:
نمایش نامه نویسی طنز، به روز کردن آن و به عبارتی نو آوری در آن در کلیه عوامل نمایش اعم از مکالمه، حرکت، ساختار، شخص بازی، از یکدیگر تفکیک ناپذیر است و در صورت آفرینش متن طنز نمایشی بدون در نظر گرفتن مسائل روز، قدرت نمایشنامه در طرح لبخند ضعیف و لحظه ای می شود. مطمئناً با کسالت مخاطب همراه است. و از آنجائیکه طنز ارتباط تنگاتنگ با فرهنگ هر ملت دارد و هر ملتی به فکر پیشرفت خود و آینده است و هر پیشرفتی مستلزم تغییر افکار مردمان آن سرزمین است. بنابر این نیاز، تغییر افکار متفکرین به خصوص نویسندگان طنز در نمایش نامه می تواند به موفقیت این هدف مردمی نقش به سزایی داشته باشد.
و با شناخت اصول شناخته شده سنتی شیوه های طنز آوری علاوه بر شناخت فرهنگ و پس از آن شیوه های مشخص شده طنز با به روز آمد کردن آن می توان یک نمایشنامه طنز مردم پسند کامل به وجود آورد.
حرفهای دیروز که باعث خنده می شد امروزه خنده دار نیست. اگر یک لطیفه چند بارتوسط یک نفرشنیده شود. میزان خنده آوری آن لطیفه کاهش می یابد. بنابر این نویسندگان طنز می بایست به فکر طنز نو باشند.
طرح موضوع:
ادبیات نمایشی یا دراماتیک از انواع مهم ادبیات است که به دو نوع کمدی و تراژدی تقسیم می شود. در نوع کمدی اثر نمایشی است که توجه بیننده را به خود جلب کرده و باعث سر گرمی می شود و هدف کمدی خنده و تفریح است اما در واقع مسائل جدی در پرده شوخی مطرح می شود.
معادل کمدی در ایران را در بخش نمایش های سنتی مثل بقال بازی، نمایش تخته حوضی و سیاه بازی داریم که برای ایجاد روحیه ایی شاد و خنده در بین مردم اجرا می شود. با تاکید بر اینکه خنده تعادل آدمی را حفظ می کند نیاز بشر به پرداخت طنز و شوخی بااهمیت است.
همه ما مایل هستیم در زندگی موفق باشیم. و موفقیت بیشتر از هر چیز به سلامت روح و جسم مرتبط است و نمی توان تاثیر خنده و شوخی را در این سلامت روان انکار کرد.
بنابر این خندیدن و شاد بودن رسیدن به موفقیت است و اگر نویسندگان طنز مردمان را شاد کنند علاوه بر آنکه در سلامت آنها نقش دارند در موفقیت آنها نیز تاثیر گذار می باشند.
کار خوب آن است که تبسمی از شادمانی بر چهره دیگری ظاهر کنیم محقق بر آن است که به طنز نویسی بهای بیشتری بدهد طنز پرداز بیش از هر چیز بیننده ایی دقیق است و باید بداند طنز پردازی با طنز پرانی متفاوت است او باید متوجه ویژگی های متغییر جامعه که برای مردم به عنوان مشکل مطرح است باشد. محقق در این تحقیق میخواهد با شیوه های طنز آوری و بسط این موضوع اثر گذاری در توجه بیشتر به طنز نویسی ادبیات نمایشی معاصر ایران داشته باشد و شیوه های جدید طنز آوری را به همراه خلاقیت و راهکارهای جدید طنز نویسی ارائه دهد.
پژوهش حاضر بر آن است پس از شناخت اصول سنتی نمایشنامه نویسی طنز ایران، که درطنز نویسی نمایش کاربردزیادی دارد. به نویسنده توصیه می کند با شناخت این اصول وچگونگی استفاده ازقدرت تفکر وخلاقیت درنوشتن نمایشنامه طنز نوآوری داشته باشد.وباافزایش طنزپرانی به میزان کافی از کسالت نمایش نامه برای مخاطب بکاهد.
فرضیه پژوهش:
با مطالعه ای از آمار نمایشنامه های چاپ رسیده در دوره معاصر به فقر طنز در نمایش نامه های مکتوب پی برده می شود و این فقر با ساده انگاری طنز و بی توجهی به آن همراه است و چه بسیاری از نمایش نامه های مکتوب به جای طنز آفرینی و نو آوری در آن با مطالب کسل کننده تکراری خواننده را بی توجه تر به نمایش نامه طنز کرده است اگر قرار است نمایش نامه ای از شلیک خنده برای مخاطب دور باشد بهتر است
نام خود را به عنوان طنز حذف کرده و به عنوان یک نمایش نامه بامزه و جالب معرفی شود.
