وبلاگ

کشور ایران بروی کمربند خشک کره زمین قرار دارد. متوسط بارندگی در ایران در حدود یک سوم بارندگی جهان و کمتر از یک دوم متوسط بارندگی آسیا می‌باشد؛ لذا اهمیت برنامه ­ریزی و مدیریت استفاده از منابع موجود آب امری حیاتی محسوب می‌شود. از این رو، شرایط اقلیمی كشور و نیاز آن به احداث سازه های ذخیره آب، احداث سدها را در دستور كار برنامه­­ریزان قرار داده است كه به عنوان سازه­های مهاركننده آب‌های سطحی و كنترل سیلاب امكان استفاده بیشتر از آب رودخانه­ها را فراهم می­نمایند. مهار سیلاب­ها و آب‌های جاری به کمک احداث سد از امور زیربنائی در رشد و توسعه هر کشور از جمله ایران به شمار می­آید.
در گذشته ایجاد سد عمدتاً با اهداف تأمین آب آشامیدنی و آبیاری مزارع کشاورزی بوده ولی امروز به دلیل نیاز به انرژی برق آبی و اهداف دیگر توسعه بیشتری یافته است. برآورد میزان ۲۰ میلیارد متر مکعب برداشت از آب‌های شیرین جهان خود دلیلی بر اهمیت سد­سازی در دنیای امروز است. یکی دیگر از اهداف مهم سد­سازی بهبود و توسعه شبکه آبیاری و کشاورزی زمین­های پایین­دست است. در کشورهایی مانند ایران که پراکندگی زمانی و مکانی بارندگی­ها نامناسب است و ریزش­های جوی در فصولی صورت می­گیرد که شاید نیاز کمتری به آب باشد و یا قسمت اعظم نزولات در برخی مناطق متمرکز است، تنها راه چاره و مقابله با این مسئله احداث سد می­باشد و این امر به خصوص در کشورهای که متکی به کشاورزی هستند اجتناب­ناپذیر است. احداث سد، کسب و کار و درآمد ملی به همراه دارد. در زمان حاضر شبکه­ های آبیاری وتامین آب کشاورزی در ایران باعث توسعه، بهبود و رونق اقتصادی مناطق شده است. یکی دیگر از اهداف عمده سد­سازی استفاده از نیروی الکتریسیته است. استفاده از این منبع که ارزان­ترین نوع انرژی در اغلب کشورهای دنیاست، بسته به نیاز و ویژگی­های ساختمانی، اهداف متفاوتی دارد. امروزه احداث سد با هدف تولید برق آبی یک امر متداول بوده و کشورهای پیشرفته و حتی در حال رشد کمال استفاده را از این پتانسیل موجود می­برند.

در صورت عدم توجه به شرایط ساختگاهی و ناکافی بودن مطالعات، خطر وقوع خرابی، سد را تهدید می­ کند. مطالعه آماری خرابی در سدهای خراب شده با توجه به وجود شباهاتی در شرایط، امکان ارائه راهکارهای مناسب در طراحی سدها توسط مهندسین را فراهم می­ کند. خرابی در سدها به اشکال مختلفی دیده می­ شود، شایع­ترین علت شکت سدها خصوصاً در سال­های اخیر فرسایش در اثر تراوش و یا رگاب بوده است. اصولاً بروز تراوش در سدهای خاکی امری اجتناب­ناپذیر است. اما می­بایست تراوش طوری مهار شود تا در مدت 50 الی 100 سال بهره ­برداری سد، نتواند به پایداری و ایمنی سد لطمه­ای بزند. با وجود تمام پیشرفت­هایی صورت گرفته در علم مهندسی ژئوتکنیک، معضل تراوش تا به امروز اصلی­ترین مشکلی است که در سدها بروز می­ کند.

• بیان مسئله

شرایط اقلیمی كشور و نیاز آن به احداث سازه های ذخیره آب، احداث سدهای خاکی را در دستور كار برنامه ریزان قرار داده است كه به عنوان سازه های مهاركننده آبهای سطحی و كنترل سیلاب امكان استفاده بیشتر از آب رودخانه ها را فراهم می نمایند. با توجه به مطالعاتی که معمولا قبل از ساخت سد صورت می گیرد، همیشه نمی توان رفتار هیدرولیکی بدنه سد و یا تشکیلات زمین شناسی مجاور آن را به دقت پیش بینی کرد. بنابراین احتمال وقوع تراوش پس از ساخت سد تقریبا قطعی به نظر می رسد. شدت تراوش در بسیاری از موارد تا زمانی که ایمنی سد به خطر نیفتاده است قابل قبول می باشد. از نقطه نظر ایمنی، بررسی خطرات ناشی از تراوش و نفوذ به علت پیچیدگی ذاتی در خصوصیات آنها حائز اهمیت می باشد. بسیاری از مخازن سدهای ساخته شده در جهان دارای تراوش می باشند. این تراوش ممکن است از تشکیلات زمین شناسی ساختگاه یا پی سد و یا از بدنه سد اتفاق بیافتد. از عواقب سوء تراوش می توان به مسائل اقتصادی، گرادیان هیدرولیکی بالا که منجر به پدیده هایی نظیر رگاب یا جوشش و افزایش فشار منفذی که منجر به کاهش تنش موثر می شود اشاره کرد. از این رو، یكی از مهمترین نكات در مراحل مطالعاتی، در طول عملیات اجرایی و پس از ساخت سدهای خاكی، مسئله تراوش از پی و بدنه سد می باشد كه به عنوان معضلی فرا روی طراحان سدها بوده است. لذا ضروری است كه با محاسبه دقیق مقدار دبی تراوش از بدنه و پی سد و بررسی روش­های كنترل یا كاهش آن، به لحاظ فنی و اقتصادی در راستای جلوگیری از خطرات جانی و مالی پرداخته شود.
تخمین دقیق تراوش از بدنه سدهای خاكی چالشی مهم در موضوع طراحی این سازه­های عظیم می­باشد. استفاده از ابزارگذاری شاید تا حدودی تخمین دقیقی از این پدیده در اختیار قرار دهد ولی مشکلات پیش رو از جمله خرابی ابزارها در اثر زمان، صرف هزینه و نیروی انسانی متوالی جهت قرائت و…، این روش را با مشکل روبرو ساخته است. استفاده از روش های حل تحلیلی كه توسط محققین مختلف پیشنهاد گردیده­اند، برای ارزیابی میزان تراوش از بدنه سدهای خاكی واقع بر بستر نفوذناپذیر به دلیل سهولت استفاده ار آن­ها، امری متداول است. ولی، این روش­های تحلیلی از فرضیاتی برای ساده سازی ساخت معادلات استفاده می­ کنند كه ممكن است به خطاهای بزرگ منجر شود.
بنابراین با توجه به مطالب بیان شده در بخش­های قبل، هدف این مطالعه ارائه مدل شبکه عصبی مصنوعی[1] برای پیش بینی دقیق تر میزان تراوش از بدنه سدهای خاكی و از بین بردن مشکلات فوق می­باشد. از این رو، سعی می­ شود براساس داده های ابزار دقیق یک سد خاص و بکارگیری روش های داده کاوی، به پیش بینی پدیده تراوش در سدهای خاکی پرداخته شود.
[1] Artificial Neural Network