ی تحقیق
غزل یکی از قالبهای پرکاربردو شیرین شعر فارسی است که یکی از ستونهای اصلی شعر و ادب فارسی به شمار می رود. این قالب در ادبیات ایران توسط شاعران بنامی همچون سعدی، حافظ، انوری، مولاناو. . به اوج رسید و انوری و سعدی دو شاعر برجسته ی ایرانی نقش به سزایی در تکوین غزل فارسی داشته اند و مخصوصاً در غزل عاشقانه، از شاعران سرآمد و بی بدیل ایران به شمار می روند.
از جایی که بررسی و تحلیل آثار ادبی با روش های علمی و نوین، بهتر امکان پذیر است، بهتر است با رویکردهای نوینی چون رویکرد ساختاری به تحلیل علمی آثار ادبی بپردازیم و در واقع می توان گفت که مکتب ساختارگرایی در ادامه ی کوشش فرمالیست ها بوجود آمد و در ابتدای قرن بیستم بسیار اهمیت یافت. هدف این رویکرد، در حاشیه قرار دادن زندگی نامه ی مولف یا شاعر و توجه به ساختار اثر ادبی است. بنابراین تحلیل ساختار گرایانه ی غزلیات سعدی و انوری، راهی بهتر و مفیدتر برای شناخت کیفیت این دو اثر ارزشمند است.
علت اصلی انتخاب این موضوع توسط نگارنده، علاقه ی بیش از حد به شعر فارسی و مخصوصاً غزل عاشقانه است. اما انتخاب تحلیل ساختاری آثار شاعران غزل سرای ایران، که روش جدیدی در نقد ادبی است، به پیشنهاد استاد محترم مشاور، مورد توجه ی نگارنده قرار گرفت و از آنجایی که منابع کافی در باب غزلیات عاشقانه ی فارسی، نقد ادبی، ساختار گرایی، موسیقی شعر و تا حدودی بررسی تحلیلی اشعار انوری و سعدی وجود داشت، این موضوع را به عنوان پژوهشی مفید و ارزشمند برشمردم و در این بین راهنماییهای دلسوزانه و ارزشمند اساتید راهنما و مشاور موجب شد مسیر این پژوهش تا حدود زیادی هموار گردد.
پایان نامه ی حاضر در پنج فصل تدوین شده است. بعد از فصل اول که به کلیات اختصاص دارد، فصل دوم شامل مبانی نظری پژوهش است که شامل تعاریف اثبات شده ای از غزل و ساختار، شعر، شناخت تاریخی ساختار گرایی و اصول ساختار گرایی است و در برگیرنده ی
نتیجه گیری کلی نگارنده از هرمبحث میباشد.
فصل سوم این پایان نامه، شامل معرفی دو شاعر بزرگ ایرانی، سعدی و انوری است. در این فصل به زندگی نامه، دیدگاه صاحب نظران درباره ی سعدی و انوری، آثار این دو شاعر، سبک دو شاعر و ویژگی های شعر این دو شاعر پرداخته ام.
در فصل چهارم به تحلیل ساختاری غزل های این دو شاعر بزرگ پرداخته ام. در این بخش ابتدا مضمونهای غزل ها مورد تحلیل قرار گرفته است و سپس طبق اصول تحلیل ساختار گرایانه، زبان، صنایع لفظی و معنوی، موسیقی و وزن، قافیه و ردیف و حتی معنای محتوای غزلها هم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در فصل پنجم، مهمترین نتایج حاصل از تحلیل ساختاری غزلیات سعدی و انوری ذکر شده و آثار این دو شاعر از این حیث با هم مقایسه شده اند. همچنین نمودارهایی از مقایسه ی کیفیت شعر این دو شاعر، در این فصل آمده است.
1-2. بیان مسئله
غزل در ادبیات ایران یکی از قالبهای تأثیر گذار و پرکاربرد است. یکی از دلایل محبوبیت آن شاید این باشد که غزل روایت گر ادبیات غنایی ایران است. در این میان شاعران برجسته ای بوده اند که در تکوین غزل فارسی نقش ایفا کرده اند. سعدی و انوری دو شاعر برجسته ی ایرانی هستند که زبان آنها در غزل بسیار شبیه به هم بوده است. آنها از جمله شاعرانی هستند که غزلهای عاشقانه ی ماندگاری از خود برجای گذاشته اند. اما امروز راه های شناخت کیفی آثار ادبی، با بهره گیری از روش های علمی جدید و نظریه های ادبی معاصر، بهتر امکان پذیر است. یکی از این نظریه ها، نظریه ی ساختار گرایی است. «ساختار در لغت به معنای اسکلت و استخوان بندی و در اصطلاح نقد ادبی به طور کلی به شیوه ی اتصال میان اجزای سازنده ی اثر ادبی عطف می کند (داد، 1390 : 274). مکتب ساختار گرایی در ادامه ی کوشش فرمالیستها پدید آمد و در آغاز قرن بیستم اهمیت یافت. به این منظور با رویکرد ساختار گرایی و مبنا قرار دادن مضامین غزل ها و سایر عناصر سازنده ی پیکره ی غزل، همچون صنایع بدیعی و لفظی، زبان و موسیقی، وزن، سبک و… غزلیات سعدی و انوری مورد تحلیل قرار گرفته است تا از این طریق بتوان به کشف عوامل موثر در انسجام ساختاری پنهان اثر دست یافت .
فرم در حال بارگذاری ...
شخصیت آسمانی و والای علی علیه‌السلام بسیار عظیمتر و گستردهتر از آن است که یک فرد بتواند به ساحت آسمانی آن گام نهاده و توسن اندیشه را به جولان در آورد. احصاء و شمارش مناقب آن بزرگوار برای هیچ بشری میسر نیست و بسان اقیانوسی کرانه ناپیدا است.
علی علیه‌السلام کسی است که همگان محو صفات و کمالات وجودی او هستند. او کسی است که اگر درختان عالم، قلم شوند و دریاها مرکب و جنیان حسابگر و آدمیان نویسنده، نمیتوانند فضایل و افتخارات او را بشمار آورند.
زبان علم و خرد الکن از فضایل اوست
|
که کس علی نشناسد به غیر پیغمبر
|
|
کجا به وصف کمالات او توان پی برد
|
قلم شوند درختان و بحرها جوهر
|
ولی از آنجا که انسان کمالگرا، همواره در زندگی در جستجوی بهترین‌ها است، در طول تاریخ، اندیشمندان و محققان زیادی به دنبال کسب معرفت و معرفی ابعاد وجودی این اعجوبهی الهی، آثار زیادی را خلق کردند و نویسندگان و هنرمندان بزرگی به منظور شناخت وجود والایش رنجها کشیده و در وصفش قلمها زدهاند، به امید آن‌که بتوانند قطرهای از دریای وجود بیکرانش را دریابند.
در این میان شاعران برجسته و نامدار نیز این رسالت بزرگ دینی و انسانی را بر دوش خود احساس کردند و از ذوق و استعداد خود در جهت شناختن و شناساندن این شخصیت بینظیر بهره گرفته و مناقب و فضایل گستردهی آن بزرگوار را به زبان زیبای شعر به تصویر کشیدند.
