأثیرپذیری از مقطع زمانی سریال، در برگیرنده‌ی طرح نظرات و گوشه‌هایی از عملكرد نحله‌های مختلف فرهنگی سیاسی و مذهبی حاضر در سریال است – البته درحد طرح در یک مجموعه سرگرم‌كننده‌ی تلویزیونی – و حوادث جاری در این مجموعه، مانند تصریحات و اشاراتی كه به «فرصت تاریخی بعد از شهریور1320، آغاز اقدامات عملی صهیونیست‌ها در تأسیس رژیم نامشروع اسراییل، فضای حاكم بر جامعه بین‌الملل در سالهای جنگ جهانی دوم و تأثیرات آن بر سیستم‌های كوچك‌تری مثل ایران و…» شده فرصت طرح چند نحله‌ی فرهنگی را در – قامت فرد یا افرادی به عنوان نماینده‌ی آن مشرب به خصوص – در اختیار نویسنده و كارگردان این سریال قرار داده است. این مشرب‌های فرهنگی و خرده فرهنگ‌های دیگری كه در سریال به نمایـش در می‌آیند عبارت‌اند از: خانواده اصیل مسلمان(حاصل پیوند یک ایرانی مسلمان معتقد با یک فلسطینی رزمنده…)، مجموعه‌های موازی ایرانی كه هر یک قیمومیت فرهنگی غیر بومی را پذیرفته‌اند، همین‌طور نمایندگان مشرب‌های مختلف در فضای دانشگاهی خارج از ایران. تضارب و تزاحم آرای این مجموعه‌ها و افراد و همین‌طور كه با طرح نظرات ایرانی ـ اسلامی، ایده‌آلیستی، فرصت‌طلبانه، نازیستی، صهیونیستی و… فرصت مناسبی برای طرح ارزش‌ها در اختیار كارگردان قرار داده بود. و از منظر دیگر جذابیت‌های گوناگون فضای حاكم بر سریال مثل دیالوگ‌های بازیگران، چندوجهی بودن قصه سریال و ساختار قابل دفاع مجموعه‌ی تلویزیونی«مدارصفردرجه» از یک سو، و اهمیت این رویكرد كه حتی برنامه‌های سرگرم‌كننده رسانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران بایستی با هنرمندی به ترویج ارزش‌های اسلامی همت گمارند، اینجانب را بر آن داشت كه روی موضوع «ارزش‌های اخلاقی اسلام در سریال مدارصفردرجه» به حد بضاعت دقیق شوم. نوشتار پیش‌روی حاصل این غور و بررسی دانشجویانه می‌باشد.
فرم در حال بارگذاری ...