وبلاگ

تحقیق کنونی پژوهشی است با عنوان « مبانی سبک زندگی اسلامی در قرآن کریم» که در آن تلاش شده است اصول و مبانی طراحی شده سبک مطلوب زندگی  اسلامی از سوی قرآن و برخی روایات با توجه به شاخصه های در نظر گرفته شده در آموزه های دینی، مورد بررسی و تبیین واقع شود. تحقیق کنونی که دایره آن به وسعت تمام ابعاد زندگی است در حیطه های متعدد رفتارهای فردی و اجتماعی قابل تطبیق و اجرا می باشد؛ زیرا قرآن کریم در آموزه های خود تمام راهکارهای مناسب جهت تدارک یک زندگی مطلوب در ابعاد مختلف در اختیار انسان ها نهاده و آنها را به پیروی از این تعالیم دستور داده است. رسولان و پیشوایان حق نیز در طول دوره مختلف زندگی جامعه بشریت، تلاش نمودند سفارش های آسمانی را مد نظر خود قرار داده و به پیروان خود نیز گوشزد نمایند. آنچه در این تحقیق بیشتر مد نطر می باشد، تبیین مبانی و معرفی شاخصه های سبک زندگی اسلامی است که در جنبه های متعدد دین شناسی، خدا شناسی، مردم شناسی، فعالیت اجتماعی  در فرایندهای شناختی و ارزشی و اخلاقی نیز قابل بررسی می باشد.

شکی نیست که قرآن کریم، کتاب آسمانی کامل و دستور زندگی کل بشریت، تمام جنبه های زندگی انسان را در بعد فردی و اجتماعی، اقتصادی، نظامی و ….، در نظر گرفته و راهکارهای مناسبی نیز جهت بهبود بخشی به فراز و نشیب های زندگی تدوین نموده است. این کتاب مقدس در قالب امر و نهی، برنامه های زندگی انسان را جهت بخشیده و از انسان خواسته است که طبق برنامه های تدوین شده، از یک سبک زندگی مناسب تبعیت و برخوردار باشند.

از سبک زندگی تاکنون تعاریف متعدد و متفاوتی از سوی روشنفکران، جامعه شناسان ارائه شده است.

مفهوم «سبک زندگی» از جمله مفاهیم علوم اجتماعی و علم جامعه شناسی و مردم شناسی است که در دهه اخیر بسیار مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی و مدیران فرهنگی و دین شناسان جامعه قرار گرفته است. سبک زندگی معنایی است که از به هم تنیدگی و پیوند و نظام وارگی و شبکه ای بودن عوامل متعددی که در شیوه های زندگی یا اقلیم های زیستن انسان تأثیر می گذارند، به وجود آمده است.

سبک زندگی اسلامی از حوزه های متعدد دینی و اجتماعی قابل تعریف و بررسی می باشد. در حوزه مطالعات فرهنگی، سبك زندگی مجموعه رفتارها و الگوهای كنش‌ هر فرد است كه به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی نظر داشته باشد. طبیعی است بر اساس چنین

 رویكردی، سبك زندگی افزون بر اینكه بر ماهیت و محتوای خاص تعاملات و كنش­های اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و بیانگر اغراض، نیات، معانی و تفسیرهای فرد در جریان عمل روزمره و زندگی روزانه است، نشان­دهنده كمّ و كیف نظام باورها و ارزش‌های افراد نیز خواهد بود. بدین ترتیب، از سبك زندگی، مجموعه ­ای از الگوها و عناصر رفتاری نظام­مند و مرتبط اراده می­ شود كه یک كل متمایز از كل­های دیگر را پدید می­آورد. البته چنین برداشتی از مفهوم سبك زندگی افزون بر اینكه پشتیبانی آخرین و جدیدترین دیدگاه ­های صاحب­نظران این عرصه را به همراه دارد، از قابلیت خوبی برای بومی‌سازی مفهوم سبك زندگی بر اساس اقتضائات جامعه ایرانی ـ اسلامی برخوردار است.

تحقیق کنونی که یک پژوهش دینی قرآنی است و قصد دارد سبک زندگی را از این دیدگاه بررسی و معرفی نماید، با توجه به محتوای تحقیق مشتمل بر 4 فصل مرتبط می باشد: در فصل اول کلیات تحقیق از جمله بیان مسئله و پیشینه‌تحقیق و اهداف و فرضیه‌ها نیز مورد برسی قرار خواهد گرفت. در فصل دوم مباحثی از قبیل تعریف و مفهوم سبک زندگی اسلامی از جهات متعدد مورد تبیین قرار گرفت.