این رساله بر آن است در حد توان خود گامی هر چند کوچک در این راستا بر دارد و گوشه ای از معرفت والای آن امام همام را از طریق اشعار یکی از شاعران برجستهی عرب منعکس سازد. شیخ محمد علی یعقوبی، شاعر معاصر کشور عراق از جمله شاعران متعهد و مخلصی است که به دلیل روحیهی حساس و وجدان بیدارش همواره در برابر مذهب و میهنش احساس مسؤولیت کرده و با بهره گرفتن از استعدادهای
ذاتیاش، اشعار زیبا و ارزشمندی را در زمینه های سیاسی، اجتماعی و مذهبی سروده است او دیوانی سرشار از اشعار ملی- میهنی دارد که در آن علیه دسیسههای پلید استعمارگران میتازد و از آرمان‌های مقدس ملت عرب دفاع می کند.
در زمینه مذهبی نیز از همان ابتدای جوانی به عنوان مبلغ دینی فعالیتهای مؤثری داشت و همین تعهّد عمیق مذهبی و ارادت خالصانهی وی نسبت به ائمهی اطهار به همراه ذوق و قریحه ادبیاش باعث شد تا در زمینه ادبیات متعهد، اشعار زیادی را به رشته نظم در آورد، یکی از آثار او قصیدهی طولانی و ارزشمند «المقصورة العلیة فی السیرة العلویة» است که شاعر در آن به بیان فضایل و مناقب و وقایع و رویدادهای زندگی امام علی(ع) می پردازد.
هدف این پژوهش ترجمه و شرح این مقصوره است و علی‌رغم اینکه پژوهشگر تمامی تلاش خود را در جهت هر چه بهتر انجام دادن این رساله به کار گرفته ولی بدون تردید، خالی از نقص نیست. امید است اساتید و صاحب‌نظران محترم با راهنماییهای ارزشمند خود نگارنده را در رفع نارساییهای آن یاری دهند.
بیان موضوع
«المقصورة العلیّة فی السّیرة العلویّة» شامل 450 بیت است که شاعر در آن فضایل و مناقب امام علی (ع) و وقایع و جنگها و رشادتهای آن حضرت را به رشته نظم درآورده است، این رساله پس از نگاهی کوتاه به زندگی و جایگاه ادبی و ویژگیهای شعری شاعر و معرفی آثار وی، به ترجمه و شرح ابیات مقصوره می‌پردازد. در این قسمت، بعد از ترجمهی برخی از واژگان، ابیات مقصوره به فارسی ترجمه شده است و سعی بر این بوده که ترجمهی فارسی ابیات، حتی الامکان روان و ادبی باشد. هم چنین برخی از نکات ادبی و بلاغی ابیات نیز مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از ابیات این قصیده بر گرفته از احادیث و روایات وارده در مدح و منقبت امام علی(ع) است و یا به وقایع و جنگهای آن حضرت اشاره دارد. بنابراین نگارنده با بهره گرفتن از منابع معتبر حدیثی- روایی، به شرح و توضیح این ابیات پرداخته است.
فرم در حال بارگذاری ...
تصویرشناسی یکی از رشتههای فرعی ادبیات تطبیقی است که در قرن نوزدهم در فرانسه تحت تأثیر آرای متفکرانی چون مادامدوستال و هیپولیتتن شکل گرفت در این دانش، تصویر بیگانه در آثار ادبی مورد مطالعه قرار میگیرد. تصاویر از بیگانه در دستهبندی کلی آن به تصاویر باز و بسته بخش می شود. آن چه در تصویرشناسی مورد اهتمام است تصاویربسته است، چه تصاویر بسته تصاویر عمومیت یافتهاند. در تصویرشناسی برخی واژه ها کلیدی هستند، واژه هایی چون: اینجا، آنجا ، دیگری و … . در این دانش مفاهیم اساسی وجود داردکه مهمترین آنها عبارتند از: کلیشه، الگوی قالبی، پیش داوری، تصویر، بازنمایی، سمبل و افسانه. آثار ادبی بر اساس این مؤلفه ها بررسی میشوند.
در این پایان نامه اشعار سید اشرفالدین گیلانی، ملکالشعرای بهار و میرزاده عشقی به عنوان شاعرانی که در عصر مشروطه و پس از آن حضور داشتند بر اساس مفاهیم تصویرشناسی مورد بررسی قرارگرفته است.
دستاورد پژوهش ناظر بر این است که در اشعار این سه شاعر، بیگانگان به دو دستهی نیک و بد تقسیم شده اند، عموماً کشورهای غربی یا اروپایی ( انگلیس و روسیه)، کشورهایی استعمارگر، خون ریز و غاصب تلقّی شده اند، درحالی که کشورهایی چون ترکیه یا عثمانی، پاکستان، هندوستان، آذربایجان و حتی ژاپن کشورهایی مثبت قلمداد شده اند. با این که مباحث مهم سیاسی و اجتماعی، اندیشههایی وارداتی از غرب به ایران هستند، شاعران فوق از غربیان به نیکی یاد نکرده اند، با این وجود از شخصیتهای علمی و فرهنگی بیگانه چون: ادوارد براون، تاگور و کنفوسیوس به نیکی یاد شده است.
بیشترین تصویر منفی از کشورهای بیگانه در شعرهای بهار، عشقی و نسیم شمال به انگلیس و روسیه و مثبتترین تصویر به کشورهای شرقی و اسلامی اختصاص دارد. هرچند اختلافی از نظر نوع نگاه به دیگری در بین این شاعران دیده می شود. درحالیکه سیداشرف الدین بهترین تعابیر را به عنوان مثال، برای اعراب بهکار می‌برد، عشقی در مقابل دیدگاهی عربستیز دارد و همواره از گذشته تاریخی ایران پیش از اسلام و حملهی اعراب به ایران را یاد می کند. ملکالشعرا اما شاعری ملی – مذهبی است و جامعترین تصویرها از بیگانگان، در شعر بهار بازتاب یافته است.
واژهایکلیدی: تصویرشناسی، ادبیات مشروطه، سیداشرفالدین گیلانی، ملکالشعرای بهار و میرزاده عشقی.
