وبلاگ

­ی تحقیق

 

داستان کوتاه از انواع ادبیّات داستانی محسوب می شود که در قرن حاضر در بیش­تر کشورهای جهان از جایگاه ویژه­ای برخوردار است،  در ایران نیز در سال 1300 اوّلین مجموعه ی داستان کوتاه توسط محمدعلی جمال زاده پا به عرصه­ ظهور نهاد. پس از جمال زاده به دلیل تغییر نگاه نویسندگان به پدیده ها و مفاهیم اجتماعی،  داستان کوتاه به مقام و منزلت قابل توّجهی دست یافت. یکی از پرآوازه ترین و تأثیرگذارترین نویسندگان داستان کوتاه در ادبیّات معاصر،  صادق چوبک است،  او از پایه گذاران ادبیّات مدرن در ایران به شمار می رود،  چوبک با زبان،  سبک و فکر،  توصیفات دقیق،  و تصاویر هنرمندانه­ای که در عرصه­ داستان نویسی از خود به جای گذاشت،  امروزه در زمره­ی موفق­ترین نویسندگان صاحب اندیشه قرار گرفته است.

 

نگارنده به دلیل علاقمندی به آثار این نویسنده­ی معاصر بر آن شد که داستان چراغ آخر او را از نظر انواع شخصیّت و شیوه­ شخصیّت پردازی مورد بررسی قرار دهد و آن را به عنوان موضوع پایان نامه انتخاب کند. بسیاری از آثار صادق چوبک از جمله چراغ آخر به دلیل ارزش هنری و ویژگی­های منحصر به فردش از جنبه­ های مختلف مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار گرفته است،  نویسندگان توانمندی چون عبدالعلی دستغیب در کتاب نقد آثار چوبک،  براهنی در کتاب قصه­نویسی،  عابدینی در کتاب صدسال داستان نویسی و همچنین مجموعه ­ای که با کوشش علی دهباشی به نام یاد چوبک جمع آوری شده،  به تحلیل و بررسی آثارش پرداختند امّا کتاب یا مقاله­ای مستقل درباره انواع شخصیّت و شیوه­ شخصیّت پردازی مجموعه ی داستان­های چراغ آخر رویت نشده و به صورت مبسوط نویسنده­ای به آن نپرداخته است و در تمام مقالات و آثار موجود،  جسته و گریخته در لا به لای متون به عناصر مختلف داستانی از جمله شخصیّت تا حدودی پرداختند. به هر روی امید آن می­رود که نتایج حاضر بتواند در آینده،  هر چند اندک،  مورد استفاده­ی دانشجویان زبان فارسی و علاقمندان به آثار این نویسنده­ی معاصر قرار گیرد. پایان نامه­ حاضر در پنج فصل تدوین شده است. بعد از فصل اوّل که به کلّیّات اختصاص دارد،  فصل دوم دربردارنده­ی مبانی نظری است که شامل  تعاریف اثبات شده­ای از ادبیّات داستانی و انواع آن،  داستان کوتاه،  عناصر داستانی،  شخصیّت و شخصیّت پردازی،  شیوه های شخصیّت پردازی و در نهایت نتیجه گیری کلّی نگارنده از هر مبحثی است . البّته معادل انگلیسی کلمات و اصطلاحات نیز در پاورقی آورده شده است .

 

فصل سوم پایان نامه،  به معرّفی نویسنده و آثار او اختصاص دارد،  در این فصل به شرح حال چوبک، دیدگاه صاحب نظران،  معرّفی آثار قلمی ،  ترجمه های نویسنده و سبک چوبک همراه با تعاریف مکاتب مهم ادبی پرداخته شده است. لازم به ذکر است شیوه­ نقل مطالب از منابع مختلف به هر دو صورت مستقیم و غیر مستقیم همراه با ارجاع دقیق درون متنی است. در فصل چهارم،  ابتدا خلاصه­ای از هر داستان به طور جداگانه آورده شده و سپس با مبنا قراردادن طبقه ­بندی شخصیّت ها و شیوه­ شخصیّت پردازی به تحلیل و بررسی انواع شخصیّت ها و شیوه­ پردازش آنها پرداخته شده و در پایان هر داستان نیز استنباط و دریافت نگارنده از پردازش شخصیّت ها با توّجه به افکار و اندیشه­ی نویسنده بیان گردیده،  همچنین برای درک بهتر تحلیل­ها از نمونه­های انتخاب شده از متن داستان به عنوان نمونه­های درون متنی با ذکر ارجاع دقیق استفاده شده است و در فصل پنجم نتایج حاصل از بررسی انواع شخصیّت ها و شیوه­ شخصیّت پردازی داستان­های مجموعه ی چراغ آخر ارائه شده که درواقع پاسخ به سوالات تحقیق و اثبات و یا رد فرضّیه­های تحقیق است،  همچنین این فصل شامل  ارائه پیشنهاد و جدول هایی است که به طور جداگانه به انواع شخصیّت­ها پرداخته است،  در پایان نیز فهرست منابع مورد استفاده ذکر شده است .

