وبلاگ

:

 

فرهنگ هر جامعه با ارزش­ترین داشته­های آن جامعه است. امروزه یکی از عوامل تعیین کننده در حوزه های مختلف اجتماعی و سیاسی پیشینه­ی فرهنگی و میراث فرهنگی هر جامعه می­باشد.

 

 تمدن ایرانی با پشتوانه­ای چند هزار ساله سرشار از علم، معرفت و هنر بوده است. این فرهنگ از ارزش والایی برخوردار است، امّا باید توسط افراد جامعه حفظ شود. داشتن فرهنگ و تمدن به تنهایی کافی نیست، و باید این فرهنگ به نسل­های بعدی منتقل شده، ارزش آن شناسانده شود و تلاش برای پیشرفت آن صورت گیرد. از آنجا که یکی از شیوه ­های اصلی آموزش به افراد جامعه آموزش در مدرسه است، برنامه­ ریزان آموزشی سعی در اشاعه فرهنگ ایرانی _ اسلامی، در بین دانش آموزان دارند. با نگاهی به تاریخ چندین هزار ساله­ی  ایران و توجه به آثاری که از این تمدن بزرگ بدست آمده، می­توان دریافت که ایرانیان همیشه از صنایع دستی به عنوان بستری برای نمایش هنر و خلاقیت و نبوغشان استفاده کرده ­اند. جایگاه جهانی این آثار دلیل روشنی بر اهمیت تاریخی، فرهنگی و هنری این آثار است.

 

در قرنی که جامعه شناسان غربی آن را قرن برخورد تمدن­ها می­دانند (ادیبی سده، 1385: 95 ) غفلت از فرهنگ، هنر و پیشینه­ی مردم می ­تواند منجر به فراموشی و بیگانگی فرهنگی شود.

 

از آنجا که مهم­ترین بخش از صنایع­دستی تولید اثر است و کار باید به صورت عملی و نه تئوری انجام شود، دانش ­آموزان با مطالعه آثار صنایع­دستی با روحیه­ی تولید و خلق اشیاء آشنا می­شوند. ممارست و تمرین در فراگیری علم را می­آموزند و دقت و انجام کار به صورت بی­نقص را تمرین می­ کنند. از تولید لذّت می­برند و تجربه­ی موفق از تلاش در ذهنشان ایجاد می­ شود.

 

در ایران صنایع دستی دارای قابلیت­های فراوانی برای ایجاد اشتغال می­باشند. در حال حاضر تعداد قابل ملاحظه­ای از روستائیان با پرداختن به صنایع دستی و تولید محصولاتی نظیر قالی، گلیم و … به درآمد جنبی قابل توجهی دست یافته­اند و همین امر عامل مهمی در جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها بوده است. صنایع دستی در شهرها نیز با ایجاد اشتغال مولّد و درآمد برای گروه کثیری از افراد که دارای ذوق هنری بوده و علاقه­مند به فعالیت در این زمینه هستند، سهم قابل توجهی در جذب نیروی فعال بیکار داشته و دارد.

 

از دیدگاه زیباشناختی درآثار صنایع دستی ایرانی اصول و مبانی هنر­های تجسمی به خوبی رعایت شده ­اند . تعادل، توازن، ریتم و… در طرح و نقش به خوبی نمایان است و این پختگی در طرح و نقش حاصل سال­ها تلاش هنرمندان ایرانی، و نیز بینش اسلامی آنها می باشد.

 

آموزش در صنایع دستی ایران در گذشته به صورت استاد شاگردی بوده است و فرد با حضور در کارگاه، هنر مورد نظر را پس از مدتی فرا می­گرفته است. در دوره ناصرالدین شاه قاجار استاد کمال الملک مدرسه صنایع مستظرفه را پایه­گذاری کرد که شامل دو قسمت صنایع جدیده و صنایع قدیمی بود که هنر­های سنتی و موروثی چون مینیاتور، تذهیب، قالی بافی، کاشیکاری و منبّت­کاری را شامل می­شد. این مدرسه نمونه­ موفقی از آموزش صنایع دستی به صورت آکادمیک و مدون بوده است. تنظیم برنامه­ی آموزشی مربوط به صنایع دستی توسط اساتید خبره و همچنین تدریس آنها توسط دبیران آگاه می ­تواند زمینه­ مناسبی جهت درک صحیح افراد از صنایع دستی باشد. هنر بیانگر دیدگاه و جهان­بینی است و این دو (هنر و دیدگاه ) بر یکدیگر تاثیر مستقیم دارند. ارزش آثار به جا مانده از گذشته به خاطر دیدگاه زیباشناسانه­ی ایرانی و اسلامی  هنرمندان متدین کشورمان است که باید دانش آموزان را با آن آشنا سازیم.

 

به دلیل ماهیت هنری و کاربردی صنایع دستی، کتاب­های هنر و حرفه و فن دوره­ راهنمایی تحصیلی مکانی مناسب برای آشنایی دانش آموزان با این هنرها می­باشند. کتاب­های هنر بیشتر از جنبه­ هنری و زیبایی شناسانه و کتاب­های حرفه و فن بیشتر از جنبه­ کاربرد، می

 توانند به این موضوع بپردازند.

