وبلاگ

آب های شیرین زیستگاه طبیعی گونه های فراوانی ازآبزیان است که هر یک تا حدودی دارای فون وفلور مخصوص به خود می باشد. بنا به عقیده روزنبرگ(Rosenberg,1999)  مهمترین ذخایر آبزی آب های شیرین، بی مهره گان کفزی ساکن آنها می باشند که در شبکه ی غذایی و تولیدات رودخانه نقش اساسی دارند. همچنین برای تعیین کیفیت محیطی رودخانه ها و پایش بیولوژیکی آنها به کار می روند. در این راستا، موجودات شاخص و عکس العمل های آنها را نسبت به شرایط محیطی در نظر می گیرند. بطورکل محققین، اندازه گیری پارامترهای فیزیکی و شیمیایی  آب را به مانند برداشت عکس و بررسی بیولوژیکی (بخصوص ماکرو بنتوزها) را مشابه تهیه فیلم ویدیویی از یک اکوسیستم می دانند(Rosenberg,1999). در واقع تنها راه عملی و به صرفه اقتصادی برای تعیین سلامت اکولوژیکی آب ها و تعیین اینکه آیا فعالیتهای انسانی موجب کاهش کیفیت آنها می شود، ارزیابی و پایش بیولوژیکی است(Lenat,1993). ایده اصلی فرابینی زیستی بسیار ساده است زیرا انواع جانداران آب های شیرین در شرایط معین کیفیت آب قادر به حیاتند. زمانی که شرایط تغییر می کند؛ مثلاً وقتی که یک چشمه مقادیر قابل توجهی از آلودگی دریافت می نماید، فراوانی، توزیع و ترکیب جمعیت موجودات آبزی در منطقه مورد اثر تغییر میکند و بی مهره گان کفزی از رایج ترین ارگانیزم های بکار رفته در این مقوله اند.
تعداد شاخص۵ برابر تمام شاخص هایی است که در ارتباط با سایر گروه ها  (جلبک ها وماهیان) وجود دارد. همچنین رینولدسون بیان می دارد که بی مهره گان کفزی، مؤثرترین گروه بوده و امروزه از اساسی ترین اجزای بیولوژی آب های شیرین هستند که به کمک آنها و با بهره گرفتن از ترکیب جمعیتشان و تکیه بر گروه های شاخص، شرایط کیفی آب ها مشخص می شود(Reynoldson,1992). در واقع  ماکروبتنوزها، موجوداتی هستند از جوامع جانوری که در داخل و یا روی بستر زندگی می کنند. بی مهره گان کفزی جانوری یا زئو بنتوزها ساکنان رایج در محیط های آبی بوده و حدأقل بخشی از چرخه زندگی خود را در بستر آبگیرها سپری می کنند. و بر روی الک های با منافذ ۵۰۰ میکرون (نیم میلیمتر) باقی می مانند(Rosenberg,1999). چندین ویژگی موجب شده که این موجودات بیشتر مورد توجه متخصصان پایش بوم سازه های آبی باشند.از جمله این ویژگی ها میتوان به این موارد اشاره نمود:

۱- آنها در همه آبگیرها حضور دارند.۲- تنوع گونه ای بالایی دارند  و با تعداد زیاد گونه ها اغلب دارای محدوده وسیعی از حساسیت نسبت به آلاینده ها بوده که پاسخهای وسیعی به تغییر شرایط مهیا می نمایند.۳- ساکن بستر بوده، جابجایی و حرکت مشخص ندارند.۴- چرخه زندگی طولانی داشته به طوری که امکان بررسی وتعیین حدود و وسعت مکانی و زمانی آشفتگی ها را فراهم می آورند.۵- تغییرات کیفی

 آب را برخلاف اندازه گیری پارامترهای فیزیکی وشیمیایی، بصورت دوره ای نمایش می دهند(Feminella,1999). اینها همه از مزایایی هستند که برای مطالعات ارزیابی  زیستی به بی مهره گان کفزی نسبت به سایر گروه ها (جلبک ها و ماهیان) اولویت می بخشد. استفاده از بی مهره گان کفزی  بر این فرض استوار است که آب هایی که در فشار آلودگی هستند تنوع کمتری داشته و در آنها گونه های مقاوم غالبیت داشته باشند(Wallen,2002). با توجه به بحران کم آبی و خشکسالی های متعدد منابع آب های سطحی در کشور ایران، اهمیت این منابع به ویژه چشمه های باداب سورت ،از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