فهرست مطالب
فصل اول-کلیات تحقیق… 1
1-1- بیان مسأله. 2
1-2- سؤالهای پژوهش…. 2
1-3- پیشینه ی پژوهش…. 3
1-3-1- پژوهش‌های خارجی.. 3
1-4- حدود پژوهش…. 4
1-5- اهداف پژوهش…. 4
1-6- ضرورت انجام پژوهش…. 4
1- 7- روش شناسی پژوهش…. 5
فصل دوم-چارچوب مفهومی تحقیق… 6
2-1- تصویر شناسی.. 7
2-2- تاریخچه ی تصویر شناسی.. 9
2-3- اصول و فرضیه های تصویرشناسی.. 10
2-4- انواع تصاویر. 11
2- 4-1- تصاویر باز. 12
2-4-2- تصاویر بسته. 12
2-5- انواع تصویر پردازی.. 12
2-6- تصویرشناسی سیاسی.. 13
2- 7- مفاهیم تصویر شناسی.. 14
2-7-1- كلیشه. 14
2 -7- 2- الگوی قالبی.. 15
2-7-3- پیش داوری.. 16
2-7-4- تصویر. 17
2-7-5- بازنمایی.. 17
2-7-6- سمبل.. 17
2-7-7- افسانه. 18
2-8- تفاوت رویكردهای تصویری درمیان شعرای مشروطه. 18
فصل سوم- شعر سیاسی و معرفی شاعران مشروطه. 1
3-1- شعر سیاسی و کیفیت شعر شاعران مشروطه. 22
3-2- زندگی سید اشرف الدین گیلانی.. 24
3-2-1- نسب، تولد، کودکی و تحصیلات.. 24
3-2-2- وقایع جوانی و میانسالی و انتشار روزنامهی نسیم شمال. 24
3-2-3- واپسین سالهای عمر و وفات سید اشرف الدین.. 25
3-2-4- آثار سید اشرف الدین گیلانی.. 26
3-2-5- ویژگی و سرگذشت روزنامهی نسیم شمال. 26
3-3- زندگینامه ی ملک الشعرای بهار. 28
3-3-1- نسب، تولد و کودکی.. 28
.. 29
3-3-3- زمان و علت فوت.. 29
3-3-4- مشاغل و سمتهای مورد تصدی.. 29
3-3-5- فعالیتهای آموزشی.. 29
3- 3-6- بهار، سیاست و مشروطه. 30
3-3-7- آثار بهار. 32
3-3-8- سبک شعری بهار. 33
3- 4- زندگی نامه ی میرزاده عشقی.. 35
-4-1- نسب، تولد ،کودکی و تحصیلات.. 35
3-4-2- وقایع جوانی.. 36
3-4-3- محور های فکری و اندیشه سیاسی اجتماعی عشقی.. 37
3-4-4- مرگ عشقی.. 39
3-4-5- سبک شعری و آثار میزراده عشقی.. 40
فصل چهارم-تحلیل تصویرشناسی بیگانگان در اشعار گیلانی، بهار و عشقی.. 41
4-1- سید اشرف الدین گیلانی ( نسیم شمال). 42
کلیشه. 42
4-1-1-1- انگلیس… 42
4-1-1-1-1- تصویرشناسی انگلستان. 45
4-1-1-2- روسیه. 45
4-1-1-2-1- تصویرشناسی روسیه. 50
4-1-2- پیش داوری.. 51
4-1-2-1- فرنگ… 51
4-1-2-1-1- تصویرشناسی فرنگ… 55
4-1-2-2- موسیو مرنارد بلژیکی.. 56
4-1-2-2-1- تصویرشناسی موسیو مرنارد بلژیکی.. 56
4-1-2-3- هنسیس بلژیکی.. 56
4-1-2-3-1- تصویرشناسی هنسیس بلژیکی.. 57
4-1-3- تصویر. 57
4-1-3-1- فرانسه. 57
4-1-3-1-1- تصویرشناسی فرانسه. 59
4-1-3-2- اعراب.. 59
4-1-3-2-1- تصویرشناسی اعراب.. 62
4-1-3-3-میرزا علی اکبر صابر(ملا نصرالدین): 62
4-1-3-3-1- تصویرشناسی میرزا علی اکبر صابر( ملانصرالدین) 63
4-2-ملک الشعرای بهار. 64
4-2-1- کلیشه. 64
4-2- 1-1- انگلستان. 64
4-2-1-1-1- تصویرشناسی انگلستان. 70
4-2-1-2- روسیه. 71
4-2-1-2- 1- تصویرشناسی روسیه. 76
4-2-1-3- چین.. 77
4-2-1-3- 1- تصویرشناسی چین: 78
4-2-2- الگوی قالبی.. 78
4-2-2-1- آلمان. 78
4-2-2-1-1- تصویرشناسی آلمان. 80
4-2-2- 2- عثمانی.. 80
4-2-2-2-1- تصویرشناسی عثمانی.. 82
4-2-2-3- کشورهای عربی: (اعراب) 82
4-2-2-3-1- تصویرشناسی کشورهای عربی( اعراب) 84
4-2-2-4-پاکستان: 85
4-2-2-4-1- تصویرشناسی پاکستان. 85
4-2-2-5- هند. 86
4-2-2-5-1- تصویرشناسی هند. 87
4-2-2-6-ژاپن.. 88
4-2-2-6-1- تصویرشناسی ژاپن.. 88
4-2-2-7- فرانسه. 89
4-2-2-7-1- تصویر شناسی فرانسه. 89
4-2-3- تصویر: 90
4-2-3-1- آمریکا 90
4-2-3-1-1- تصویرشناسی آمریکا 91
4-2-3-2- جمهوری آذربایجان. 91
4-2-3-2-1- تصویرشناسی جمهوری آذربایجان. 92
4-2-3-3-پوشکین.. 93
4-2-3-3-1-تصویرشناسی پوشکین.. 93
4-2-3-4-رابیند رانات تاگور. 94
4-2-3-4-1- تصویرشناسی رابیند رانات تاگور. 94
4-2-3-5-کنفوسیوس… 95
4-2-3-5-1- تصویرشناسی کنفوسیوس… 95
4-2-3-6-ادوارد براون. 95
4-2-3-6-1- تصویرشناسی ادوارد براون. 96
4-3- میرزاده عشقی.. 96
4-3-1-کلیشه. 96
4-3-1-1- انگلستان. 96
4-3-1-1-1- تصویرشناسی انگلیس… 105
4-3-1-2- روسیه. 105
4-3-1-2-1- تصویر شناسی روسیه. 108
4-3-2- الگوی قالبی.. 108
4-3-2-1- عثمانی (ترکیه) 108
4-3-2-1-1- تصویرشناسی عثمانی.. 110
4-3-2-2- آلمان. 110
4-3-2-2-1- تصویرشناسی آلمان. 111
4-3-3- تصویر: 111
4-3-3-1- فرانسه: 111
4-3-3-1-1- تصویرشناسی فرانسه. 113
4-3-3-2- داروین.. 113
4-3-3-2-1- تصویرشناسی داروین.. 114
4-3-3-3- بوآلو. 114
4-3-3-3-1- تصویرشناسی بوآلو. 115
4-3-4- پیش داوری.. 115
4-3-4-1- اعراب.. 115
4-3-4-1-1- تصویر شناسی اعراب.. 116
فصل پنجم-نتیجه گیری.. 117
5- نتیجه گیری.. 118
5-1- سید اشرف الدین گیلانی.. 119
5-1-1- کلیشه. 119
5-1-1-1- انگلیس… 119
5-1-1-2- روسیه. 119
5-1-2-پیش داوری.. 119
5-1-2-1- فرنگ… 119
5-1-2-2- موسیو مرنارد بلژیکی.. 120
5-1-2-3- هنسیس بلژیکی.. 120
5-1-3- تصویر. 120
5-1-3-1-فرانسه. 120
5-1-3-2- اعراب.. 120
5-1-3-3- میرزا علی اکبر صابر. 121
5-2- ملک الشعرای بهار. 121
5-2-1- کلیشه. 121
5-2-1-1- انگلستان. 121
5-2-1-2- روسیه. 121
5-2-1-3- چین.. 122
5-2-2- الگوی قالبی: 122
5-2-2-1- آلمان. 122
5-2-3- تصویر: 124
5-2-3-1- آمریکا 124
5-2-3-2- جمهوری آذربایجان. 124
5-2-3-3- پوشکین.. 124
5-2-3-4- رابیند رانات تاگور. 124
5-2-3-5- کنفوسیوس… 125
5-2-3-5- ادوارد براون. 125
5-3- عشقی.. 125
5-3-1- کلیشه. 125
5-3-1-1- انگلیس… 125
5-3-1-2- روسیه. 125
5-3-2- الگوی قالبی.. 126
5-3-2-1- عثمانی.. 126
5-3-2-2- آلمان. 126
5-3-3- تصویر. 126
5-3-3-1- فرانسه. 126
5-3-3-2- داروین.. 126
5-3-3-3- بوآلو. 127
5-3-4- پیش داوری.. 127
5-3-4-1- اعراب.. 127
یادداشت ها: 129
فهرست منابع و مآخذ فارسی : 131
فهرست منابع و مآخذ خارجی : 136
بیان مسأله
فرمان مشروطیت که در سال 1324ق. به امضای «مظفرالدین» شاه رسید، دست‌آورد نهضتی سیاسی- اجتماعی بود که پیش‌تر از آن، در اثر بیداری جامعه‌ی ایرانی، تحت تأثیر عوامل متعدّد فرهنگی و اجتماعی حاصل شده بود. ادبیات غرب با انقلاب مشروطه به ایران راه یافت؛ چرا که ملت‌های اروپایی تجربه‌ی بیش‌تری در تحولات سیاسی داشتند در نتیجه افکار نوین سیاسی و اجتماعی غرب وارد ایران شد و زمینه برای تحولی اساسی در شکل اداره‌ی کشور و طرز زندگی مردم فراهم گردید؛ به نوعی که می‌توان ادبیات مشروطه را تلاش مردم ایران برای استقرار حکومت قانون و رهایی از چنگال استبداد تفسیر کرد.