 

روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی ـ تحلیلی است و در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه­ای که همراه با تحلیل و نظراتی از نگارنده می باشد،  استفاده شده است .

 

1-2 بیان مسأله

 

شخصیّت یکی از عناصر مهم در داستان و بازتاب تصورات و اندیشه های نویسنده است. نویسنده با خلق اشخاص زنده و واقعی از محیط پیرامون خود و وارد کردن آن ها در دنیای داستانی اش،  سعی می کند با مخاطبانش رابطه­ تأثیرگذار و جذّاب و ماندنی­تری برقرار کند و به نوعی افکار و اندیشه­ های خود را در وجود شخصیّت های داستانی­اش بیان نماید. در واقع شخصیّت های هر داستان پایه و اساس آن

 داستان هستند و هر داستانی اگر دارای شخصیّت پردازی درست و مناسبی باشد،  در نظر خواننده واقعی تر جلوه می کند. شیوه­ شخصیّت پردازی در داستان های کوتاه به طرق مختلف صورت می گیرد. گاهی از زبان راوی (دانای کل) شخصیّت ها به خواننده معرّفی می شوند و گاهی نیز شخصیّت ها از طریق گفتار و رفتارشان با قرار گرفتن در موقعیت های مختلف خود را به خواننده می شناسانند . البّته داستان نویس می تواند هرکدام از شیوه ­ها و یا ترکیبی از آنها را به کار گیرد.

 

شخصیّت ها را می توان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داد . از نظر ماهیت،  از نظر فعل و انفعالات،  از جنبه­ کاربرد از نظر گستردگی و کمال هم چنین از نظر میزان نقش در داستان به بخش هایی تقسیم نمود.

 

در این پژوهش،  داستان چراغ آخر صادق چوبک یکی از نویسندگان خلّاق و چیره دست معاصر مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد،  و نگارنده بر آن است تا انواع شخصیّت ها و هم چنین شیوه های شخصیّت پردازی این مجموعه ی داستانی را که شامل  8 داستان کوتاه و طرح است. مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. امید است نتایج حاصل از این تحقیق اطلاعاتی هرچند اندک را به مجموعه ی یافته ها و پژوهش های پیشین بیفزاید.

 

1-3 سؤالات تحقیق

 

این پایان نامه قصد دارد،  به سؤالات زیر که زیرساخت پایان نامه است،  جوابی در حد قابل قبول ارائه دهد :

 

1- شخصیّت های مطرح داستان چراغ آخر از چه نوعی هستند ؟

 

2- معرّفی شخصیّت های داستان چراغ آخر به چه شیوه ای انجام شده است؟

 

3- اندیشه های نویسنده در خلق شخصیّت های داستان تا چه اندازه تأثیرگذار بوده است؟

 

1-4 اهمیّت و ضرورت تحقیق

 

پژوهش­ها و تحقیقات گسترده ای درباره چوبک و آثار او به دلیل ارزش های هنری و ویژگی های منحصر به فردش انجام شد امّا تاکنون تحقیق جامع و مستقلی در مورد انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی داستان های چراغ آخر انجام نشده است . با توّجه به اهمیّت شخصیّت و اینکه شخصیّت­های داستان عنصر اجرایی داستان هستند و بازتاب شخصیّت درونی و افکار نویسنده می باشند،  در این پایان نامه سعی شده،  به این عنصر مهم از عناصر داستان پرداخته شود. از این رو انجام این تحقیق از آن جهت که می تواند برای کسانی که تمایل بیشتری به آشنایی با اثر مذکور دارند مفید و راه­گشا باشد ضروری به نظر می رسد .