با این حال در حقیقت در کشور ما تاکنون بررسی هایی که در ارتباط با آب های شیرین به انجام رسیده است معمولا بدون پیوستگی خاص و هدف مدون پیگیری شده است، اینگونه بررسی ها غالبا درحد بررسی های کلی و نیز ثبت شرایط فیزیکی وشیمیایی و تا حدودی فون آنها بوده است. بررسی هایی که در برگیرنده شناخت اکولوژیکی و تنوع زیستی آب های جاری بوده و با هدف ارزیابی کیفی آب های جاری از جنبه اکولوژیکی و بیولوژیکی باشد، اندک بوده ویا موجود نیست. جا دارد تحقیقات وسیع تردرآب های داخلی  انجام شود و منابع آبی تحت پایش بیولوژیکی دایم باشد.

درحقیقت آنها با اشرافی که به اهمیت منابع آب های جاری خود دارند، تحت برنامه های مدون و منظم به پایش منابع آب های سطحی خود پرداخته و لذا در مطالعات خود بهترین ابزار را که همانا پایش بیولوژیکی و استفاده از ماکرو بنتوزها بعنوان موثرترین نشانگرهای محیطی می باشند، بکاربسته اند. بعنوان مثال فقط در ایالات متحده چندین آژانس و سازمان دولتی و غیر دولتی مانند آژانس حفاظت محیط زیست(EPA)، موسسه حفاظت منابع طبیعی (NRCC)و… با بکارگیری بیولوژیست ها به پایش زیستی منابع آبی می پردازند. در هر صورت از بین مقالات ومطالعات بسیاری که اساساً فون ماکروبنتوز رودخانه ها را مورد توجه قرار داده اند می توان به چندین مورد اشاره نمود : تحقیق در مورد پراکنش گونه ای از سخت پوستان کفزی بنام صدف گورخری  Dreissena Polymorpha در سال١٩٩١ توسط Strayer  در نهرهای آمریکای شمالی بصورت طولانی مدت انجام شده در این پژوهش ، پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب و تراکم نمونه ها به همراه شرایط فیزیکی ایستگاه  مورد بررسی قرار داده ، که پراکنش و غنای گونه مزبور به همراه اثرات فصول و ایستگاه های نمونه برداری در نهرهای مختلف مورد تجزیه و تحلیل نهایی قرار گرفته و در رابطه با شرایط کیفی نهرها اظهار نظر نموده است(Strayer,1991).

همچنین درمطالعه ای مشابه، تر کیب گونه ای بی مهره گان کفزی وشرایط محیطی در نهر کوکامبر توسط Bass درسال١٩٩٥، مورد مطالعه واقع شده  بدین صورت که نمونه های آب و بی مهره گان کفزی از ایستگاه های بالادست وپایین دست نهر مزبور بطور فصلی جمع آوری شده و با توجه به عوامل محیطی و ساختار جمعیتی بی مهره گان بخصوص شاخص تنوع، نهر مزبور را مورد  ارزیابی کیفی قرار داده و در نتیجه این نهر را محیطی مناسب که قابلیت حمایت از گروه های متنوعی از کفزیان دارد تشخیص داده است(Bass,1995) .در راستای تحقیقات مذکور به عنوان اهداف این پروژه سعی شده است که جوامع کفزی رودخانه مورد شناسایی واقع شوند همچنین، فراوانی وپراکنش فصلی ماکروبنتوزهای رودخانه تعیین گردد علاوه بر آن ساختار جمعیت ماکروبنتوزهای ساکن رودخانه در طول مسیر(محل ایستگاه ها) مورد ارزیابی واقع گردد که در نهایت بتوان ارزیابی دقیق، سریع و در عین حال ارزان قیمتی از رودخانه ارائه نماییم. همچنین رودخانه از دیدگاه شاخص زیستی، طبقه بندی اکولوژیکی گردد و تاحدودی منابع عمده آلوده کننده رودخانه شناسایی شود.