تعامل و تقابل فرهنگی ایران با کشورهای دیگر سبب تأثیرپذیری‌ها و تأثیرگذاری‌های فراوان و درنهایت ایجاد تصاویر و الگوهای خاص در دوره‌های مختلف گردیده است. در دوره‌ی مشروطه که ارتباط ایران با کشورهای دیگر به ویژه اروپاییان افزایش می‌یابد بازتاب تصاویر« دیگری » در شعر شاعران نیز فزونی میگیرد و به خوبی می‌توان انعکاس آن را در شعر شاعران معاصر دید. سادگی، بیان بی‌پیرایه و کوچه و بازاری بودن شعر شاعران عصر مشروطه، برگرفته از موج جدید تجدّد و تحوّلی است که در اثر ارتباطات روشنفکران و ادیبان ایران با دیگر کشورها به ویژه مغرب زمین حاصل شده است.
با توجه به توسعه‌ی ارتباطات فرهنگی، سیاسی، علمی و یا حتی نظامی با دیگر كشورها از دوره‌ی مشروطه به بعد و به ویژه نفوذ استعماری كشورهایی چون انگلیس، روسیه، آلمان و فرانسه در ایران، تصویر ارائه شده از این كشورها به شكل‌های مختلف در شعر شاعران معاصر، افزایش یافته است.
در این پژوهش ضمن پرداختن به گوشه‌هایی از وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران در دوره‌ی مشروطه، با رویكرد تصویرشناسی یا «ایماگولوژی»، تصایر ارائه شده توسط شاعران در دوره‌ی مشروطه (سید اشرف الدین گیلانی ، ملك الشعرای بهار و میرزاده عشقی) از بیگانگان، بررسی می‌گردد.
فرم در حال بارگذاری ...
حرمت ربا بوسیله كتاب خدا و سنت یعنى كلمات معصومین (علیهم السلام ) و اجماع مسلمین ثابت شده است، بلكه بعید نیست كه از ضروریات دین باشد، و در كتاب عزیز و اخبار بسیارى برحرمت آن به شدّت تأکید شده است . تا جایى كه از امام صادق علیه السلام خبر صحیح وارد شده كه فرمودند: «گناه یک درهم ربا ، از گناه هفتاد بار زنا با محارم مثل مادر و خواهر و… بزرگتر است » .[1]
ربا و رباخوارى در دین مبین اسلام از جمله گناهان كبیره است که هیچ گناهى بدتر و هلاك‌كننده‌تر از آن نیست، و مسلمین به شدت از آن نهى شده اند و مجازات هاى سنگینى نیز براى این کار در نظر گرفته شده است . شاید یکى از علل این مسأله ، ضربات شدیدى است که ربا بر پیکره اقتصادى جامعه وارد مى کند و از آنجا که طبق نص صریح قرآن کریم مسلمانان نباید تحت سیطره هیچ قوم و ملتى قرار گیرند ، اسلام با نهى عمل زشت ربا ، قصد شکوفایى اقتصادى مسلمین را دارد.
اما با این حال به علت مشکلات شدید اقتصادى و معیشتى مردم و سود بالایى که ربا براى رباخواران دارد ، نزول خوارى همچنان در سطح اجتماع در ابعاد مختلف وجود دارد.
پس بر هر یک از اهل دین و ایمان لازم و واجب است كه در معاملات خود بطور کامل احتیاط نمایند ، تا اینكه مبادا- نعوذ باللّه- مرتكب این صفت خبیثه كه باعث هلاكت دنیا و آخرت است ، بشوند . و به تجربه ، اثبات شده که هر رباخوارى سرانجام به فقر مبتلا مى‌شود .
شكّى نیست كه پرهیز از ربا متوقف بر دانستن مسائل رباست ، پس برای ارباب معامله لازم و ضروری است كه مسائل تجارت را کسب نمایند . خصوصاً مسائل ربا را چنان که حقّ مطلب است ، یاد بگیرند ، تا ازآن مصون بمانند.
در این تحقیق تلاش شده که ربا و مسائل آن از دیدگاه دو فقیه بزرگ شیعه سیّد محمّد جواد حسینی عاملی در کتاب مفتاح الکرامه فی شرح قواعدالعلامه و محمّدحسن نجفی در کتاب جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام مورد بررسی و مطالعه دقیق قرار گرفته ، سپس آراء این دو فقیه بزرگوار با هم تطبیق داده شده است . تحقیق در پنج فصل تدوین شده است . در فصل اول کلیات تحقیق، فصل دوم ربای معاملی، فصل سوم ربای قرضی، و فصل چهارم حیله های ربا و فصل پنجم استثنائات ربا پرداخته شده است .
از بررسی و تطبیق آراء صاحب مفتاح الکرامه و صاحب جواهر الکلام ، این نتیجه بدست آمد که این دو فقیه بزرگوار ، در اکثر مسائل ربا با هم وحدت نظر دارند ؛ امّا در بحث بیع اشیاء معدود و حیله های ربا و استثنائات ربا ، در برخی موارد جزیی با هم اختلاف نظر دارند .
1- عاملى، حرّ، وسائل الشیعة، ج18، ص117.
بیان مسأله
حرمت ربا از مسائل مهمّ در فقه اسلام است و بازتاب گسترده‌اى در آیات و روایات دارد . بسیارى از
فقهاى بزرگ هنگامى كه وارد این مبحث شده‌اند ، تنها به بیان دلایل سه‌گانه ( قرآن و حدیث و اجماع ) بسنده كرده‌اند . در حالى که بدون شك ، تحریم ربا با دلیل عقل نیز قابل اثبات است ، بنابراین ادلۀ اربعه (قرآن ، سنّت ، اجماع و دلیل عقل) بر تحریم رباخوارى و اهمیّت این گناه بزرگ گواهى مى‌دهد و حدّ اقل هفت آیۀ قرآن به وضوح تحریم ربا را ثابت مى‌كند.
