:
از سالیان دور در ایران باستان شاهد هنر آفرینی معمارانی بودیم که به جهت فراهم آوردن رفاه و آسایش فرد ساکن در فضا به توجه و اهمیت دادن کوچکترین نیازهای وی پرداخته و خلاقیت های شگفت انگیزی را ارئه کردند. که این مهم تنها به دلیل فرهنگ غنی ایرانیان است. فرهنگی که بیانگر اهمیت فرد و خانواده در اجتماع می باشد. چنانچه به نیازهای خانواده ( کوچکترین واحد ساختاری جامعه ) پاسخ داده شود و سلامت روحی ایشان تامین گردد، سلامت اجتماع نیز تامین خواهد شد. پاسخگویی به نیازهای خانواده مستلزم ایجاد فضاهای مورد نیاز آنان است. چه بسا هنرمندان و معماران ایرانی که به طول سالیان دراز به خلق این گونه فضاها پرداختند. بنابراین فرایند طراحی، در معماری اصیل اسلامی ایرانی از نیاز آغاز شده و به فرم خاتمه می یابد. (شکل 1 ) و این فرایند نمادی از تبعیت انسان از طبیعت می باشد.
| نیاز |
شکل (1) : روند پیشنهادی طراحی معماری اسلامی- ایرانی
معماری اصیل اسلامی- ایرانی در طول سالیان متمادی با تکیه به مولفه هایی چون فرهنگ و اقلیم، نیازهای انسانی ساکنین را پیش بینی کرده و به شکل هنرمندانه ای آنها را دستمایه شکل گیری فضای بیرونی و اندرونی در معماری اصیل خانه های ایرانی اشاره داشت به نظر می رسد اینگونه فضاها جهت رفع برخی نیازهای فرهنگی شکل گرفته اند.
استاد پیر نیا تحقیقات گسترده ای در خصوص اهمیت و نقش فرهنگ در معماری اصیل اسلمی – ایرانی داشته است که به طرح نظریات نوینی درباره معماری ایرانی انجامید که جملگی در تالیفات متعدد وی منعکس است.
اصول چهارگانه هنرهای ایرانی- اسلامی از جمله معروف ترین نظریات اوست که به زعم وی ملاکی ” اسلامی” بودن هنر به شمار می رود. این چهار اصل که پیرنیا، به تبع تخصص خود، کاربدرد آنها را بیشتر در بخش معماری مورد توجه قرار داده است، عبارتند از: مردم واری یا مردم داری که همان رعایت مقیاس های انسانی به شکل مطلوب و بر اساس رفع نیازهای انسانی است. “خودبسندگی”، به مفهوم حداکثر استفاده از امکانات در دسترس و مصالح “بوم آورد” ، برای نمونه مسجد بسیار کهن “فهرج” در استان یزد، پرهیز از بیهودگی، به معنای
دوری از افزوده های غیر ضروری ( به زعم وی، در معماری سلامی، حتی مواد و مصالح تزئینی نیز با هدف تزئین مورد استفاده قرار نگرفته است)، درونگرایی که بیش از سه اصل دیگر، تاثیرات مذهب را نمایان می سازد. به گفته وی ، ” درون گرایی و کشش معماران ایرانی به سوی حیاطها و پادیاوها( جایگاه شستشو )و گودال، باغچه ها و هشتیها و کلاه فرنگی ها که شبستان ها و نهانخانه های عشرت را گرداگرد خود گرفته و محیط های دلکش و خودمانی بوجود آورده، از دیرباز جزو منطق معماری ایران بوده است.” باغها نیز از این امر تبعیت کرده و معمولا دور تا دور آن با دیوار محصور بوده است.”
چهار اصل فوق را، اصل دیگری تکمیل می کند که به زعم پیرنیا، مختص معماری ایرانی- اسلامی است. این اصل که وی آن را ” نیارش و پیمون” می نامید، معماری ایرانی را در هر سه مرحله اساسی معماری یعنی طرح و محاسبه و اجرا، به بهترین نحو یاری می کرد. نیارش به معنای عوامل نگهدارنده بنا، عبارت است از “مجوعه امور محاسباتی و استاتیکی به انضمام مصالح شناسی و استفاده از مناسبترین و کمترین مصالح”. پیمون ضوابطی است که به منظور تعیین و حفظ تناسب بین اجزای بنا رعایت می شد.. “پیروی از پیمون ، هر گونه نگرانی معمار را درباره نازیبایی یا نااستواری ساختمان از میان می برده است.”
یکی دیگر از عناصر معماری اصیل ایرانی که بر اساس نیازهای اقلیمی شکل گرفته، طاقهای قوسی و گنبدی می باشد. از جمله خصوصیات اقلیمی طاق های قوسی و گنبدی در مناطق گرم و خشک این است که ارتفاع اتاق از کف تا زیر طاق زیر می شود لذا می توان یک تهویه طبیعی در اطاق ایجاد کرد. از آن جایی که هوای گرم سبک تر است و به بالا صعود می کند و هوای خنک تر جایگزین آن می شود، با تعبیه چند دریچه در اطراف و یا نوک طاق ، هوای گرم از دریچه خارج می شود و یک جریان طبیعی از پایین به بالا به وجود می آید. همچنین از عمده مصالح مورد استفاده در این مناطق می توان به گل، خشت و آجر اشاره کرد که به وفور در این مناطق یافت می شود و از نظر اقلیمی عملکرد خوبی دارد زیرا در طی روز دیرتر گرم می شود و شب هنگام نیز، حرارت خود را دیرتر پس می دهد و این باعث تعدیل نوسان حرارت داخل ساختمان در طی شبانه روز می شود.
