وبلاگ

وضعیت ساز نی و نی‎نوازان در دوران قاجار

دراین دوره به‏علت رواج شریعت گرایی، موسیقی تحریم شد و دانستن ساز و آواز با لهو ولعب به صورت جدی مطرح شد. این تحریم تا زمان قاجاریه ادامه داشت که اهالی و دوستداران موسیقی با مشکلات زیادی روبرو بودند اما همین که در این دوره و حتی دوره قاجاریه از اهل موسیقی به عنوان عَمَله طرب یاد می‎شود، بیانگر آن است که موسیقی با نگاه عیش و طرب دیده می‎شد و جنبه‎های هنری آن مورد توجه نبود. در نزد عوام و در صحنه اجتماعی که تحت تأثیر علمای دینی قرار داشتند موسیقی چندان مقامی نداشت و تقریباً به صورت مخفیانه دنبال می‎شد. جعفر شهری در کتاب تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم می‎گوید:

«تار زنی و تار سازی دو حرفۀ کافرگونه تلقی می‎شد که متابعت از شیطان به شمار می‎رفت و اهل این دو حرفه طرد و تکفیر می‎شدند نه کسی دوست و مونس آنها می‎شد و نه کسی به آنها منزل می‎داد، چرا که اعتقاد داشتند صدای ساز خانه را تبدیل به کفرستان و ملائکه را از آن و بلکه از هفتاد خانه مجاور گریزان می‎کند. از این گذشته دختر به تار زن و مطرب دادن اهانتی غیرقابل بخشش بود تار که فسق به

 شمار می‎رفت فقط در کیسه و صندوق و گونی کاه و زیر عبا می‎توانست حمل شود.»

اما همین طور که اشاره شد به اهل موسیقی عمله طرب می‎گفتند، بد نیست نگاهی جدی‎تر داشته باشیم به چگونگی و پیدایش این موضوع:

واژۀ مطربی از زمان صفویه به صورت جدی رایج شد که تا زمان قاجار نیز ادامه داشت. در این ارتباط می‎توان به قدمت یهودیان و زندگی آنان در ایران اشاره کرد. در دوران صفویه بسیاری از کارها برای آنها ممنوع شد اما در زمان قاجار آنها کارهای مورد تنفر عرف مردم را انجام می‎دادند یعنی مطربی و ساخت و فروش مشروبات الکلی. در اوایل حکومت قاجار بسیاری از کلیمی‎های تصنیف خوان از شیراز به تهران آمدند و ساکن شدند و در آنها دو گروه متفاوت کار موسیقی انجام می‎دادند گروه اول که ضربی خوان یا تصنیف خوان بودند و کار خود را در کوچه و بازار عرضه می‎کردند و درواقع شغل آنها مطربی بود و در ازای دریافت پول این کار را انجام می‎دادن. (راهگانی 1377: 158).

گروه دوم که از جهت قدرت نوازندگی در سطح بالاتری قرار داشتند و به اختیار خود نوازندگی می‎کردند به این دسته عمله طرب خاصه می‎گفتند اما همین دسته به ناچار که علت آن را بیان می‎کنیم به یکی از دستگاه‎های حکمران پناه می‎برند و معاش خود را از این طریق فراهم می‎سازند.