ربا در اصطلاح شرع ، معامله‌ی دو همجنس همراه با زیادی در یکی از آن دو است ، كه در زمان شارع و یا در عرف، با كیل و وزن تقدیر میشوند . خواه این زیادی حقیقی باشد یا زیادی حکمی . یا وام گرفتن یكی از آنها همراه با زیادی است . هر چند با كیل و وزن اندازه‌گیری نشوند ، در صورتی كه زیادی دهنده حربی نباشد . و همچنین طرفین ، پدر و فرزندش یا زوج و زوجه اش نباشد .
ربا بر دو قسم است :
1- ربای معاملی( معاوضی ) : ضابطه ی آن همجنس بودن است و اینکه هر دو مکیل یا موزون باشند . برای تحقق ربای معاملی ، دو شرط لازم است :
الف- همجنس بودن معوضین یعنی ثمن و مثمن باید از یک جنس باشند . ب- هردو عوض باید مکیل یا
موزون باشند ، به عبارتی هر دو باید با پیمانه یا وزن کردن اندازه گیری شوند .
2- ربای قرضی : ضابطه اش این است که بر قرض گیرنده زیادی عینی یا وصفی شرط شده باشد ، خواه ، کیلی یا وزنی باشد یا نه . پس ربای قرضی اعم از موضوع ربای معاملی است و آن خود همچنین دو قسم است :
الف- ربا به اعتبار زیادی عینی که همان ربای مفضل است . مانند یک درهم به دو درهم .
ب- ربا به اعتبار زیادی حکمی : مانند دادن درهم نقد به درهم مهلت دار و آن ربای نسیه است .
برای فرار از ربا راه ها و حیله های مختلفی مطرح گردیده که فقهاء با هم اختلاف نظر دارند که برخی مانند امام خمینی این حیله ها را قبول ندارند و برخی دیگر تعدادی از این حیله ها را جایز و مابقی را ممنوع می دانند .
چند دسته از افراد ، از ربا استثناء شده اند یعنی با وجود شرایط تحقق ربا ، اما بین آنها ربا اثبات نمی شود . که عبارتند از : الف- بین پدر و فرزند ب- بین زن و شوهر ج- بین مسلمان و کافر (در صورتی که مسلمان زیادی بگیرد د- بین مولی و عبد .
1–2. اهمیت و ضرورت تحقیق
با عنایت به این که مناسبات اقتصادی و داد و ستدهای مردم براساس احکام و قوانین شرع مقدس اسلام است و با التفات به ارتباط موضوع پایان نامه با حوزهای مختلف اقتصادی ، و این که تاکنون کاری در زمینه تطبیق آراء صاحب جواهر الکلام و صاحب مفتاح الکرامه صورت نگرفته است ، لذا تحقیق در این زمینه لازم ضروری به نظر می رسد .
1–3. پیشینه تاریخی موضوع تحقیق
با توجه به مطالعات و بررسی های انجام شده می توان دریافت که در زمینه تطبیق آراء این دو فقیه در باره ی ربا تحقیقی صورت نگرفته است اما در باره موضوع ربا کتب ، تألیفات و مقالات فراوانی در زمینه موضوع ربا نوشته شده است ، لذا در ذیل به ذکر چند بسنده می شود :
1- « الرَبا فقهیاً و اقتصادیاً ، تألیف محمدتقی جواهری » : در این کتاب به بحث و بررسی مسأله ربا از دیدگاه فقهی و اقتصادی پرداخته شده ، و مؤلف معتقد است که ربای قرضی عبارت است از این که کسی مالی از دیگری بگیرد و مقدار معینی اضافه بدهد . که این نوع ربا درعصرجاهلیت مرسوم بود . و اگر طرف در پرداخت تأخیر می کرد ، مقدار دیگری برآن افزوده می شد .
2- «کتاب پیشینه تاریخی ربا در قرآن و سنت ، انواع ربا و فرار از ربا توسط بخش فرهنگى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم » : به بررسی تاریخچه ربا از منظر قرآن کریم و سنت و انواع ربا و راه ها وحیله های فرار از ربا پرداخته اند .
3- « مفتاح الكرامه فی شرح قواعد العلامه » مؤلف‌این کتاب علامه سید محمد جواد بن محمد حسینى شقرائى عاملى نجفى( م 1226 ق)می باشد.
دراین كتاب تمام اقوال و نظریات فقهاى عظام ، اجماع اصحاب و حتى موارد مشهورترین آنان با دقتى كم‌نظیر و روشى بدیع گردآورى شده است .
با توجه به این كه كتاب در اواخر عمر مؤلف تألیف شده است و بنابراین چكیده و خلاصه افكار علمى بلند و فقهى این فقیه بزرگوار بوده و همین‌طور حلقه واسطه افكار بلند اساتید بزرگوارش همچون سید محمد مهدى طباطبایى مشهور به بحر العلوم و شیخ جعفر كاشف الغطاء و شاگردانى هم چون شیخ محمد حسن نجفى، صاحب جواهر الكلام و شیخ حسن بن جعفر كاشف الغطاء مى‌باشد.
این کتاب در 23جلد نگارش یافته است . ایشان در جلد14 (چاپ جدید) فصل سوم مسأله ربا را تشریح کرده اند . و در باره ربا می گوید : کلمات و عبارات فقهاء نشان می دهد که ربا از لحاظ لغوی به معنای زیادی است . اما درمورد معنای شرعی و دینی آن اختلاف شده است . علت آن هم ثابت شدن حقیقت شرعی یا حقیقت متشرعه است .
4- « كنز العرفان فی فقه القرآن اثر مقداد بن عبدا… حلی » : ایشان درصفحه517 به بیان و تشریح موضوع ربا می پردازند و اظهار می دارند : « بنا بر اجماع علماء ربا در شش چیز كه رسول اکرم (ص) بر آنها تصریح كرده است ، وجود دارد و آنها عبارتند از : طلا ، نقره ، گندم ، جو، خرما و نمك . فقهاى اهل سنّت در آن عواملى كه مؤثّر در دیگر موارد شش‌گانه مى‌باشد ، اختلاف نموده‌اند » .
5- کتابی تحت عنوان « یک دوره فقه كامل فارسى توسط علامه محمد تقى مجلسی » نوشته شده ، ایشان گفته است که میان پدر و فرزند ، و میان مولی و عبد ، و میان زوج و زوجه و میان مسلمان و کافر حربی اگر مسلمان زیادی را بگیرد ، ربا نیست . و قول اقرب آنست كه ربا ثابت است میان مسلمان و ذمى .
6- پایان نامه ای با عنوان « نقد و تحلیل حیل ربا بر پایه آراء فقهای امامیه »توسط رضا عباس پور، نگارش یافته که در بخش نتیجه گیری چنین می گوید : حیله به کار بستن راه هایی است که اگر چه ظواهر قانون درآن رعایت شده است ، ولی چه بسا با روح آن مخالف است . در نتیجه حیله های شرعی ربا آن است که شخص برای فرار از حرمت ربا بکوشد ، تا از طریق بعضی از عقود و معاملات ، که ظاهری شرعی دارند . به هدف اصلی خود که دریافت سود است برسد . به دلیل وجود روایات دال بر حرمت ربا ، اصل بر عدم جواز حیله های شرعی ربا است .
7- کتاب « بررسی طرق فرار از ربا ، اثر آیت ا… ناصر مکارم شیرازی » است که در صفحه14 به بحث و بررسی حیله های فرار از ربا از منظر ادله اربعه و آراء فقهای اسلام و دلیل ناسازگاری روایات فرار از ربا با فلسفه حرمت ربا پرداخته شده است . ومعتقد است که : «حیله عبارت است ازحفظ ظاهر قوانین شرع ، اگرچه روح قانون موجود نباشد».