1-چگونه می توان با شناخت شیوه های طنز نویسی سنتی در عوامل نمایش به شیوه های نو از طنز نویسی دست یافت؟
2-چگونه می توان با شناخت طنز پرانی میزان خنده آوری یک نمایش را می توان افزایش داد؟
3-چگونه نویسنده می تواند با بهره گرفتن از تفکر واگرا خود به سوی یک طنز کامل برود؟
روش تحقیق
در این مطالعه با توجه به موضوع و ویژگی های آن، اساس کار، به روش کتابخانه ای نهاده شده است. و از منابع مکتوب کتاب، مقاله، پایان نامه استفاده شده است و بدنه اصلی تحقیق مبتنی بر شیوه ی توصیفی– تحلیلی می باشد.
پیشینه تحقیق
طنز در ایران
طنز در ایران بیشتر در شعر نمود پیدا کرد. و حافظ و عبید زاکانی در این راستا ظهور داشته اند. که بیشتر طنز زیر پوستی و رندانه را در بر می گرفت.
در دوره مشروطه طنز بیشتر سیاسی و اجتماعی بود و هجو روز به روز رشد می کرد و طنز از میان اشعار دربار به میان مردم راه پیدا کرد.
طنز از شعر به روزنامه ها آمد. روزنامه نسیم شمال که توسط اشرف الدین گیلانی با سروده های طنزش به چاپ می رسید و در میان مردم محبوبیت زیاد داشت.
سفر طنز در ادبیات نمایشی به صورت مکتوب، سفر تدریجی بود. زیرا نمایش نامه های طنز به خصوص نمایش نامه های سنتی به صورت بداهه انجام می گرفت.
طنز بازتابی از افکار درونی آگاهانه و ناآگاهانه طنز پرداز را شامل می شود که طی بازتاب شرایط فرهنگی و اجتماعی و سیاسی، دوران زندگی او را در بر می گیرد. و بازتابی اعتراض گونه را به نمایش می گذارد.
بانگاهی به انگشت شمار بودن طنز نویسان نمایش ایرانی و کتاب های چاپ شده به کم توجهی در بررسی شیوه طنز پردازی در ادبیات نمایشی ایران دست می یابیم و این سابقه بررسی و پیشینه برای طنز کشورمان به کاستی و کم توجهی صاحب نظران و نویسندگان طنز را به ادبیات در راستای نمایش طنز می رساند نویسندگان متن طنز نمایشی آنقدر انگشت شمارند که حتی با دارا بودن یک متن نمایش آنها را در زمره طنز نویس ایران قرار داده اند.
نمایشنامه نویسان طنز در سال 1310 تا 1320، میرزا فتحعلی خان آخوندزاده، میرزاده عشقی،میرزآقاتبریز ،حسن معاصر، رضا کمال شهرزاد، حسن مقدم، ذبیح بهروز، سید علی خان نصر و صادق هدایت (فقط با یک نمایشنامه طنز با نام افسانه آفرینش) به عنوان اولین نمایشنامه نویسان طنز در ایران در اولین دهه هجری شمسی نام برده می شوند و بهرام بیضائی، علی نصریان، غلام حسین ساعدی، بیژن مفید و اکبر رادی و سپس پس از انقلاب عباس نعلبندیان. محمود استاد محمد، محمد چرمشیر، فرهاد آئیش، حمید امجد، حسین کیانی، علیرضا نادری، کوروش نریمانی، نادر برهانی وند، جلال تهرانی، حسن وارسته، محمد یعقوبی به عنوان نمایشنامه نویسان طنز نام برده شده اند این آمار در همایش تخصصی سومین جشنواره بین المللی تئاتر اصفهان طی مقاله ای با نام تکنیک خنده و طنز در آثار ادبیات نمایش سال 1384 توسط عبدالرحمن عزیز گفته شده است و در این خصوص مقاله هایی نیز به صورت جزئی به طنز ایران توسط داوود فتحعلی بیگی، علی نصیریان قطب الدین صادقی، فرهاد ناظر زاده کرمانی، یداله آقا عباسی و … پرداخته شده است. و از این مقاله ها در پایان نامه استفاده شده و در منابع این پایان به صورت کامل نام برده شده است. طنز به دلیل اینکه می بایستی به روز نوشته شود تا اثر گذاری عمیق خود را در مخاطب داشته باشد. بنابر این نیاز به پژوهش های تازه و نگاه ها و بررسی های تازه دارد. تا بتواند به درستی نقش خود را در ذهن مخاطبین ایفا کند.