لکن به رغم ویژگی های شاخص معماری اسلامی-ایرانی، اینگونه معماری از اواخر دوره قاجار تا کنون دستخوش تغییراتی شده است. آیا در معماری نوین ایرانی همچنان فرم و فضا از نیازهای افراد تبعیت می کند؟ از این رو جهت پاسخگویی به این سوال و دستیابی به راهکارهایی به برای خلق فضاهای متناسب با نیازهای فرهنگی و اقلیمی ایرانیان مسلمان به بررسی و مقایسه معماری اصیل ایرانی- اسلامی پرداخته تا به استانداردهایی در زمینه خلق معمارانه فضا در معماری نوین ایرانی دست یابیم.
قابل ذکر است پژوهشگران خارجی نیز به موضوع فرم های طبیعی و استفاده از آن ها در هنر، توجه ویژه ای داشته اند. زیرا از آنجائی که اینگونه فرم ها بر اساس نیازهای طبیعی شکل گرفته اند، در مقایسه با فرم های مصنوعی کار آمد ترند. از آن جمله می توان به پژوهشی از محققین دانشگاه شیکاگو اشاره نمود:
“نخستین مسئله متافیزیکی این است که ما چگونه باید ساختار فرم و فضا را در جهان طبیعت درک کنیم؟ این سوال در واقع ما را به مسئله زیبایی شناختی دیگری رهنمون می نماید: ما چگونه می توانیم به طرز هنرمندانه ای، فرم و فضای خالص را در زمینه های نقاشی، مجسمه سازی، موسیقی و معماری از طریق طبیعت درک و استخراج نماییم؟
:
معماری در تمدن بشری هزاران سال است که جایگاه ویژه ای یافته و چنان با زندگی انسان در طول زمان در آمیخته است که بدون اغراق باید اذغان نمود که آدمی از بدو تولد تا مرگ از بودن و زیستن در جولانگاه معماری نتوانسته و نمی تواند رهایی یابد . معماران در طول تاریخ با تفکرات و اندیشه های خود تامین کننده تامین کننده ابتدایی ترین نیازهای انسان های ساده تا متجلی ساختن شکوه و عظمت پرآوازه ترین امپراطوری ها و نیایشگاه بی آلایش ترین انسان ها بوده اند که با محصول ذهن خود که از آن به معماری یاد می کنیم به آن جامه عمل پوشانده اند و در روند تغییرات زمانی و مکانی ، اقتصادی و سطوح مختلف اجتماعی ، تصاویری ماندگار و زیبا از خود بر جای نهاده است که بسیاری از آنها علی رغم تغییر نسل ها و سلیقه ها و تغییر شرایط حاکم هنوز استوارند و در بسیاری موارد شناسه نمادین شهری و مملکتی شده اند . بی شک از میان هزاران اثر معماری این نمونه های ماندگار واجد ارزش هایی بیش از برآوردن نیازهای اولیه انسان هستند . در واقع این آثار ضمن بر آوردن مساله زیست مخاطب خصیصه زیبایی و القای احساسی خوشایند در مخاطب را نیز از خویش بروز می دهند .
در سده های اخیر که جوامع انسانی دچار تحولات علمی و فرهنگی شد صنعت و در نهایت تکنولوژی بصورت امروزی ظهور کرد تا این که معماری مدرن متولد شد ، معماری مدرن اساس آن بر تکنولوژی جدید استوار است رشد چشم گیر تکنولوژی و صنعت غرب در چند دهه اخیر باعث تحولات بزرگی در روند معماری بناها شد . انفکاک دو عامل سازه و معماری که از دستاوردهای آن است اگرچه دارای نکات مثبتی بود اما کاهش بازدهی بناها از بسیاری جهات شد . معماری ایران نیز که در گذشته بصورت یکپارچه عمل می نمومد به علت عدم وجود تئوری ها و مبانی نظری مناسب در دوران معاصر از این موضوع متاثر گشت . با توجه به تغییرات جدیدی که در جامعه ایران بعد از مدرنیته اتفاق افتاده است ساختار شهری در حوزه معماری نیازمند تغییراتی متناسب با آن است که باید در مقیاس بناهای عمومی و شهری جستجو نمود در بناهای عمومی در ایران که بازارها قلب تپنده آنهاست ضعف چشمگیری قابل مشاهده است و آن این که تناسبی در عملکرد ، نحوه ساخت و حضور این بناها در فضاهای شهری با نیازهای انسان به فراخور زمان قابل مشاهده نیست بنابراین به فراخور تحولات فرهنگی ، افزایش آگاهی ، رشد تکنولوژی و رشد نیازهای بشری جامعه نیازمند الگوهای جدید و راستین برای پیشرفت و افزایش
بازدهی معماری است . معماری به عنوان حلقه اتصال انسان با طبیعت برای این که بتواند رسالت خود را به معنای کلمه ایفا نماید بایستی وجهی دوسویه داشته باشد برای نیل به این موضوع در دنیای پیچیده امروز معماران ناگزیر به درک روابط پیچیده و رویکردهای چند جانبه به علوم مختلف از قبیل زیست شناسی ، جغرافیا ، الکترونیک و مسائل فنی و تکنیکی وابسته هستند تا به اندیشه های مولد و جدید دست یابند . در این راستا باید اذغان داشت هر نوع توسعه یا پیشرفت در مهندسی جهت رسیدن به یک معماری مطلوب به کمک قوانین طبیعت امکان پذیر است (مارگولیوس ، 1383 : 6)