 

1-5 پیشینه تحقیق

 

تفاوت آثار چوبک در ادبیّات معاصر و سبک ویژه و خاص او،  بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران را بر آن داشت که از زوایای مختلف به نقد و تحلیل آثارش بپردازند. امّا در باب موضوع انواع شخصیّت و شیوه­ شخصیّت پردازی مجموعه ی داستانی چراغ آخر کتاب یا مقاله­ای خاص رویت نشده است با این همه جسته و گریخته و به طور کاملاً پراکنده در لا به لای مقالات و متون،  مطالبی اندک،  درباره این موضوع می توان مشاهده کرد. از جمله می توان به کتاب یاد چوبک به کوشش علی دهباشی اشاره داشت که در آن مقاله ای از محمدعلی سپانلو با عنوان داستان کفترباز آمده است که علاوه بر بررسی لحن،  زاویه دید،  درون مایه و دیگر عناصر داستان،  چند سطری نیز به شخصیّت های این داستان پرداخته است. همچنین در همین کتاب مقاله ای توسط جهانگیر درّی نوشته شده،  با عنوان طنز در آثار صادق چوبک که نگاهی کوتاه به شخصیّت اصلی داستان چراغ آخر داشته،  دستغیب و براهنی هم  در کتاب های مستقلی به نام «نقد آثار چوبک» و «قصه نویسی» به بررسی و تحلیل آثار چوبک پرداخته اند. در کتاب های «ستایش داستان»، «صد سال د استان نویسی» و «هشتاد سال داستان کوتاه ایران» از عابدینی نیز نویسنده اشاراتی به چوبک و آثارش داشته است. همچنین در کتاب «تحلیل های روان شناختی» از دکتر صنعتی و در کتاب «داستان کوتاه در ایران» از حسین پاینده به چوبک و آثارش پرداخته شده است. علاوه بر کتب مذکور مقالاتی به طور جداگانه رویت شده که آنها نیز به نقد و بررسی آثار چوبک اقدام نمودند از جمله مقاله­ای تحت عنوان « مطالعه­ شکلی و ساختاری داستان کوتاه صادق چوبک» از رحمان مشتاق مهر و مقاله ای هم به عنوان «نقد چوبک» از اصغر بابا سالار،  که در هر دوی این مقالات اشاراتی بسیار کوتاه به این مجموعه ی داستانی شده است. به هر صورت،  وجود این منابع کمک بسیاری در جهت شناخت چوبک و آثارش به شمار می رود  امّا در هیچ یک از آثار نام برده به شکل مستقل،  جامع و مبسوط به انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر پرداخته نشده بنابراین نگارنده در این پایان نامه سعی دارد به این مهم بپردازد .

 

1-6 اهداف تحقیق

 

هدف از انجام این پژوهش،  تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر است تا از این رهگذر،  شخصیّت های پرداخته شده­ی ذهن چوبک در بستر این داستان به خواننده شناسانده شوند و شیوه پردازش شخصیّت ها نیز مشخص گردد.

 

1-7 فرضّیه های تحقیق

 

1- شخصیّت های اصلی و مطرح مجموعه ی داستان چراغ آخر،  همگی ایستا هستند.

 

2- شخصیّت ها هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم به خواننده معرّفی می شوند.

 

3- به دلیل حساسیت و دقّت و جزئی نگر بودن نویسنده تأثیرات افکار و اندیشه هایش در بیان واقعیات جامعه کاملاً مشهود است.

 

1-8 تعاریف واژه های کلیدی

 

داستان کوتاه : روایت به نسبت کوتاهی است که نویسنده با بهره گیری از خلّاقیت و شخصیّت های محدود در کمترین فضا به کمک وحدت تأثیر به آفرینش آن می پردازد . (میرصادقی،  26:1390).

 

شخصیّت : «در ادبیّات،  شخصیّت،  فرد ساخته شده ای است که مانند اشخاص حقیقی از ویژگی هایی برخوردار است و با این ویژگی ها در داستان و نمایش ظاهر می شود» (داد،  177:1380).

 

شخصیّت پردازی : «پرداختن به چگونگی حالات و ویژگی های افراد،  شخصیّت پردازی گفته می شود» (میرصادقی،  84:1390) .

 

چراغ آخر چوبک : یکی از آثار صادق چوبک نویسنده­ی معاصر است که در سال 1344 چاپ و منتشر شد.

 

 

 

 

 

1-9 حدود تحقیق

 

در تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه­ شخصیّت پردازی مجموعه ی «چراغ آخر» از چاپ دوم کتاب که در سال 1352 انتشار یافته استفاده شده است. این مجموعه ی شامل  هشت داستان و طرح و یک شعر آزاد به نام «ره آورد» است هر هشت داستان و طرح این مجموعه ی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته،  امّا به دلیل محدود کردن زمینه بحث از بررسی شعر آزاد ره­آورد پرهیز شده،  همچنین برای درک بهتر تحلیل­ها از نمونه های گزینشی متن داستان استفاده شده که با ارجاع درون متنی مشخص شده است .