نمایشهای شادی آور ایران
در ارتباط با طنز، بزرگان زیادی نظریه کاربردی داده اند. از جمله افلاطون، توماس هایس هنری برگسون، فروید، اسپنسر و … که در بخش نظریه در تقسیم بندی های معنی شناسی طنز، نشانه شناسی طنز و … صحبت آنها آورده شده است اما در ارتباط با ادبیات نمایشی معاصر ایران و آن هم در جایگاه طنز. با توجه به اصول طنز آوری از روش سنتی، محمد باقر انصاری پژوهش کاملی در این زمینه ارائه داده اند (محمد باقر انصاری، نمایش روحوضی، 1378) وی در این کتاب در فصل سوم به ماهیت و ساختار نمایش های شادی آور ایران و در فصل چهارم به بررسی عناصر خنده سازی در نمایش شاد آور رو حوضی پرداخته است. پیشنهاد به نگهداری از تمام نمایش هایی که بازتاب نمایش روحوضی است را به صورت بایگانی ملی تئاتر ایران نگهداری شود را داده است. و همچنین پیشنهاد داده اند که با روز آمد کردن این نمایش سنتی آنها را به سوی کمدی ملی سوق دهیم و در این راستا رویا صدر پس از بررسی کوتاه طنز نگاهی به طنز در ایران از ابتدای انقلاب اسلامی نموده است. (رویا صدر، بیست سال با طنز، 1381) ایشان با یک آمارگیری از کلیه طنز های نوشته شده و مکتوب ایران معاصر، توجه را به فقر طنز نمایشی مکتوب شده سوق می دهد. بهرام بیضائی از طنز ایران با نام نمایش های شادی آور نام می برد وی می گوید: در سرزمینی که لحظه های شاد زندگی اکثریتش انگشت شمار است، نمایش مضحک اگر هم هست عقده دار است. (بهرام بضائی، نمایش در ایران، 1379، 157) وی درادامه می گوید:مضحکه ای که هست برای جبران هر چه بیشتر لحظه های تلخ هر چه بیشتر خود را به لاقیدی و مسخرگی و بی بند باری می زند و این راهی به زیاده روی است. از طرفی در چنین محیط، اگر عامی بخواهد حرفی درباره محیطش بزند ناچار است چهره معترض خود را با صورتک مضحکه بپوشاند
وی از کلماتی همچون، عقده دار، لاقیدی، مسخرگی، چهره معترض صورتک مضحکه، زیاده روی در این چند جمله از توصیف نمایش های شادی آور استفاده کرده است که تلخی هر چند بیشتر طنز ایران به خصوص در حیطه نمایش را به ما یاد آور می شود. و در ادامه همین سخنان وی به تلخی بیشتر جایگاه نمایش طنز در ایران ما را می رساند وی در کتاب نمایش در ایران ، از زمان صفویه شیوه های طنز نمایش ایران را به توصیف رسانده است و نمایی کامل از تاریخچه نمایش شادی آور ایران و از جمله نمایشهای سنتی و چگونگی شکل گیری و تغییر آن را برای ما به خوبی به تصویر می کشد. و حسین بهزادی به طنز ایران در چهار فصل به صورت جزئی تر پرداخته است. و در خصوص طنز در ارتباط با کلمات، عاطفه، بازی با الفاظ، متلک، و … به همراه مثال نام برده و مختصر توضیح داده است و طنز در بازیهای نمایشی چند نمایشنامه را بررسی کرده است. (حسین بهزادی، طنز و طنز پردازی در ایران، 1378)
در قرن اخیر بخشی از تمدن غرب وارد فرهنگ ژاپن شد. با این حال، خصوصیاتی درفرهنگ ژاپنی می توان یافت که نتیجة واکنش آگاهانه در برابر تأثیرات خارجی و بهره گیری از سنت های بومی است. هنر ژاپنی تقریباً در تمامی مراحل تحول خود از هنر چینی مایه گرفت. چینیان طرز ساخت ابریشم و کاغذ و ظروف چینی اصل را ابداع کردند و در باسمه کاری با لوحة چوبین پیشگام بودند. ژاپن و جزایر مجاورش منشأ آتشفشانی دارند، به همین علت سنگ مناسب برای کنده کاری یا ساختمان سازی در آنها بسیار اندک است. درعرصة معماری، این کمبود به ساخته شدن ساختمان های چوبی مناسب و مقاوم در برابر زلزله ها و توفان های مکرر انجامید. ژاپنی ها با وجود اینکه از شیوه های هنر چینی مایه می گرفتند، از سده نهم تا دوازدهم کوشیدند خود را از وابستگی کامل برهانند. در ژاپن، مواد و اسلوب های مورد استفاده هنرمندان غالباً چینی بودند و حتی مضمون ها نیز عمدتاً ریشه چینی داشتند. کاربرد نقشمایه های بومی (چون اژدها، پرنده، چهارپایان، ابرهای پیچان و