از این رو به نظر می رسد رجوع به الگوهای طبیعی می تواند استراتژی مناسبی در جهت بازدهی معماری بر مبنای مثلث ویترویوس (زیبایی ، سودمندی ، پایداری) و مفاهیم جدیدتر انسانی در معماری باشد . آثاری از معماری در سال های اخیر ظهور نمودند که رویکرد طبیعت گرایانه داشته اند ، این آثار به دلیل بهره گیری از طبیعت ، گرایش و توجهات فطری انسان به طبیعت را مخاطب قرار داده اند . بسیاری از دانشمندان و حتی معماران بین المللی بر این موضوع اذغان دارند و زمینه های ارتباط انسان با طبیعت را در معماری از این طریق مهیا ساخته اند که منجر به ارتباط بیشتر انسان با معماری نیز شده است . در این رساله طراحی مجتمع تجاری- تفریحی با محور قرار دادن طبیعت ، ضمن طراحی مجتمع تجاری-تفریحی ، به رابطه انسان ، معماری و طبیعت می پردازیم تا طرح خود را برای تعامل انسان و معماری با طبیعت به عنوان بستر نظری تحقیق ، تبیین نماییم . سپس روش های بهره گیری از سازواره های طبیعی در معماری تکنولوژیک و ماندگاری را به عنوان یکی از پیامدهای این بهره گیری تبیین می نماییم تا در نهایت به طراحی مجتمع تجاری-تفریحی با رویکرد طبیعت گرایی برسیم .
1-2-موضوع تحقیق
موضوع تحقیق عبارت است از طراحی مجتمع تجاری-تفریحی با رویکرد طبیعت گرایی با تاکید بر سازواره های طبیعی و پرداختن به نحوه انتقال الگوهای طبیعی به معماری که نهایتا در ارتقا کیفیت معماری نقش موثری دارد . معماری امروز در جامعه ما با چالش های فراوانی پیش روست . معماری به عنوان یک حرفه علمی-هنری همواره پوشش دهنده بخشی از نیازهای زیستی انسان است . یکی از چالش های پیش روی معماری امروز ما ، عدم سازگاری و هماهنگی آن با محیط و بستر طبیعی می باشد که منجر به افزایش مصرف انرژی های فسیلی و تجدید ناپذیر و آلودگی محیط زیست می شود و آنچنان که باید کیفیت لازم را نداشته و از ارتباط مناسبی با مخاطبان و کاربران خود برخوردار نیست . از طرفی بناهای بزرگ مقیاس شهری و ملی مثل مراکز تجاری الگوهای ساختمانی جامعه هستند ، از این رو بایستی معماری آنها دارای کیفیت لازم باشند .
غنای معماری بازارها را شاید بتوان از طریق واژه ها و فضاهای گوناگونی که در آن ها وجود دارد ، توضیح داد . واژه های گوناگونی همانند تیمچه ، سراچه ، چهارسوق ، راسته و … که هر کدام دلالت بر فضاها و مکان های خاص در درون بازار دارد و نشان از فعالیت های متنوعی است که در این گونه فضاها صورت می پذیرد . افزون بر آن فضاها و بناهای دیگری که در کنار بازار جای دارند همانند مدرسه ، مسجد ، حمام و … سبب گردیده است که بازارها به مثابه قلب تپنده شهرهای تاریخی همچنان به حیات خود ادامه دهند و الهام بخش و سرمشق اغلب طراحان و معماران در طراحی مجتمع های تجاری و حتی بناهای غیر تجاری باشند. بدین منظور معماری بازارهای سنتی ایران می تواند الهام بخش و سرمشق اغلب طراحان و معماران در طراحی مراکز خرید و پاساژهای جدید و حتی بناهای غیر تجاری باشد . این الگوبرداری ها گاه بسیار سطحی و نازل صورت گرفته است ، که تنها به آراستگی ظاهری بسنده نموده و لباس سنتی را بر قامتی مدرن پوشانیده و تا مرحله باز آفرینی فضاها و خلق عناصر نمادین همانند چارسوق و راسته پیش رفته اند . اما آن چه در الگو پذیری از معماری بازارها کمتر بدان توجه شده است فضاهای اجتماعی موجود در بازارهاست که سبب گردیده است بازارها تنها مکانی برای خرید و رفع نیازهای روزمره نباشد و بسیاری از رویدادهای اجتماعی ، فرهنگی ، مذهبی و حتی سیاسی در فضاهای مختلف بازار صورت پذیرد . در این مرکز دست یابی به الگوهای فضایی جدید ، خلق اشکال و فرم های نو متناسب با خصوصیات اجتماعی و فرهنگی مراجعه کنندگان و روابط اجتماعی آنان مورد توجه قرار می گیرد . تغییر ماهیت فضاهای مراکز تجاری و پاساژها از کارکرد صرف تجاری به مراکز تجاری- تفریحی و ایجاد فضاهایی برای اوقات فراغت و تفریح در این گونه مراکز که باعث نشاط اجتماعی پایدار و سرزندگی در کاربران شود از جمله اهداف این تحقیق است . بدین منظور لازم است ضمن نگاه عمیق و درست به بازارهای سنتی ایران راهکارهایی در طراحی معماری مراکز تجاری اتخاذ شود که از جمله می توان به رویکرد طبیعت گرایی از جهات مختلف در آن پرداخت تا مرکز صرفاً تجاری تبدیل به فضایی مفرح و تفرجگاهی همراه با نشاط اجتماعی پایدار برای کاربران شود .