در فصل سوم مهمترین شاخصه هی سبک زندگی اسلامی در سه محور اعتقادی واخلاقی و اقتصادی با زیر بخش های مناسب خود با استناد به آیات و روایات بررسی شد. در فصل چهارم، عوامل و علل گرایش به سبک زندگی در دو بعد فردی و اجتماعی با استناد به آیات و برخی روایات مورد کنکاش قرار گرفت. در این پژوهش سعی شده است بیشتر به آیات قرآنی استناد شود، اما گاهی برای بیان یک مسئله در خصوص سبک زندگی اسلامی آیه ی مناسب پیدا نمی شود در این صورت از روایات مربوط به پیامبر و اهل بیت استناد شده است. در این تحقیق در کنار قرآن کریم که منبع اصلی است از کتاب های تفسیر و کتب حدیث و کتاب ارزشمند مفاتیح الحیاة جواد آملی استفاده شده است.

1 ـ 1 ـ بیان مسئله تحقیق

سبک زندگی اسلامی:  سبک زندگی عبارت است از مجموعه ای از رفتارها که فرد آنرا به کار می گیرد تا ضمن بر طرف کردن نیازهای جاری شیوه های جدیدی را در مقابل او قرار دهد. سبک زندگی که برگردان لاتین آن (lifestyle) است در دهه سوم قرن نوزدهم ابداع و تاکنون تعاریف متعددی در باره آن از سوی جامعه شناسان ارائه گردیده است. اما از آنجا که ما در کشوری اسلامی زندگی می کنیم لازم است این مسئله از نگاه روان شناسان برای نحوه زندگی کردن انسان در تمام حوزه های فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی بررسی شود. لذا سبک زندگی اخلاقی دارای مبانی، اصول و شیوه هایی است که در این تحقیق به دنبال آن هستیم. از آنجا که براساس فرموده قرآن کریم و روایات رسیده از اهل بیت (ع) دین بیان کننده همه چیز است، قطعا در مورد سبک زندگی هم سنن های فراوان و حکیمانه ای دارد که در این تحقیق، آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.

آنچه که در این پژوهش مورد نظر است، دیدگاه قرآن در داشتن یک سبک زندگی اسلامی است. قطعا که قرآن از انسان ها خواسته تا جهان را آباد کند، آنجاییکه فرموده: ِ«وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فیها»  در داشتن سبک زندگی در ابعاد مختلف از قبیل اقتصاد، آداب معاشرت های فردی و اجتماعی، نظامی انسان ها را با حفظ حدود و حرمت ها تشویق نموده است. قرآن کریم از سبک زندگی مطلوب به داشتن (حیات طیبه) تعبیر کرده است و می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاﺓً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ».

(هر كس – از مرد یا زن – كار شایسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاكیزه‌ای، حیات می‌بخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام می‌دادند، پاداش خواهیم داد). بین انسان و پروردگار جهانیان، عهد و پیمانی است كه پاسداشت آن، درهای معنوی را می‌گشاید و آدمی را به «حیات طیّبه» و سبك زندگی نوین رهنمون می‌سازد، تا او را به بارگاه رحمت الهی و جهان «عندیّت» برساند. جهانی كه پایدار و همیشگی است و زندگی سالم و شادمان و برخورداری از آن زندگی، هرگز تباه نمی‌شود.

زندگی پاك از هرگونه نابودی و كمبودی و ناكامی و بیم و اندوه از جمله ویژگی‌های این سبك زندگی است. در برابر سبك زندگی سالم اسلامی، زندگی فرومایگی، زیر نفوذ شیطان وجود دارد و آن، برای كسانی است كه فرمان‌بر شیطان هستند. در این سبك زندگی، افراد جامعه، جویای نیازهای اولیه خویش هستند. مانند خوراك – اعم از خوردنی و آشامیدنی- پوشاك و مسكن. راه‌های رسیدن به این مقصود كه در چنین جامعه‌ای بدان تمسك می‌شود، عبارت است از تجارت، كار و كسب، كشاورزی، دام‌پروری، شكار، دست درازی و امثال آن. در این سبك زندگی، هدف افراد از فعالیت و همكاری اجتماعی، در مرحله نخست، اندوختن مال و كسب ضروریات زندگی بیش از نیاز به جهت آزمندی و دلبستگی به ثروت بوده، از سوی دیگر، پرهیز از صرف مال، مگر برای تأمین معاش و رفع نیازهای جسمانی است. هدف از زندگی در این نوع سبك زندگی، خست و شقاوت، تنها كامرانی و خوش گذرانی، خواه جسمانی، خواه روحی و خواه هردو است.

[1] ـ هود، 61

[2]  ـ نحل، 97