غیره)، با تأثیر از چین، همچنین آیین بودایی عاملی نیرومند در مذهب و هنر ژاپنی بود. به خصوص، وجه عارفانه و متفکرانه این آیین، در عقاید فرقه های چان (ذن) بازتاب یافت. این اعتقادات، پایه های شکل گیری یک هنر نوین را تشکیل دادند. اندیشة ذن بر اخلاق و فرهنگ طبقه جنگاور نیز بر هنر ژاپنی تأثیری قوی گذاشت. معماری بومی و سبک زندگی ژاپنی ها، تیغه های کاغذی کشویی(sliding paperpaners) به جای دیوارهای داخلی، طاقچه های مخصوص برای اشیای هنری، منقل های گرمازای زغال سوز، کاربرد تاتامی که همان کف پوش های سنتی ژاپنی هستند که از ساقه های برنج کنار هم فشرده ساخته شده – حصیر تاتامی در تابستان خنک و در زمستان گرم است- همه اینها و بسیاری از دیگر خصوصیات ساده اما اساسی وضع خانه و زندگی روزمره، کاملاً منحصر به ژاپن است. آنها در نحوه نگارش، هم به صورت عمودی می نویسند و هم به صورت افقی. نوشتار آنها علاوه بر علائم مخصوص زبان چینی، از هیراگانا یعنی حروف صوتی خاص ژاپن، و نیز از کاتاکانا که عمدتاً برای نگارش کلمات بیگانه به کار می رود استفاده می کنند.
ژاپنی ها درون بینانه می اندیشند و همچون چینیان شیفته طبیعت اند، ولی رویکرد هنری شان به طبیعت با احساسات آمیخته است. آنچه در هنر چینی متفکرانه، فراخ و آرام به نظر می آید، در ژاپن خصلتی صوری، تزیینی و تصنعی به خود می گیرد. روزگاری، مدتی بیش از 250 سال- از سال 1603 تا 1860 میلادی- مرزهای کشور را به روی ممالک بیگانه بست و نخستین بار در سده هجدهم از طریق ورود گروهی از هلندیان که دولت ژاپن به منظور دست یابی به دانش اروپایی در شهر ناگازکی به آنها اسکان داده بود با هنر غرب آشنا شد. در ابتدا، اثرپذیری از هنر اروپایی اندک بود ولی از میانة سده نوزدهم و پس از توسعه روابط ژاپن با کشور های غربی، هنرمندان ژاپنی تحت تأثیر این جنبش اروپایی قرار گرفتند. با این حال، هنرهای تزیینی و سنت هایی چون نمایش کابوکی در قالب نوعی هنر قومی به زیست خود ادامه دادند. در سدة بیستم بسیاری از هنرمندان ژاپنی به جنبش های جدید جلب شده اند و حتی مستقیماً در این جنبش ها شرکت کرده اند. تأثیر فرهنگ و هنر ژاپن در مصور سازی، با بهره گرفتن از تکنیک های مختلف رؤیت می شود، همچنین کاربرد نقشمایه های سنتی و بومی در بسیاری موارد از قبیل طراحی گرافیک پوسترها، بسته بندی محصولات و غیره دیده می شود. همچنین مردم ژاپن از هنرهایی با تکنیک های مشخص و دقیق، بسته بندی هدایا، گل آرایی و غیره به نحوی گویا و کاربردی بهره برده اند. احساس همبستگی طایفه ای و اعتقاد به اهمیت حقوق و قدرت، بدون شک، در میان مردم ژاپن فوق العاده قوی بوده است، زیرا این نیروها در سراسر تاریخ ژاپن عاملی غالب به شمار آمده و اکنون نیز در ژاپن نوین زنده و پا برجاست. شایان ذکر است که این پژوهش با یاری اساتید بزرگوار، جناب آقای دکتر فریسی و سرکار خانم باقری صورت گرفته و به تأیید ایشان رسیده است، با تشکر از زحمات بی دریغشان که در طول دوران تحصیل مرا
یاری رساندند.
1-1 تعریف مسئله
ژاپن کشوریست که در زمینة استفاده درست و کاربردی از سنت ها و هنر بومی شهرتی جهانی دارد. عناصر هویت بخش در طراحی بسته بندی ژاپن چیست؟ تأثیرات جغرافیایی و محیطی، سنت های دیرینه ژاپنی، فرهنگ، مذهب، هنر بر عناصر تصویری (نقشمایه، فرم، رنگ، ترکیب بندی) بسته بندی محصولات ژاپن چه تأثیراتی داشته است؟ از آنجا که طراحی بسته بندی یکی از زیر شاخه های بسیار مهم در طراحی گرافیک می باشد و طراحان ژاپنی با حفظ اصالت و سنت های بومی در این حوزه بسیار مؤفق هستند، و با توجه به اینکه در ایران آن چنان پژوهشی درباره بسته بندی ژاپن صورت نگرفته است. از این روی در صدد آنیم تا با بررسی عناصر شاخص و هویت بخش به بسته بندی ژاپنی بتوانیم مجموعه ای از اطلاعات علمی در ارتباط با موضوع را جمع آوری نمائیم.