1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق
آنچه در وهله اول به نظر می رسد این است که معماری امروز در زندگی انسان دارای چه جایگاهی است . پایه های نظری ، روند تولید و بهره برداری از آن امروزه چه هدفی را با چه کیفیتی دنبال می کند . در معماری معاصر ایران نیز گرایش های نظری و فکری مختلفی حول مساله معماری بخصوص در چند دهه اخیر ظهور کرده است ولی هر کدام به فراخور زمان و ماهیت کمی و کیفی آن ناتوان از پاسخگویی برآمده اند .
چقدرباید پرداخت؟
چقدربایدبرای رشدمکعب سیمانی پرداخت؟
ماهرچه راکه باید ازدست داده باشیم،ازدست داده ایم !..(فروغ فرخ زاد)
زندگی درمحیطی آرام ورسیدن به یک آرامش نسبی وفعالیت درمحیطی فارغ ازتنش واظطراب وتشنج وهیاهو،کمال آرزو وکمترین توقع ذاتی انسان شهرنشین است.توقع داشتن امکانات رفاهی مناسب،دسترسی به وسائل حمل ونقل،پاک سازی محیط و زدودن آلودگی های صوتی وهوا.
دردنیای مدرن ورو به توسعه امروزشهرهای بزرگتر وگسترده تر می شوند،به همان نسبت نیازهای جدیدی فراتر ازتصوروانتظار فرا رویشان قرار می گیرد.درمقابل چنین شتاب فزاینده ای… .
سفربه شمال ایران اندیشه آدمی رابه فراسوی بند ها می برد،احساس آزاد بودن به استشمام هوای تازه درروح انسان اوج میگیرد.دراینجا همه چیزسبز است.تضادخاک باآب ،رطوبت پیچیده درهوا،نقوش سبز،هیجان ازتصاویردور ونزدیک رادرانسان برمی انگیزد.
مردم شمال خوشحال وبا روحیه مشتاق پذیرائی ازمیهمانان ومسافران درخانه هایی باصفا وصمیمی هستند.خانه هائی که تمام امنیتش بامرزهای سبزامامبهم تامین میشود.تعامل میان افراد هرگز باعث نشده زندگی خصوصی آنهاآسیب ببیند.میهمانان ازمیان پیچ وخم جاده هاوفراز ونشیب سبزراه ها عبور کرده اند ومکان هایی رنگین رالمس کرده اند.
یک مکان زیبا همراه بارابطه دوستانه وصمیمی میهمان نواز وپیام هایی پاک ازشهر وزندگی شهری معماری های بازمانده ازگذشتگان به جمع بندی تفکرات مان کمک میکند.برخلاف معماری امروز شمال که ملغمه ای است ازآهن،بتن وانسان های متکبری که به غلط آن رامعماری پایدارنامیده اند.باید به این حقیقت آگاه باشیم که حفظ طبیعت بسیار مهم تر ازساخت وساز وطراحی وخیابان سازی وخرید وفروش است.گویا معماران نتوانسته اندروح جستجوگرانسان هاراآزاد سازد.آنها فقط ساخته اندومسیر این ساخت وسازهارو به ناخوشی دارد.به تصورمعماری ابزاری است برای رهائی ازمحیط وهمین باعث شده تقاضابرای ساختن روبه صعودباشد.درحالی که این امرباطبیعت این منطقه تناقض دارد.
پروژه های معماری درجهت خدمت رسانی به انسان هاطرح ریزی شده اندبدون اینکه احترامی به سبک های معماری قائل باشنداین سازنده گان هستندکه به محیط وسایرین ظلم میکنند.
ساختن محیط بدون احترام به آن دردنیای امروز ازنظرفرهنگی،اجتماعی واقتصادی بی مفهوم است.آب وهوای شمال ایران یک نمونه بی نظیراست.چطورمی توان این میراث ارزشمندراحفظ کرد؟
ارتباط این ساختمان های مدرن که به سرعت از زمین سربر می آورندبامحیط چیست؟
جغرافیای محل وآب وهوا،دلیل خوبی برای تحکیم احساس عمیق درکنار هم بودن وتشدیدروابط اجتماعی هستند.لبخند های ناخودآگاه با دیدن باغ ها،گل ها ودرختان پالایش می یابندوسبزی درختان انعکاس طلائی می یابد.درست درهمین لحظه احساس حرکت وسکون آشکارمی شود.وتصاویربعدی می آیند.
شایدآنچه امروز از ازمیراث معماری بومی برایمان قابل استفاده است یاباشدهمان آزادی درفضاسازی مجموعه هاواحجام ساختمانی،گوشودگی سیال بدون فضااستفاده ازجریان طبیعی وکوران هوادرداخل بنا وترکیب فضاهای نیمه بازوبسته بایکدیگربرای تلفیق هرچه بیشترزندگی باطبیعت است.
خاک.آب.نسیم وآفتاب…،
همه آمده اند
نیاکانم!