8- کتاب « ربا و بانكدار ی اسلامی تألیف آیت ا… مکارم شیرازی » به توضیح و تبیین ادله حرمت ربا و
فلسفه تحریم آن و همچنین اقسام پرداخته است .
در خصوص تحریم ربا می فرمایند : « تحریم ربا ازمسائل مهمّ اسلامى است و بازتاب گسترده‌اى در آیات و روایات دارد . بسیارى از فقهاى بزرگ هنگامى كه وارد این مبحث شده‌اند . تنها به دلایل سه‌گانه بسنده كرده اند در حالى كه تحریم ربا را بدون شك ، مى‌توان با دلیل عقل اثبات كرد » .
9- کتاب « انیس التّجار اثر ملا محمد مهدی نراقی » است که در فصل دهم کتاب طی سی مسأله به تعریف ربا و شرایط تحقق آن و این که در معامله چه اجناس و کالاهایی ربا وجود دارد ، اقدام کرده است و گفته
است : « بر هر یک از اهل دین و ایمان لازم و واجب است كه در معاملات خود احتیاط تمام به عمل بیاورند تا اینكه مبادا مرتكب این صفت خبیثه كه باعث هلاكت در دنیا و آخرت است ، بشوند » .
10-کتاب جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام تألیف شیخ الفقهاء و امام المحققین، محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبد الرحیم نجفى می باشد .
از مشهورترین و با ارزش‌ترین آثار فقهى قرن سیزدهم مى‌باشد . این كتاب از نظر وسعت تتبع و جمع‌آورى و احاطه به اقوال و دلایل نظریات فقهى علما بر تمام كتاب‌هاى فقهى برترى دارد . همچنین از نظر توجه و روى آوردن اهل علم و بزرگان از فقهاى شیعه كمتر كتابى مانند جواهر الكلام توفیق داشته است . علت این توفیق بى‌نظیر وسعت تتبع و احاطه بر اقوال فقهاى عظام و مناقشات آنان با دقتى كم‌نظیر و تحقیقى بى‌همتا بوده است .
ایشان در جلد 23 مسأله ربا را مورد بررسی قرار داده ، و در باره حرمت ربا چنین می گوید : ربا هم در کتاب و هم در سنت پیامبر (ص) و نیز اجماع مؤمنین (شیعه) و بلکه اجماع مسلمین حرام است ، بلکه بعید نیست که این قضیه از ضروریات دین باشد . و کسی که آن را حلال بشمارد در زمره کفار به شمارآید.
فرم در حال بارگذاری ...
:
مفاهیم مذهبیای چون خداشناسی، از جمله مفاهیم انتزاعی هستند و شاعران باید به‌گونه‌ای آنها را در اشعار بگنجانند که برای کودکان در گروههای سنی مختلف قابل درک باشد. پژوهش حاضر به بررسی چگونگی طرح مفاهیم مذهبی در اشعار کودکان گروههای سنی «الف و ب » در دهه هشتاد می پردازد. مبنای انتخاب اشعار،شعرهای بررسی‌شدۀ شورای کتاب کودک در کتابشناسیهای توصیفی – تحلیلی است. همچنین این تحلیل در چارچوب نظریات ژانپیاژه و رونالدگلدمن صورت گرفته است ، که درزمینۀ روان‌شناسی رشد و مراحل درک ذهنی و مذهبی کودکان صاحب‌نظر هستند . در این پژوهش مفاهیم مذهبی در سه بعد اعتقادی، عبادی و اخلاقی در چارچوب نظر روان شناسان فوق، بررسی شده اند . بعد از تفکیک اشعار مذهبی از یکدیگر و قرار دادن در گروههای مختلف ، مشخص شد که بیشترین اشعار سروده شده مربوط به بعد اعتقادی و دارای مضامین خداشناسی ، نبوت و امامت هستند و کمترین اشعار در زمینه عدل الهی و معاد بوده است. این نظر نیز تبیین شد که شعر اکثریت شاعران تطابق لازم را با معیارهای موردنظر ندارد و علی‌رغم نیاز به کتابهای مذهبی، در سال آخر دهه موردنظر بسامد کتابهای شعر مذهبی افت شدیدی داشته است و شاعران کمتری به دنبال سرودن اشعار مذهبی بوده اند.
واژه های کلیدی:شعر کودک، تفکر مذهبی، گروههای سنی الف و ب، دهه 80
پیشگفتار
شعر کودک و نوجوان یکی از بخش‌های زنده و پویای ادبیات کودکان در کشور ماست. شعر کودک در کشور ما ازآنجاکه از ثمرات شعر نو فارسی است، هنوز نوپاست و عمر آن به صدسالنمی‌رسد اما بااین‌حال شاعران بسیاری برای کودکان کار می‌کنند و پیشرفت بسیار چشمگیری داشته است. دامنه‌ی موضوعات نیز در اشعار شاعران بسیار گسترده و متنوع است. هر چیزی از مفاهیم انتزاعی و عاطفی گرفته تا طبیعت و جامعه و مناسبات انسانی و محیط و اشیای پیرامون و طبیعت بی‌جان و … را می‌توان در اشعار یافت. علاوه بر این‌ها شعر کودک به‌عنوان ابزاری برای تعلیم و تربیت نیز به‌کاررفته است ، زیرا یکی از مؤثرترین و مهم‌تریندوره‌های زندگی آدمی ، دوره‌ی کودکی است و دوره‌ای است که در آن شخصیت فرد پایه‌ریزی شده و شکل میگیرد و دوره حساسی است که کودک باید در آن تعلیم و آموزش ببیند ، پس شاعرانی که می‌خواهند برای این گروه حساس شعر بگویند و اشعارشان جنبه تعلیمی و مذهبی داشته باشد ، باید با آن ها ارتباط برقرار کنند و نحوه ارسال و انتقال پیام را بدانند . شاعران باید مقتضای حال مخاطب را در نظر داشته باشند و به توان ذهنی و ادراکی او توجه کنند ، کودکان شعر را نمی‌خوانند که از آن چیزی بیاموزند بلکه می‌خواهند چیزی را بخوانند که برایشان لذت‌بخش باشد و ذاتاً به شعر علاقه دارند و از آن خوششان می‌آید و شاعری که می‌خواهد شعر مذهبی و تعلیمی خود را برای کودک بسراید باید طوری آن شعر را بسراید که کودک از خواندن آن‌هم چیزی بیاموزد و هم لذت ببرد و برایش خسته‌کننده و کسالت‌آور نباشد.
مسائل مذهبی و دینی یکی از مهمترین مسائلی هستند که شاعران و نویسندگانی که برای کودکان کار می‌کنند ، باید در این دنیای بی‌کران اطلاعات و ارتباطات و مذاهب مختلف ، به آن توجه داشته باشند ، آن ها باید برای لطمه ندیدن آموزش‌های دینی و القای درست آن و نهادینه کردن آن در افکار کودکان با روان‌شناسیآن ها آشنا شوند، شاعران باید برای سرایش شعرهایی مؤثرتر و آموزنده‌تر و جذاب‌تر ، با تکامل و رشد درک دینی کودکان آشنا شوند و محدوده‌یتوانایی‌های کودک در فهم مسائل مذهبی را بدانند و بشناسند و بدون چنین شناختی ، شاعر نمی‌داند که مخاطب او از کلماتی که پی‌درپی از راه گوش یا مشاهده خطوط کتاب دریافت می‌کند، چه برداشتی دارد و بدین‌سان دچار اشتباههای بسیاری در سرودن اشعار می‌شود و نمی‌تواند آموزش صحیحی را داشته باشد.