1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق
معرفی و شناخت بسته بندی ژاپن، به عنوان کشوری که در تقابل با تأثیرات فراوان از آموزه های مدرنیسم و هنر غرب و با حفظ اصالت در سنت ها و هنر بومی خود مورد توجه قرار گرفته است، از اهداف تحقیق می باشند. با وجود اینکه بسیاری از منتقدان و نویسندگان به بررسی و تحقیق در طراحی گرافیک در زمینه های پوستر و مکاتب هنری این کشور پرداخته اند، متأسفانه بررسی طراحی بسته بندی کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است، لذا با در نظر گرفتن این امر، پژوهش حاضر سعی دارد تا طراحی گرافیک بسته بندی ژاپن را که تبدیل به قدرت فروش محصولات گردیده است بررسی کند، چرا که شناخت موارد مهم در طراحی گرافیک بسته بندی امروزی آن کشور نقش بسزایی دارد و می بینیم که چگونه با حفظ عناصر هویت بخش بومی و سنتی توانستند جایگاه مهمی را به عنوان گرافیک هویت مند کسب نمایند.
1-3 سوال های تحقیق
- فرم بسته بندی و محصول تا چه حد در ارتباط معنایی با یکدیگر می باشند؟
- از چه عناصر بومی بیشتر برای ترکیب بندی و ساختار بسته بندی ها استفاده شده است؟
- کاربرد لوگو ها و حروف اصلی بیشتر به چه زبانی استفاده شده است؟
- ترکیب بندی و چیدمان عناصر بصری به چه شکل و تا چه حدی تأثیر گذار بوده است؟
- تأثیر فرهنگ، مذهب و هنر ژاپن چه تأثیراتی بر گرافیک بسته بندی ژاپن داشته است؟
- چگونه می توان از تحلیل های انجام گرفته از گرافیک مدرن بسته بندی ژاپن به راه حل های کاربردی در طراحی بسته بندی ایران دست یافت؟
1-4 فرضیات تحقیق
- عناصر گرافیکی استفاده شده مثل رنگ، اندازه، ترکیب بندی، فرم و … به شاخص شدن بسته بندی ژاپن منجر شده است.
- از دلایل مؤفقیت طراحی گرافیک بسته بندی ژاپن می توان به استفاده از تصاویر اساطیری و بومی محلی در اغلب محصولات اشاره نمود.
- تأثیر از هنر غرب درطراحی گرافیک بسته بندی با حفظ عناصر و شاخص های بومی از دیگر فرضیه های تحقیق می باشد.
1-5 اهداف اصلی و فرعی
هدف اصلی از انجام این پژوهش، مطالعه و بررسی عناصر هویت بخش طراحی گرافیک بسته بندی ژاپن معاصر می باشد. بررسی سطح کیفی بسته بندی ها، ساختار، شناخت عناصر و نقشمایه ها، سنت های بومی و چگونگی استفاده از رنگ و ترکیب بندی با تلفیق فضای هنری غرب، از اهداف مهم تحقیق می باشد و شاید بتوان با تدوین شاخصه های بصری به دست آمده از روند طراحی بسته بندی ژاپن الگویی را ترسیم نمود تا در روند طراحی گرافیک ایران مورد استفاده قرار گیرد .
اهمیت موضوع
با توجه به اینکه طراحی کنونی شهر تهران نیاز های روانی و جسمی مردم تهران را برآورده نمیکندو ارتباط فطری و موثر بین فرد و فضاهای شهری وجود نداردو شهری خاکستری بدون ایجاد تعلق خاطر بین فردو جامعه می باشد.بنابراین ایجاد فضایی با توجه به فرهنگ جامعه که ارتباط فرد با محیطش را بهتر کرده و فضایی برای تعامل و آرامش باشد ضروری می باشد.
هدف
طراحی المان و فضای شهری منطبق با فرهنگ و تاریخ مردم ایران در جهت ایجاد تعامل اجتماعی و تعامل بین فضاهای شهری و افراد.
سوال پژوهشی
با این فرض این تحقیق را شروع کردم که با بررسی تاریخ هنر ایران شاخصه های فرهنگی استخراج کنم و از آن ها به کدهای طراحی برای طراحی المان های شهری برسم.
