:
محتوای یک کتاب آموزشی شامل تعاریف نظریات اصول حقایق و فعالیتها و یا پیامهایی است که به صورت نوشتار و یا تصویر به مخاطبان ارائه می‌شود. استفاده از تصویر برای انتقال مفاهیم آموزشی سابقه‌ای دیرینه دارد. مصریان قدیم نخستین ملتی بودند که از خط و تصویر برای انتقال پیام استفاده کردند. خطوط هیروگلیف در واقع نوعی خط تصویری بود. راهبان بودایی و آبای کلیسا نخستین مربیانی بودند که از تصویر برای بیان موضوعات تاریخی و مذهبی در کلیساها و یا معابد سود جستند. قبل از ظهور اسلام مانی از رهبران دینی ایران باستان به اهمیت نقاشی در تفهیم موضوعات دینی و اجتماعی پی برد. پستالزی از مربیان اروپا اولین بار با بهره گرفتن از تصویر در کتابهای درسی برای ایجاد انگیزه در کودکان تاکید کرد. تصویر بیان موضوعات مفاهیم توصیفات ارتباطات ارزشها کمیت و یا کیفیت اشیا و شخصیتها به صورت دو یا سه بعدی است. تصاویر ممکن است به صورت عکس نقاشی نقشه عکس- نقشه طرح جدول نمودار و کلاپ در کتابهای آموزشی آورده شوند.
هنر تصویرگری به گزینش و به کارگیری تصاویر توضیح دهنده و توصیف کننده برای بیان مفاهیم اشاره می‌کند. در تصویرگری ممکن است نقاش، عکاس، گرافیست، صفحه آرا، روانشناس، مؤلف، معلم، متخصص موضوعی و مدیر هنری در کنار یکدیگر گاه به صورت گروه های دو یا سه نفری با یکدیگر کار کنند تا بتوانند پیامی را به شکل مؤثر به مخاطب منتقل کنند. هنر تصویرگری تابع اصول و معیارهای خاصی است. آگاهی تصویرگران از این معیارها به بهبود کیفیت تصاویر آموزشی کمک می‌کند.
بیان تصویر بدون خلاقیت، ماشینی و غیر ماندگار خواهد بود. بیننده باید در تصویر هوشمندی ظرافت و نوآوری مشاهده کند. بروز خلاقیت در تصویر موجب تقویت واگرا در بیننده می‌شود. خلاقیت تصویر یعنی فقط منعکس کننده متن نباشد بلکه به خواننده اجازه دهد تا کاملاً آزادانه قدرت تخیل و خلاقیت خود را هنگام ارتباط با کلمات و تصویر به کار اندازد.تخیل برانگیز بودن تصاویر می‌تواند عاملی در بروز خلاقیت و استعداد در کودکان باشد. تصاویری که جنبه‌ی انگیزشی داشته باشند می‌توانند کودک را به مشارکت فعال در جانشین کردن تصاویر یا پندارهای ذهنی تشویق کنند. تصاویر خیال انگیز نه تنها ذهن کودک را محدود نمی‌کنند بلکه به گسترش ذهن و تخیل او دامن می‌زنند.
تصاویر خیال برانگیز امکان تصور حضور کودک در موقعیت‌های گوناگون و پر از فکر و کشف و دنبال کردن پدیده ها را برای او فراهم می‌کنند. بدیهی است در به کارگیری عنصر خیال در موضوعات علمی باید دقت کرد. تعامل تصویرگر با نویسنده در این خصوص یک
ضرورت است و همچنین تصاویر باید در فراگیر، انگیزه و سئوال ایجاد کنند و به گونه‌ای که ذهن او با دیدن تصاویر فعال می‌گردد و علاقه‌مندی به کشف در او بیدار می‌شود. شروع کتابهای آموزشی با توجه به نوع کتاب، همراه با تصاویر متنوع و مرتبط، در تحریک حس کنجکاوی فراگیران مؤثر است.