برخلاف محافل ادبی دانشگاه‌های ایران که تاکنون رویکرد جدی به ادبیات کودکان و نوجوانان نداشته‌اند، یک جستجوی ساده اینترنتی نشان می‌دهد که بسیاری از مؤسسات علمی و دانشگاهی دیگر کشورهای جهان برای این شاخه از آفرینش‌ها و تحقیقات ادبی اهمیت فراوانی قائل میشوند. جامعه علمی کشور ما نیز علاوه بر آن‌که خود باید خیلی جدی‌تر به این حوزه بپردازد، می‌تواند از دستاوردهای دیگر کشورها نیز استفاده‌ی زیادی در این زمینه بکند که یکی از این دستاوردها استفاده از نتایج پژوهش‌هایروان‌شناختی آنان در مورد کودکان و نوجوانان است ازجمله رشد و تکامل در بعد دینی که برای همه کودکان در هر جای جهان تقریباً یکسان است و می‌تواندرباره‌ی هر کودک بر پایه میزان آن سن قضاوت کرد و اگر شاعران و نویسندگان ما برای سرایش شعر و نوشتن برای کودکان ، مبنای علمی داشته باشند. رسالت خویش را در خدمت به تعلیم و تربیت دینی انجام داده‌اند.
این نوشتار نیز در پی آن است که مفاهیم و معارف مذهبی را که در اشعار شاعران وجود دارد با نگاهی از دریچه تحقیقات انجام‌شده و مبانی آن ها بنگرد و در حد توان ناچیز ، خدمت کمی به کودکان این مرزوبوم کند.
شاید این پرسش در ذهن خوانندگان به وجود بیاید که چرا جامعه‌ی آماری این پژوهش کتابهای شعر کتابشناسیهای شورای کتاب کودک است ؟ ، که لازم است در ابتدا توضیحی درباره‌ی شورای کتاب کودک داده شود .
شورای کتاب کودک ، سازمانی است فرهنگی و غیردولتی که در دی‌ماه 1341 توسط گروهی از کتاب داران ، دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت ، متخصصان ، نویسندگان و تصویرگران کتاب کودک و نوجوانتأسیس شد . هدف این شورا توسعه‌ی کتاب‌خوانی میان کودکان ، توسعه‌ی ادبیات ملی برای کودکان و کمک به گرداوری کتابهای مناسب است .
شورای کتاب کودک باسابقه‌ترین سازمان غیردولتی فعال در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان است ویکی از افتخارات آن این است که هر کتابی که برای کودکان و نوجوانان به چاپ می‌رسد را ، در کتاب‌خانه‌ی خود گرداوری می‌کند و گروههای مختلفی که در شورا فعال هستند مانند گروههای داستان ، شعر ، دین و… به بررسی کتابهای منتخب می‌پردازندو از سال 1380 نیز اقدام به تألیف کتابشناسیهای توصیفی – تحلیلی کرده است که هر گروه بررسی‌هایی را از چندین کتاب در آن به چاپ می‌رساند و ما برای جامعه‌ی آماری این پژوهش از اشعار بررسی‌شده‌ی این کتابشناسیها استفاده کردیم.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول.. 1
کلیات پژوهش…. 1
1-1-تعریف مسئله و اهمیت پژوهشی آن: 1
1-2– اهداف پژوهش…. 2
1-3- پرسش‌های پژوهش…. 2
1-4- فرضیه‌های پژوهش…. 3
1-5–مروری بر پژوهش‌های انجام‌شده 3
1-6- روش انجام پژوهش…. 4
فصل دوم.. 5
مبانی پژوهش…. 5
2-1- شرح برخی مفاهیم مرتبط با پژوهش…. 5
2-1-1- ادبیات: 5
2-2-ادبیات کودکان و نوجوانان : 6
2-3-شعر. 7
2-4-شعر کودک: 8
2-5-مفاهیم مذهبی و انتزاعی در کودکان : 9
2-6-مفاهیم مذهبی در ادبیات کودک : 12
2-7-شعر مذهبی کودک: 12
2-8-کودکان گروه سنی الف و ب : 14
2-8-1-گروه سنی الف (3 تا 6 سالگی ) : 15
2-8-2-گروه سنی ب(6تا 9 سالگی) : 15
2-9- نظریه روان شناسان کودک: 16
2-9-1-نظریه ژان پیاژه: 16
2-9-2-نظریه رونالدگلدمن : 18
2-10-آموزش مفاهیم مذهبی: 19
فصل سوم.. 21
مفاهیم مذهبی وبررسی آن ها در اشعار. 21
عنوان صفحه
بخش اول : بعد اعتقادی… 21
3-1-1- خداشناسی.. 21
3-1-1-1-بررسی خداشناسی در اشعار 24
3-1-2-نبوت: 35
3-1-2-1- بررسی نبوت در اشعار 38
3-1-3-امامت… 49
3-1-3-1-بررسی اشعار آموزش امامت… 50
3-1-4-آموزش معاد. 63
3-1-4-1-بررسی معاد در اشعار 66
3-1-5- عدل الهی.. 68
بخش دوم.. 70
بعد عبادی… 70
3-2-1- نماز و دعا: 70
3-2-1-1-بررسی نماز و دعا در اشعار 71
3-2-2- روزه: 71
3-2-2-1-بررسی روزه در اشعار 76
3-2-3-1-بررسی اشعار حج وزیارت.. 78
3-2-4- محرم و نامحرم و حجاب.. 82
3-2-4-1- بررسی محرم و نامحرم و حجاب در اشعار 82
3-2-5- قرآن.. 87
3-2-5-1- بررسی قران در اشعار 87
بخش سوم.. 91
بعد اخلاقی… 91
3-3-1- بررسی بعد اخلاقی در اشعار 92
فصل چهارم.. 97
آمار یافته‌های پژوهش…. 97
عنوان صفحه
فصل پنجم.. 103
نتیجه‌گیری… 103
-تعریف مسئله و اهمیت پژوهشی آن:
ادبیات کودک و نوجوان در حوزه‌ی فرهنگ و ادب فارسی به‌عنوان یک‌گونه مستقل شناخته‌شده است و شعر کودک یکی از شاخه‌های مهم آن است. شعری که در کشور ما ایران برگرفته از شعر نو است و هنوزسال‌های زیادی از عمرش نمی‌گذردو درهمه‌ی زمینه‌هاو موضوعات برای کودکان از شیرخوارگی تا جوانی گسترده و متنوع است . کودکان به گروههای سنی مختلفی تقسیم شده‌اند که گروه سنی الف و ب جزء اولین و حساس‌ترین گروه‌ها هستند. از 3 سالگی تا 6 سالگی را گروه سنی «الف » و از 6 تا 9 سالگی را گروه سنی « ب » تشکیل می‌دهد. یکی از مباحث مطرح‌شده در شعر کودک که از اهمیت بالایی برخوردار است، تفکر مذهبی و مفاهیم دینی است و چگونگی طرح و بیان این مفاهیم قابل‌توجه شاعران كودك است که لازم است آن ها را طوری توصیف و معرفی کنند که هم برای کودک قابل‌درک باشند و هم مفاهیمی که انتزاعی هستند لطمه نبینند و تحریف نشوند. مفاهیم مذهبی که کودکان هنوز درک درستی از آن ها ندارند.