تعریف مبلمان شهری
مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل،اشیاء،دستگاه ها،نمادها،خرده بناها،فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند،به این اصطلاح معروف شده اند.
پیشینه
در این پژوهش مقطعی تحلیلی دوران تاریخ هنر ایران از زروانیسم تا کنون بررسی شده است.هنرهایی مانند نقوش برجسته،سفال،معماری،نگارگری،قالی مورد بررسی قرار گرفت.همچنین عقاید سهروردی دربار ه نور و حکمت اشراق نیز بررسی شد.فصل دوم به طور کامل به این بخش اختصاص داده شده .
این بررسی نشان می دهد که شاخصه های فرهنگی تا قبل از دوران اسلامی دارای اشتراک های زیادی می باشد و بعد از دوران اسلامی با حفظ برخی اشتراکات دارای شاخصه های جدیدی است.
نتایج:
با بررسی های مقطعی و تحلیلی شاخصه هایی مانند تقدس،قائم به ذاتی تمرکز،سلسله مراتب تطهیر و خلوص و شفافیت،بخشندگی،حقیقت یابی و.. در ارتباط با عناصر نور و آب استخراج شده است.از این شاخصه ها به کدهای طراحی رسیدم که به کمک آنها و با بکار گیری روش
set موفق به طراحی فضایی در بام تهران شدم.
کلمات کلیدی
-آب- نور- مبلمان شهری-فرهنگ
1-2 روش تحقیق:
مقطعی تحلیلی
فصل دوم
بررسی عناصر نور و آب در تاریخ هنر ایران
آنالیز تاریخی
2-1 اسطوره:
بهار(1376 الف ،صص344 تا 345)اسطوره شناسی بخشی است از مردم شناسی فرهنگی که آن خود از مردم شناسی منشعب می گردد.مردم شناسی فرهنگی به بررسی و فرا یافتن قوانین عمومی قالب های رفتاری انسان در همه ابعاد آن می پردازد و می کوشد توجیهی عمومی از این پدیده اجتماعی فرهنگی به دست دهد.اسطوره شناسی با بررسی مجموعه های اساطیری زنده یا مرده و فرا یافتن کیفیات عمومی و کلی آن ها،در خدمت مردم شناسی فرهنگی قرار می
2-2 آب و آفرینش:
آفرینش حیات بر آب نهاده شده است.سومریان معتقد بودنددر آغاز زندگی جز آب چیزی نبوده و همه چیز ها از آب به دست آمدند.در وسط آب جزیره ای به شکل کوه به وجود آمد.قله کوه آسمان شد و قاعده آن زمین.از برخورد قله به قاعده هوا به وجود آمدکه سومین عنصر زندگی پس از آب و خاک بود.یکی از صفات مهم این عنصر قابلیت انبساط است.
در اسطوره های بابلی به جای الهه (نمو) الهه نعامه به عنوان الهه آب معرفی شده است.آب ها پیش از زمین وجود داشتند با تحلیل ارزش های مذهبی آب ها ساختار و کارکرد نمادها بهتر درک خواهد شد.آب ها مجموع معنویت جهانی را می نمایانند.
از دوره های نخستین آب به دو گونه با مفهوم باروری و بارداری پیوند یافت:1- به شکل باران2- به صورت زنی باردار که فرزندی می آورد و این ولادت در لوا و پناه عنصری که آن را همه می پرستیدند انجام می گیرد.
اصطلاح اساطیری از آب گرفته یا نجات یافته از غرقاب بیان رمزی بارداری و آبستنی است و تصویر شاعرانه ای است که به وضع حمل مربوط می شود.فهم این نکته که چگونه مردمان نا متمدن به آنجا رسیدند که آب را عنصری مقدس پنداشتند دشوار نیست چون بدون آب هیچ چیز ممکن نبود نه آباد شود نه بارور.بررسی آب ریشه و منشاء سحر شعاعر و مناسک مذهبی را که در همه ی ادیان عالم متداول و پراکنده گشته روشن می کند. خصایص اساسی داستان های خدایان اساطیری(ارباب انواع)و پهلوانان تقریبا همیشه مرهون و مدیون اسطوره ی برزگری و کشاورزی است و طبیعت را به سیمای زنی باکره و باردار بزرگ و گرامی می دارد.
2-3 نقش آب در پدید آمدن تمدن و فرهنگ:آب عامل اصلی به وجود آمدن تمدن در روی کره زمین است.اگر بشر آب را ستایش می کند و برای آن ارزش فوق العاده قائل است بیشتر به خاطر این است که نه تنها حیات فردی بلکه حیات اجتماعی اش به آن پیوسته است.