- بیان مسئله
باتوجه به افزایش روزافزون مشکلات جسمی وروحی درزندگی شهرنشینی بلاخص درشهرهای بزرگ،بیش ازپیش گسیل موجی ازمردم تشنه طبیعت وآرامش دیده می شود.که به طبع ازاین نیازمی توان به عنوان یک فرصت استفاده کرد.وباارائه خدمات رفاهی چون هتل ها،مجموعه های توریستی واقامتی وغیره نه تنهابه مسائل اقتصادی پرداخت بلکه به معرفی فرهنگ وسنت هاوطبیعت منطقه اندیشید.
باتوجه به میزان روزهای فراغت وامکان استفاده ازوسائل رفت وآمدسریع ،سواحل دریای خزر وحاشیه کوه هامعمولابا انبوه مسافران روبه روبوده وبه دلیل اینکه این منطقه امکانات کافی ومناسبی برای پذیرائی ازاین مسافران راندارد،بنابراین وجود مراکزاین چنین منطبق بامعماری بومی،میراث وفرهنگ پرافتخاروباشکوه گذشته که تنهادردیوار،خشت وگل خلاصه نمی گردد،بلکه مهمترازهمه روح نهفته دربناها،محوطه وارزش هائی چون فروتنی،ساده گی،ابتکار،خلاقیت،تجربه،تفکر،اندیشه،هندسه،هنر،دانش،تخصص نهفته دراین فضاهاست احساس می شود.که به اتکاءریشه هایی چون جغرافیا،اقتصادومعماری می توان گفت:شهر ها زائیده اندیشه وفرهنگ انسانها در راستای پاسخ به نیاز های زندگی شهرنشینی آنها هستند.وتمام آنچه که تحت میراث فرهنگی می شناسیم نشانه ای ازهویت مامی باشد.(ضمنادراین راه باید حدالامکان محل اسکان توریست به گونه ای طراحی گرددتاحداکثر قابلیت های وحفظ شیوه هاسنتی،زیست محیطی ومحافظت ازفرهنگ گذشته وتقویت روابط وتعاملات اجتماعی رابه همراه داشته باشد.
اهداف تحقیق
- امکان بهره برداری اقتصادی غیرمخرب درجهت احیای محیط طبیعی،جاذبه های فرهنگی توریستی، باتوجه به وجودبازارچه های محلی هفتگی اززیباترین نمونه های فعالیت وجنب وجوش مردم،صیدهای دسته جمعی درساحل،صنایع دستی(حصیربافی،نمدمالی…).
- حفظ ارتباط هماهنگ وموزون انسان بامحیط زیست،محافظت ازتاریخ وفرهنگ مردم،شامل آثاربرجای مانده ازدوران پیش ازاسلام وبعدازاسلام،که تعدادقابل توجهی ازآرامگاه، قلعه هاوپل هاوغیره تشکیل می دهد.
- یکی ازمنابع مهم تامین نیازهای ارزی درراستای راهگشایی توسعه اجتماعی واقتصادی وبازیابی جایگاه صنعت توریسم درسطح منفعت عمومی.
- تامین رفاه حال مسافران ازنظرامنیت آسایش وخدمات درمنطقه.
- تقویت روابط اجتماعی درقالب کارکردهای معماری ومشارکت گردشگران درفعالیت هاوتبادل اطلاعات باجامعه بومی.
- بومی سازی فرهنگی فناوری های نوین.
- شناخت قالب های معماری بومی وترکیب بارویکردهای روزدنیابرای ایجادمعماری معاصرایران.
- اهمیت موضوع
زندگی صنعتی بااشغال هرچه تمام ترزمین توسط مکان وفضاهای تولیدی وصنعتی،مکانهای کمتری برای استراحت وتفریح افرادجامعه ایجاد شده است.که این مشکل برنامه ریزی هارابه سمت فضاهای گردشگری بدون آلودگی اطراف شهرها دربسترطبیعی کشانده است.که اکثرا به عنوان فضای تنفس شهرهادرنظرگرفته شده وازقابلیت زیادی برای جذب گردشگران داخلی وخارجی برخوردار است.باتوجه به این امرپذیرش گردشگران داخلی وخارجی اقامت وپذیرائی ازآنهامهم است.که کشورمادراین مسئله هنوزدارای مشکلات فراوان است.
-
- تعاریف ومفاهیم
-
-
- توریسم
-
گسترش دامنه دگرگونی اقتصادی ،اجتماعی وفرهنگی هرجامعه، درگروشناخت زمینه هایی است که قابلیت انجام طرحهای توسعه رادرخود داشته ومی توانندجایگاه های مناسبی برای برای این منظوربه شمارآیند.پس ازانقلاب صنعتی ،باافزایش وسایل ارتباطی بین کشورهای جهان،زمان لازم برای مسافرت هاکاهش یافت وسفربه دورترین نقاط گیتی امکان پذیرشد.افزایش نسبی درآمدهای ناشی ازرشد اقتصادی کشورها،ایجادتحولاتی شگرف درعرصه جهانگردی وسیاحت رادرپی داشت،به گونه ای که امروزه صنعت جهانگردی درسطح جهانی،ازتوسعه یافته ترین بخش ها است ویکی ازارکان اقتصادی بسیاری ازکشورهای دنیا راتشکیل می دهد.توریسم پدیده ای است که ازگذشته های دور مورد توجه جوامع انسانی بوده وبرحسب نیازهای متفاوت اجتماعی ،اقتصادی وتاریخی به حرکت خودادامه داده است.بادرنظرگرفتن تاثیر ارتباطات می توان گفت،بکارگیری قابلیت ها وامکانات موجوددرزمینه توسعه توریسم می تواند نتایج ارزنده ای مانند جذب درآمد ارزی ،ایجاداشتغال وسرعت بخشیدن به روند حفاظت ازمحیط زیست رادرپی داشته باشد.