لازم است شاعران با یک دیدگاه شناخت گرا با نحوه‌ی استنباط کودکان و نوجوانان در سنین مختلف از این موضوعات آشنا باشند تا بتوانند به نحوه درستی این مفاهیم را در شعر بگنجانند. نظریه‌پردازانی در این زمینه ، تحقیق و پژوهش‌های زیادی انجام داده‌اند و مراحل رشد درک دینی کودکان را بررسی کرده‌اند مانند ژان پیاژه و رونالد گلدمن. به‌طور مثال در تقسیم‌بندی پیاژه از این مراحل گروه سنی الف و ب در مرحله تفکر شهودی قرار میگیرد که کودک هر چیز را به‌طور ملموس درک می‌کند و در تقسیم‌بندی رونالد گلدمن این گروههای سنی به دوره‌ی تفکر پیش
مذهبی و تفکر مذهبی ناقص اول دستهبندی می‌شود که کودک کم‌کم از محدودیت‌های تفکر شهودی رهایی می‌یابد تا به مراتبی از تفکر عملیات عینی برسد. برای نمونه یکی از نشانه‌های تفکر کودک در این دوره معنا کردن مفاهیم انتزاعی به همان معنای تحت‌اللفظی آن است.
بنابراین لازم دیده شد در ابتدا مجموعه کامل کتابهای شعر چاپ‌شده برای کودکان گروه سنی الف و ب که در دهه هشتاد در شورای کتاب کودک بررسی‌شده بود ، جمع آوری شود و پس از استخراج مفاهیم مذهبی مطرح‌شده ، ویژگی‌ها و نحوه‌ی بیان این‌گونه مفاهیم در این اشعار بررسی شود و بعد از شناخت اصول درست بیان این مسائل بر اساس نظرات محققین مشخص شود که اشعار موجود تا چه حد با این اصول منطبق هستند.
امروزه بااینکه شعر کودک مبانی نظری و عملی خود را یافته است ، اما هنوز نوپاست و تحقیقات نقادانه و مؤثری در این زمینه انجام‌نشده است. بنابراین در این بررسی سعی بر این است که با در نظر گرفتن گروه سنی ، اشعار سروده شده در حوزه‌ی مذهب و مفاهیم دینی بادید اصولی و انتقادی نگریسته شود.
1-2– اهداف پژوهش
1–منبع شناسی و گردآوری کتابهای شعر چاپ‌شده برای کودکان گروههای سنی « الف و ب » در دهه هشتاد با توجه به فهرست‌های منتشرشده از سوی مجله‌ی كتاب ماه كودك و نوجوان و کتابشناسیهای توصیفی – تحلیلی شورای کتاب کودک .
2–استخراج مفاهیم مذهبی مطرح‌شده از میان اشعار و بیان ویژگی‌ها و نحوه‌ی بیان آن ها.
3-شناخت اصولی و درست بیان معارف دینی بر اساس نظریه‌هایمطرح‌شده و تطبیق اشعار شاعران با این اصول.
1-3- پرسش‌های پژوهش
1-ویژگیهای تفکر مذهبی در شعر کودکان گروههای سنی الف و ب بر مبنای نظر ژان پیاژه و رونالد گلدمن چگونه است ؟
2-اشعار شاعران کودک در ایران تا چه حد با شیوه‌ی درست بیان آن ها با توجه به نظر پیاژه و گلدمن منطبق است ؟
- 3- آیا با این رویکرد انتقادی در مورد نحوه ی بیان مفاهیم مذهبی ، می‌توان تحولی در شیوه‌ی بیان آن ها در شعر کودک ایجاد کرد ؟
1-4- فرضیه‌های پژوهش
-به نظر می‌رسد اشعار مذهبی زیادی که برای گروههای سنی الف وب سروده شده اند با اصول درست بیان آن از نظر پیاژه و گلدمن مغایر است.
-كودکان گروههای سنی الف و ب از طریق مصادیق ملموس و عینی با مفاهیم انتزاعی آشنا میشوند.
-به نظر می‌رسد با این توجه به این رویکرد انتقادی بتوان اشعار جذاب تری را برای کودکان این گروه های سنی سرود.
1-5–مروری بر پژوهش‌های انجام‌شده
پایان‌نامه‌ای با عنوان بررسی تحولات شعر کودک پس از انقلاب اسلامی توسط نسیم طاهری اسدی به راهنمایی دکتر محمدرضاحاجی‌آقا بابایی و مشاوره استاد حوریه شیخ مونسی در سال 1389 دفاع شده است که در این پایان‌نامه بسامد مضامین شعری همچون خدا، در زمان پس از انقلاب با پیش از آن مقایسه شده است.
پایان‌نامه‌ای با عنوان روان‌شناسی در شعر کودک توسط علی کاظمی در سال 1389 به راهنمایی دکتر ابراهیم استاجی و مشاوره دکتر سید حسین اشراقی در پژوهشکده ادبیات و علوم انسانی سبزوار دفاع شده است که در این پایان‌نامه به بررسی و بیان تأثیرگذاری شعر بر ابعاد گوناگون روحی-روانی شخصیت کودک پرداخته است.
مقاله‌ای تحت عنوان تعلیم و تربیت و دنیای ناشناخته دینی کودکان توسط ناصر باهنر در مجله اسلام و پژوهش‌های تربیتی (2) پاییز و زمستان 1388 چاپ‌شده است که نویسنده درک کودکان را از مفاهیم دینی بررسی کرده است.
مقاله‌ای نیز تحت عنوان ، بررسی انتقادی اشعار دینی کودک در دهه هفتاد ، توسط محبوبه عباسپور نوغانی در مجله‌ی کتاب ماه کودک و نوجوان، بهمن و اسفند 1385 و فروردین 1386 چاپ‌شده است که در این مقاله از به کار بردن برخی از آیات در شعر کودک انتقاد شده است و ذکرشده است که شاعران می‌توانند آیات قران و داستان‌های مذهبی را به‌صورت شعر دربیاورند ولی این کار را نکرده‌اند.
مقاله دیگری نیز تحت عنوان ، تجلی خدا در شعر کودک ، توسط طاهره حسنی ، در مجله‌ی کتاب ماه کودک و نوجوان در دی‌ماه 1390 چاپ‌شده است که در این مقاله به بررسی مفهوم خداشناسی در اشعار منتخبی که برای کودکان سروده شده ، پرداخته است .
با توجه به اینکه سن ، عامل بسیار مهمی در درک مفهوم در کودکان است ، اما در هیچ‌یک از پژوهش‌هاییادشده، نحوه‌ی بیان مفاهیم مذهبی با توجه به گروههای سنی ، بررسی نشده است . که در این مجال به آن پرداخته می‌شود.
1-6- روش انجام پژوهش
این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی ، مبتنی بر ابزار کتاب‌خانه‌ایمی‌باشد. کار با جمع آوری اشعار مذهبی از بین کتابهای شعر كودك که در دهه هشتاد در کتابشناسیهای توصیفی – تحلیلی شورای کتاب کودک آمده بود شروع شد و سپس بابررسی آن ها و همچنین مطابقت دادن با نظر روانشناسان و با یادداشت‌برداری مطالب موردنیاز و تنظیم اطلاعات سامان پذیرفت .
فرم در حال بارگذاری ...