آب مقدس است و انسان وقتی بر یک پدیده مهر تقدس می زند که در زندگی او نقش و حضوری کار آمد داشته باشد.رود ها مادران فرهنگ بشری به حساب می آیند.
آب در اوستای اپ و در پهلوی آو یکی از چهار عناصر پیشینیان است که ایرانیان باستان هرگز نباید آن را آلوده سازند.آب دومین آفریده از آفریدگان هفت گانه ای است که اورمزد خلق کرده است.ستایش و قداست آب در این آئین تا جایی است کهدر یسنای 65 فقره ی 10اهورامزدا به پیغمبرش می گوید:
تیشتر خدایی است که با باران ارتباط دارد و از این رو اصل همه ی آب ها و سرچشمه ی باران و باروری است.آب در انتقال جوهر تن زرتشت و به وجود آمدن او نقش بسیار زیادی دارد.جوهر تن زرتشت از اورمزد به باد از باد به ابر و از ابر به باران و به زمین و بعد طی مراحلی به پدر و مادر زرتشت می رسد.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- تعریف مسئله………………………………………………………………………………………………. 1
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق…………………………………………………………………………… 1
1-3- سؤالهای تحقیق……………………………………………………………………………………… 2
1-4- فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 2
1-5- اهداف اصلی و فرعی تحقیق……………………………………………………………………………….. 3
1-6- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………….. 3
1-7- روش جمع آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………. 3
1-8- کاربرد تحقیق………………………………………………………………………………………………… 4
1-9- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………… 4
1-10- چگونگی انجام پروژه عملی……………………………………………………………………… 5
فصل دوم: نوشتار فارسی و خط-نقاشی در ایران
2-1- الفبا و نوشتـار در ایران……………………………………………………………………………….. 13
2-2- ریشه‌های ایرانی نوشتار…………………………………………………………………………….. 19
2-3- خوشنویسی نوشتار فارسی……………………………………………………………………. 23
2-4- اهمیت و قواعد خوشنویسی در نوشتار فارسی…………………………………………. 25
2-5- نقش بصری و تزئینی نوشتار…………………………………………………………………….. 32
2-6- نگاهی به اعتقادات فرقه حروفیه………………………………………………………………… 33
2-7- شیوه‌های حروف‌نگاری در دوران گذشته ……………………………………………………. 35
2-8- حکومت و تحولات جامعه قاجاری…………………………………………………………………… 43
2-9- هنرمندان قاجاریه……………………………………………………………………………………….. 44
2-10- دوران پهلوی………………………………………………………………………………………… 47
2-11- جنبش سقاخانه و آغاز نوگرایی در ایران……………………………………………………… 60
2-12- دوران انقلاب اسلامی………………………………………………………………………… 73
2-13- خط-نقاشی………………………………………………………………………………………………. 74
2-14- نوگرایی در تعامل بین هنرها……………………………………………………………. 86
فصل سوم: مبانی بصری و قابلیت‌های تصویری نوشتار فارسی در خط-نقاشی ایران
3-1- مبادی سواد بصری……………………………………………………………………. 90
3-2- عناصر اولیه و کیفیات بصری در ارتباط تصویری…………………………………… 91
3-3- مقایسه بصری آثار تایپوگرافیک و خط-نقاشی………………………………………. 105
3-4- شیوه‌های حساسیت بخشیدن…………………………………………………………….. 109
3-5- نقش ابـزار………………………………………………………………………………….. 109
نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………. 112
واژه‌نامه ……………………………………………………………………………………………. 116
مراجع………………………………………………………………………………………………. 120
پروژه عملی………………………………………………………………………………… 128
پروژه دوم عملی……………………………………………………………………….. 134
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 – تعریف مسئله
هیچ تعریف درستی جز در سایه بررسی و شناخت جامع از گذشته و تطبیق آن با دنیای معاصر میسر نیست. در دهه های اخیر، تجددخواهی در هنر ایران نمی‌توانسته سنت‌های فرهنگی را به خاطر نوستالژی آنها بپذیرد. در این بین نقاشان و خطاطان از جریان پیدایش جنبش سقاخانه و نوگرایی تا دوران معاصر، همواره به دنبال هویت و تاریخ خود بوده‌اند تا بتوانند با ارائه زیرساخت‌های شرقی خط-نقاشی، قابلیت‌های تصویری و توصیفی-تشریحی نوشتار را بیان کنند که امروزه به یكی از مهم‌ترین شگردهای ارتباط بصری تبدیل شده است. اما تاکنون پژوهشی درباره قابلیت‌های تصویری نوشتار در بستر خط-نقاشی و بیان گستره فعالیت آن صورت نگرفته است. از این روی در این پژوهش درصدد آنیم که این قابلیت‌ها را با بیان تعاریف نظری و تجربی و ارائه راهکارهای عملی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق
یکی از مقوله‌های بسیار مهم در گرافیک، قابلیت پیام‌رسانی نوشتار در کار گرافیکی است. با توجه به اینکه در فرهنگ بومی ایرانی، خط-نقاشی از زمره جریانات مهم تاریخی بوده که سال‌هاست شکل گرفته، در حال تکوین میباشد و پذیرش این جریان از جانب بزرگان هنر صورت می‌پذیرد، چنین طلب می‌شود که در این باب پژوهش‌های دقیقی انجام گیرد. معرفی و شناسایی قابلیت‌های تصویری و بصری نوشتار به عنوان یک واژه کلی و گسترده که همه فعالیت‌های مربوط به خط-نقاشی با توجه به فرهنگ، تاریخ، مهارت، تکنیک و هنر را در بر می‌گیرد، از واجبات انجام این پژوهش میباشد زیرا با وجود آنکه این جریان در دهه های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته اما تنها به بیان مسائل کلی و پیشینه این جریان پرداخته شده و کمتر مورد پژوهش تخصصی و علمی قرار گرفته است. از این رو عدم وجود منابع جامع و گسترده پیرامون خط-نقاشی و قابلیت‌های نهفته در آن از الزامات این پژوهش لحاظ شده است.