ناگفته نماند که برخورداری ازاین پدیده های ارزشمند،تنها هنگامی امکان پذیرخواهدشد که بتوان به شناسایی امکانات موجوپرداخت.افزودن براین جاذبه های توریستی ،زمان توانایی پذیرش برنامه ریزی های بهینه موردنظررا بوجود آورند. درکشورماباوجودبرخورداری اززمینه های بکر وقابل عرضه به بازارهای جهانی سیاحت،جهانگردی تاکنون توانسته جایگاه واقعی خودرابیابد. ازاین رو،درآمدهای ارزی ایران ازاین نظربسیارناچیز بوده وچندان شایان توجه نیست.بدین ترتیب ،باتوجه به دیدگاه های مطرح شده درزمینه توسعه توریسم بایدبه ایجادوتجهیزامکانات لازم برای توسعه این صنعت درکشورپرداخت.(الوایی-1373)
بیان مسئله و رویکرد تحقیق
رشد و توسعه روز افزون شهرنشینی با گسترش کالبدی شهرها رابطه مستقیم دارد.توسعه فیزیکی شهرها دوری از طبیعت و قطع رابطه انسان با محیط زیست طبیعی باعث شده است در سال های اخیر شیوه زندگی،نوع تفریحات و نیازهای اجتماعی مردم تغییر قابل توجهی کند.بنابراین،شناسایی مکان های زیست محیطی و طبیعی نزدیک مناطق شهری با هدف ایجاد فضاهای تفریحی که بتوان همه مردم در هر سن و طبقه ای از پارک و فضاهای تفریحی استفاده کنند،ضرورت دارد.
از اواسط دهه 1980 ، طبیعت گردی ستون اصلی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را تشکیل میدهد.(فنل،1385) به همین دلیل سال 2002 میلادی به سال بین المللی اکوتوریسم معرفی گردیده است که این نام گویای اهمیت جهانی اکوتوریسم در ابعاد زیستمحیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. اتخاذ این تصمیم از سو ی سازمان ملل متحد حاکی از اهمیتی است که این سازمان به توسعه توریسم به عنوان یک نیروی اجتماعی، اقتصادی وضرورت حفاظت از محیط طبیعی در سطح جهان قایل است. کشور ایران که می توان آن را کشورچهار فصل نامید، جزو ده کشور برتر جهان در زمینه جاذبه های گردشگری می باشد. همچنین ایران از نظر جاذبه های اکوتوریستی و تنوع اقلیمی جز پنج کشور برتر دنیاست. در عمران منطقه ای، به وجود آوردن قطب های سیاحتی در مناطقی که دارای جاذبه و منابع کافی می باشند ، کمک بزرگی به توسعه می نماید. ارزشمند کردن نواحی مستعد گردشگری که از نظر اقتصادی در حال رکود می باشد با ایجاد مشاغل جدید و منابع تکمیلی و ثانوی درآمد، این امکان را می دهد که مهاجرت ها ی روستایی کاهش یابد.
گردشگری با انتقال قوه ی خرید مناطق شهری و صنعتی به نقاطی که توسعه چندانی ندارد بین این مناطق تعادل ایجاد می کند و چهره تجارت محلی و منطقه ای را با توجه به میزان اعتبار آن دگرگون می کند. استان مازندران یکی از قطب های گردشگری کشور محسوب می شود،حاشیه رودخانه تجن با دارا بودن جاذبه های طبیعی فراوان و منابع کافی، امکانات مناسب برای این بعد توسعه را داراست اما متأسفانه به علت مشکلات مختلف از جمله عدم آشنایی با صنعت گردشگری، مشکلات اقامتی مشکلات مربوط به رفت و آمد و کمبود
سرمایه برای توسعه و تجهیز امکانات ، تعداد مراکز تصمیم -گیری در استان و عدم توجه به تبلیغات و در نتیجه عدم شناخت مراکز سیاحتی و توریستی تاکنون این جاذبه ها ی طبیعی نتوانسته ان طور که باید در امر توسعه ی اکوتوریسم و در نتیجه توسعه منطقه ای مؤثر واقع شود. شناسایی و معرفی این جاذبه های طبیعی و گردشگری در ناحیه گامی در جهت توسعه اکوتوریسم و در نهایت دستیابی به توسعه پایدار خواهد بود.
پژوهش حاضر تلاش می کند پتانسیل ها و توانمندهای اکوتوریستی حاشیه رودخانه تجن از جنبه ها ی متفاوت محیطی – اکولوژ یکی، اجتماعی ،اقتصادی، فرهنگی مورد بررسی قرار داده و عوامل تأثیرگذار بر آن تجزیه و تحلیل نموده و در واقع راهبردهایی در جهت ارتقاء و بهبود اکوتوریسم ناحیه ارائه نمایم.