در تصویرگری برای کودکان ابتدا باید به طراحی نزدیک به ذهن آنان توجه کرد. سپس به ارائه تصاویر پیچیده و متنوع‌تر پرداخت. تنوع تصویر در کتابهای آموزشی مهم است. زیرا کتابهای آموزشی باید بتواند ذوق هنری را در دانش‌آموزان نقاط کشور تقویت کند. توجه به روش‌های متنوع تصویرگری برای مثال نگاه طنز آمیز به تصویر می‌تواند کودک پسندی و سرگرم کنندگی کتابهای آموزشی را افزایش دهد و بر بار آموزشی آن بیفزاید. استفاده از ریز نقش‌ها مانند حیوانات و تصاویر خنده‌دار و یا گلها برای رفع خستگی و تقویت ذوق هنری و تخیل در مخاطبان دوره دبستانی لازم است.
2-1 تاریخچه تصویر سازی در ایران
تصویر سازی در ایران سابقه ای دیرینه دارد، از کهن ترین تصاویر کشف شده در ایران می‌توان به تصویرسازی‌های غار میرملاس و دوشه در استان لرستان اشاره کرد؛ قدمت این تصاویر به بیش از دوازده هزار سال قبل باز می‌گردد. (شکل2-1)
ایرانیان در طی سالیان متمادی، پیش از اختراع کاغذ، پوست حیوانات، سنگ، گل و… به عنوان ابزاری اثرپذیر برای ثبت تصاویر بهره می‌گرفتند.
شکل 2-1، غار میرملاس، کوهدشت، لرستان
«اطلاع داریم که در کتب دینی مانی، نقش‌هایی بوده تا «نیوشاکان»-یعنی پیروان بی سواد- هم بتوانند از دیدن آن نقوش چیزی از اصل مطالب را به دست آوردند و از فوائد آن کتابها بهره مند شوند، و اوراقی از این آثار، امروزه در دست است. داستان نقاشی های مانی و کتاب «ارژنگ» نیز این معنی را مؤید است.» (ابراهیمی،1367، 43)
نسخه هایی از «اردای ویراف نامک» کتابهای اخلاقی و سرگذشت دینی زرتشتیان که به فارسی منظوم شده نیز مشاهده شده که غالب صفحه‌های آن دارای نقوش و تصاویر است.»(همان منبع)
در دوران آغازین پس از اسلام نمونه کتابهای مصور از جمله «کلیله و دمنه» یافت شده است. یک نسخه از تصویرسازی های این کتاب پند آموز را درشکل (2-2) مشاهده می‌نمایید. از دیگر کتابهای مکتوب و مصور در این زمان می‌توان به تصویرسازی‌های کتاب شاهنامه فردوسی، منافع الحیوان و سمک عیار اشاره کرد.
شکل2-2، کلیله و دمنه
در دوره قاجار وپیش از ورود صنعت چاپ به ایران، تصاویری به نام عیدی سازی رواج یافتند، که به عنوان هدیه‌ی عید به شاگردان مکتبخانه اهدا می‌گردیدند. عیدی‌سازی در ایران، اصطلاحی که به نوعی باسمه‌کاری با قالب چوبی اطلاق می‌شد سابقه این شیوه به اواخر سده‌ی هجدهم- دوازدهم هجری و شاید هم قبل‌تر می‌رسید. با ورود صنعت چاپ ماشینی، و رواج تصاویر چاپی اروپایی، تدریجاً از میان رفت. این باسمه‌ها موضوع‌های رزمی، بزمی، دینی و گاه صحنه‌های زندگی روزمره را نشان می‌دادند. برای هر نقش یا تصویر قالبی جداگانه وجود داشت؛ ولی چاپگر، بنا بر سلیقه‌ی خود، چند نقش یا تصویر را با هم تلفیق می‌کرد.» (پاکباز،1389،360)
اولین روزنامه ایرانی در سال (1253ه.ق) به نام «کاغذ اخبار» در زمان محمد شاه قاجار منتشر گشت. پس از چندین روزنامه‌ی مصور در همین دوران به چاپ رسید که از موفق‌ترین آن ها در زمینه‌ی مصورسازی می‌توان به روزنامه‌ی شرف اشاره نمود، این روزنامه با نقاشی‌های میرزا ابوترای غفاری، از رجال و شاهزادگان منتشر می‌گردید. (افشار مهاجر ، 1388 ،41 ) (شکل 2-3)
فرم در حال بارگذاری ...