 

این پژوهش به دنبال بررسی آموزه­ها و مطالب مرتبط با صنایع دستی در این کتاب­ها می باشد تا مشخص سازد که آیا این آموزه­ها از جایگاه مناسبی برخوردار می باشند؟ چه نقاط ضعف و چه نقاط قوتی در استفاده از آنها وجود دارد؟

 

در انجام این پژوهش عدم وجود پژوهش­های مشابه و همچنین عدم امکان استفاده از منابع لاتین و نیز نبود کتاب راهنمای معلم برای برخی از کتاب­های درسی موانعی را ایجاد نمود.

 

در ابتدای پژوهش به تعریف برنامه­ی درسی و صنایع دستی از دیدگاه متخصصان این رشته پرداخته شد و پس از آن لزوم کاربرد صنایع دستی در کتاب­های درسی تشریح شد. در فصل سوّم آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر و حرفه و فن پایه­ اوّل راهنمایی مورد بررسی قرار گرفت. در فصل چهارم کتاب­های هنر و حرفه و فن پایه­ دوّم بررسی شد، و در فصل پنجم آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر و حرفه فن پایه­ سوّم راهنمایی شناسایی و مورد بررسی قرار گرفتند.

 

 

 

1 – 1 : بیان مساله

 

در برنامه ­ریزی آموزشی و درسی، مشخص کردن نیاز­ها و اوّلویت­ها یکی از مهم­ترین مراحل به شمار می­آید. شناخت نیازهای فراگیران با توجه به عواملی همچون فرهنگ، اقتصاد و سیاست صورت می­پذیرد که این گستردگی، لزوم توجه کارشناسان این حیطه را به این عوامل گسترده، نمایان می سازد.

 

صنایع دستی جزء جدانشدنی فرهنگ ایرانی است، که محل تجلی ذوق و خلاقیت ایرانیان در طول تاریخ بوده است. همانند دیگر هنرها آموزش در این حوزه از اهمیت فراوانی برخوردار است. در طول تاریخ، آموزش در صنایع دستی به صورت استاد شاگردی و همچنین از طریق برنامه درسی صورت گرفته است.

 

علیرغم اهمیت صنایع دستی و آموزش آن، بررسی پیشینه­ی پژوهشی نشان می­دهد که این امر کمتر مورد توجه قرار گرفته است و میزان توجه به آموزه­های صنایع دستی در برنامه ­های هنر و حرفه و فن دوره راهنمایی امری مبهم است. لذا سوال اساسی این پژوهش عبارت است از: آموزه­های[1] صنایع دستی در بین مطالب درسی کتاب­های هنر و حرفه و فن از چه جایگاهی برخوردار هستند؟

 

1 – 2 : اهداف

 

1 – شناخت و مطالعه­ آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر و حرفه و فن دوره راهنمایی به منظور تبیین لزوم توجه مولفان به ویژگی­های فنی و هنری صنایع دستی.

 

2 – تعیین جایگاه آموزه­های صنایع دستی در کنار سایر آموزه­های هنری در کتاب­های هنر دوره راهنمایی.

 

3 – توجه به ارتباط صنایع دستی و درس حرفه و فن، به منظور گسترش مشاغل صنایع دستی به عنوان یک حرفه در بین جوانان.

 

4 – توجه دادن مسئولان آموزش و پرورش به اهمیت صنایع دستی و نقش آن در حفظ فرهنگ ایرانی-اسلامی.

 

5 – امکان بازنگری در کتاب­های آموزش هنر و حرفه و فن دوره­ راهنمایی.

 

 1– 3 : سوالات پژوهش

 

1 –  چه تعداد از تصاویر کتاب­های هنر و حرفه­و­فن دوره­ راهنمایی، با صنایع دستی ارتباط دارند؟ (به منظور تعیین جایگاه آموزه­های صنایع دستی)

 

2 – به چه میزان در کتاب­های هنر و حرفه­و­فن، به اهداف مادی و معنوی صنایع دستی توجه شده است؟

 

3 –  آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر و حرفه­وفن، جزء کدام گروه از صنایع دستی می­باشند؟

 

4 – به چه میزان آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر و حرفه­و­فن، از نظر شکل ظاهر، مناسب محتوای درسی می­باشد؟ 

 

1 – 4 : فرضیات پژوهش

 

1 – به نظر می­رسد آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر و حرفه­و­فن دوره راهنمایی از گروه­های محدودی باشند.

 

2 – به نظر می­رسد تعداد بسیار کمی از تصاویر کتاب­های هنر و حرفه­وفن دوره­ راهنمایی با صنایع دستی ارتباط دارند.

 

3 – به نظر می­رسد در استفاده از آموزه­های صنایع دستی در کتاب­های هنر وحرفه­وفن دوره راهنمایی، به ویژگی­های فنی و هنری صنایع­دستی کمتر توجه شده است.

 

4 – به نظر می­رسد آموزه­های صنایع دستی در کتب هنر و حرفه­وفن با محتوای دروس ارتباط چندانی ندارند.

 

1 – 5 : روش اجرای پژوهش

 

از آنجا که منابع مورد مطالعه کتاب­های درسی هنر دوره ی راهنمایی می­باشند، پژوهش به صورت توصیفی، تحلیل محتوا و نمونه خوانی صورت خواهد گرفت.

 

[1] – آموزه: مجموعه اصول آموزشی مربوط به موضوع، شخص، مرام یا مذهب معین(صدری افشار، حکمی،1373: 42)