اهمیت و ضرورت موضوع
در سال های اخیر ملاحظات اکولوژیکی و زیست محیطی موجب گردید تا اکوتوریسم به عنوان سازگارترین نوع گردشگری بیش از سایر اشکال گردشگری مورد توجه قرار گیرد. در واقع این نوع گردشگری جهت پیشرفت اقتصادی هر کشور، مردم بومی منطقه و حفظ ارزش های طبیعی، زیستمحیطی و فرهنگی مناطق گردشگری مناسب تشخیص داده شده است. از این رو توسعه این بخش جزء اهداف اصلی صنعت گردشگری در نظر گرفته می شود توسعه فعالیت های گردشگری می تواند مشاغل متعددی را در بازار کار عرضه کند و با اشتغال مستقیم و غیر مستقیم موجب تولید زنجیره ای از فعالیت ها شود. اشتغال در هتل ها، رستوران ها، آژانس های مسافرتی، شرکت های حمل و نقل، تأسیسات ورزشی همچون قایقرانی و … به طور مستقیم و تقویت بازار صنایع دستی و تولیدات محلی و به طور کلی اشتغال کلیه کسانی که به شکلی از اشکال گردشگری منتهی می گردد، جملگی توان اشتغال زایی را نشان می دهد، ضمن آن که به موازات بهبود فضای اشتغال و درآمد ، اثرات اجتماعی و روان شناختی مهمی را در منطقه ایجاد می کند.
با توجه به این که بهره برداری از توان های توریستی در هر منطقه می تواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه آن در پی داشته باشد ساحل رود خانه تجن با داشتن توان ها و جاذبه های اکوتوریستی بسیار غنی بویژه شرایط آب و هوایی و طبیعی پاك، نقش مهمی در توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی ناحیه ایفا می نماید.
اهداف
-شناسایی پتانسیل های موجود در حاشیه رودخانه تجن و بهره برداری بهینه از آن ها
– کمک به شکوفایی اقتصاد حاشیه رودخانه تجن از جمله ایجاد اشتغال و تقویت سرمایه گذاری بخش خصوصی و ارتقاء سطح کمی و کیفی در آمد ساکنان منطقه
– شناخت عوامل تاثیر گذار بر توسعه گردشگری در حاشیه رودخانه تجن شهر ساری
– ارائه طرحی نو مناسب با محیط
امروزه تاثیر و اهمیت مسکن و نقش اجتماعی آن بر کسی پوشیده نیست. مسکن به عنوان یکی از نیاز های اساسی خانواده ها که نه تنها به عنوان سرپناه بلکه به عنوان یک دارایی مهم نیز تلقی می گردد و از ارزش بالای اقتصادی و اجتماعی (در تعیین منزلت اجتماعی افراد)بر خوردار می باشد(عزیزی،1387).
مسئله ی احتیاج به مسکن به دلیل وضعیت خاص موجود در هر جامعه متفاوت است و با خصوصیات فردی و موقعیت اجتماعی و شرایط ایدئولوژیک و وضعیت اجتماعی-اقتصادی تغییر می کند.این تغییرات باید شناخته شود و مورد توجه قرار گیرند (دلال پور محمدی ،1379).
همچنین نگرش صرفاً کالبدی به موضوع مسکن باعث شده است که مسائل انسانی (روح و روان) در آن کم شود. در صورتی که یک بنا به خصوص اگر خانه باشد، دارای مسائل و مفاهیم عمیقی است که اگر با مفاهیم ایجاد ارتباط و پیوند بین چندین واحد مسکونی ضرب شود، به این نتیجه خواهد رسید که طراحی یک واحد همسایگی دارای پیچیدگی ها و مفاهیم عمیقی است و به همین علت با واژه هایی مانند: مجتمع مسکونی، مجموعه مسکونی و… کاملاً متفاوت است زیرا غیر از ویژگی های کالبدی دارای ویژگی های غیر کالبدی (اجتماعی، فرهنگی) قویی برخوردار است(فری، 1383).
تحلیل این مفاهیم و زیر ساخت های فکری موثر در تدوین الگوهای اخیر طراحی مسکن و راه حل های ارائه شده توسط معماران، وهمچنین تحلیل مفهوم محله در طراحی شهرهای جدید، بخصوص واحد همسایگی به عنوان مهمترین این مفاهیم و تاثیر آن بر رویکرد های اخیر طراحی مجموعه های مسکونی، موضوعاتی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. اهمیت تحلیل الگوهای طراحی ومبانی نظری شکل گیری آنها به دلیل تاثیر گذاری بر طراحی مناطق مسکونی شهرهای جدید در سراسر دنیاست.
2-1-بیان مسئله
بخش اعظم دفاع از مفهوم محله بر ضرورت مفهومی که همسایگی و همجواری نامیده می شود، متمرکز شده است. این مفهوم بر ایجاد محیطی صمیمی تأکید دارد و باعث رشد و شکل گیری روابط اجتماعی در سطح جامعه می شود و دایرۀ آشنایی های امنیت بخش را وسعت
می بخشد که می توان با این تعریف از واحد همسایگی به عنوان یک خانواده اجتماعی یاد کرد که نه تمامی ارتباطات یک خانواده بلکه برخی از آن ها را شامل می شود. این ارتباطات نوعی رشد دو سویه را به همراه خواهد داشت، که سوی اول آن همان گونه که اشاره شد رشد اجتماعی و سوی دیگر آن رشد شخصیت فردی در سلسله مراتب روابط سالم اجتماعی است (پاکزاد، 1369)
اما فناوری های نوین اطلاعاتی و استفاده از ابزارهای آن و در امتداد آن فرایند های کنونی و تحولات اجتماعی تاثیر شگرفی بر شهرها و ویژگی های فضایی زندگی در مقایسه با نیم قرن گذشته گذاشته ا ست و فضای مورد نیاز و دلخواه برای زندگی را در مقیاس محلی دچار تحولات شدیدی کرده است (رحمت،1390).
به دنبال این دگرگونی پایه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، تغییرات جریان زندگی درهمجواری های فیزیکی به وضوح قابل شناسایی است. از این رو شناخت و تحلیل ظرفیت های فضایی ما بین خانه ها و توده های مسکونی برای تدوین الگوی مناسب برای مجموعه های مسکونی و توسعه ی شهر و احیای بافت های موجود ضروری است. یکی از گزینه های پیش روی طراحان، طراحی واحد همسایگی کار آمد با توان ارائه فعالیت های ضروری منطبق بر نیازهای زندگی جدید و جذب فعالیت های انتخابی گوناگون است. از این رو این پژوهش با کنکاش پیرامون شیوه های زندگی امروزین در نتیجه گسترش تکنولوژی و تغییر ارتباطات انسانی در تلاش برای ارائه الگویی نوین از تجمع در مقیاس واحد همسایگی می باشد.
3-1- پیشینه طرح : (مطالعات و تحقیقاتی که در رابطه با این موضوع صورت گرفته و نتایج حاصل از آن)
در بخش نظری، موضوع این تحقیق شامل دو حوزه پژوهشی در ارتباط با هم است. بخش اول شامل مطالعات در زمینه مفاهیم مسکن ، اصول و معیارهای طراحی آن و ارتباط آن با روند پروژه و بخش دوم مطالعات در رابطه با واحد های همسایگی می باشد.
در رابطه با بخش اول باید خاطر نشان کرد که مسکن همواره و در طول دوره زندگی انسان، از اولین مراحل تاریخی زندگی بشر تا به امروز یکی از نیازهای اساسی انسان بوده که در راه تامین آن به اشکال گوناگون تلاش و کوشش های فراوانی نموده است. دولتمردان و سیاستگزاران وقت نیز در طول تاریخ، هرکدام به نوعی با این موضوع مواجه بوده اند و تامین مسکن را برای تمامی اقشار جامعه، به عنوان یکی از سرفصل های اساسی و اصلی کار خویش مدنظر داشته اند(داودپور، 1390 ).
در مطالعات بخش دوم، در رابطه با همسایگی، همراه با نگرانی و دل مشغولی سیاست گذاران و مدیران شهری از تضعیف شبکه های همسایگی در کلان شهرها، محققان نیز با طرح مفاهیمی همچون عرق همسایگی، احساس همسایگی تعلق همسایگی انسجام همسایگی توجه خود را معطوف به فرسایش پیوندها و انسجام در عرصه همسایگی و به نحو اولی در عرصه عمومی و حیات شهری نموده اند. باید خاطرنشان ساخت که همسایگی و آثار اجتماعی ناشی ازآن در محله های شهری مدرن، یکی از پرنفوذترین و پراقبال ترین موضوعات پژوهشی در جامعه شناسی شهری و حوزه های مرتبط می باشد.تنوع و تعدد پژوش های مرتبط با موضوع همسایگی خود گویای مطلب است.
در رابطه با مفهوم همسایگی “وﺑﺮ” ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ را ﻋﺒﺎرت از رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﻣﺴـﺎﻋﺪتﻫـﺎی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺿﻄﺮاری و ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ (وﺑﺮ، 1922).
ﺳــﻮزان ﻛﻠــﺮ در ﻛﺘــﺎب «ﻫﻤﺴــﺎﻳﮕﻲ ﺷــﻬﺮی» ﻫﻤﺴــﺎﻳﮕﻲ را ﻣﻨﻄﻘــﺔ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎی ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﻲدر آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد. اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺪودة ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ ﻣﺮزﻫـﺎی ً ﻛـﺎﻣﻼﻣﻌﻴﻦ و آداب و رﺳﻮم ﻗﺪﻳﻤﻲ و رﻳﺸﻪدار ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ از ﻳﻚﺷــﻬﺮ ﻛﻮﭼــﻚ ﻳــﺎ ﺑــﺰرگ ﺑﺎﺷــﺪ ﻛــﻪ ﻣﺮزﻫــﺎی ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﺒﻬﻤــﻲ دارد و ﺳــﺎﻛﻨﺎن آنﺑﺮداﺷﺖﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺣﺪود و ﻧﻘﻮش دارﻧﺪ (ﻛﻠـﺮ، 1968).
از ﻧﻈﺮ ﻛﻠﺮ (1968) ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺤﺪودة ﻳﻚ ﻗﻠﻤﺮو ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ازﻗﻠﻤﺮوﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮز ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ، وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎی ﻗـﻮﻣﻲ ﻳـﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺳـﺎﻛﻨﺎن اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻛﻨﺎن و اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﺴﺘﻤﺮ آﻧـﺎن از ﺗﺴـﻬﻴﻼت و اﻣـﺎﻛﻦ ﻋﻤـﻮﻣﻲﻣﺤﻞ (ﻣﻐﺎزه، ﻣﺪرﺳﻪ، ﻣﻜﺎن ﺗﻔﺮﻳﺢ و …) اﺳﺖ.