از دیگر اهمیت‌های این پژوهش می‌توان به بحث هویت گرافیک ملی ایران اشاره کرد که می‌توان ریشه‌های آن را با پژوهش و تحلیل در این جریان تاریخی (خط-نقاشی) پیدا کرد و برخی اشتراکات میان فعالیت‌های غیر کاربردی (بیشتر هنرهای زیبا) و کاربردی (بیشتر طراحی گرافیک) را به تصویر کشید.
1-3- سؤالهای اصلی تحقیق
مهم‌ترین دلایل طرح عنوان این پژوهش، پرسشهایی هستند که تحقیق مذکور را بر آن داشته‌اند تا به پاسخهایی قانعکننده دست یابد. این پرسش‌ها در دو مقوله “قابلیت‌های تصویری نوشتار” و “خط-نقاشی” به طور مجزا مطرح شد، سپس با طرح سؤالاتی به بیان فصل مشترک و کارکردهای آنها بر یکدیگر پرداخته شده است. اگرچه سؤالات بسیاری در رونـد پژوهش مطرح شده اما به اختصـار به ذکر برخی از مهم‌تریـن آنها میپردازیم:
- خاستگاه و علت اصلی پیدایش خط-نقاشی چیست؟
- آیا سقاخانه می‌تواند با استناد به تعاریف سبک‌ها و مکاتب بومی و جهانی به عنوان یک مکتب هنری مطرح شود؟
- ریشه‌های ایرانی نوشتار فارسی در کدام خطوط وجود دارد؟
- آیا می‌توان در خوشنویسی هم صحبت از خطوط مدرن و پست‌مدرن کرد؟
- جنبش مدرنیسم چه تأثیراتی بر نقاشی و خط‌نگاری داشته است؟
- چه عواملی باعث تلفیق نقاشی و خوشنویسی و سوق‌دادن آنها به خط-نقاشی شد؟
- نقش و خاستگاه پیشگامان نوگرا و هنرمندان چند دهه اخیر که به خط-نقاشی پرداخته‌اند، به چه صورت میباشد؟
- آیا رسالت خط در خط-نقاشی با خوانایی کلام هم‌سو است؟ و آیا با کم‌شدن خوانایی ارزش‌های کلام نوشتار از بین می‌رود؟
- آیا حد و مرزی بین کارکردهای تصویری حروف و نوشتار در پیام‌رسانی وجود دارد؟
- تأثیر مبانی و سواد بصری نوشتار فارسی در خط-نقاشی چگونه است؟
- گستره قابلیت‌های تصویری رسم‌الخط‌های نوین در حوزه‌های مختلف ارتباط بصری به چه میزان میباشد؟
- خلق یک اثر هنری مشتق از خط و نقاشی متکی به هویت‌های فردی است یا تاریخی، یا هر دو؟ و چگونه می‌توان با حفظ هویت و فرهنگ، عناصر نوشتار و بومی را به جهان انتزاع نزدیک کرد؟
- پاسخ به این گونه سؤال‌ها، دلایلی هستند که اهمیت پرداختن به این موضوع را روشن می کنند.
1-4- فرضیات تحقیق
با در نظر گرفتن فرضیات برخی از هنرمندان و منتقدان مبنی بر اینکه خط-نقاشی هنـر حساب می‌آید و اینکه هنرمند بعد از آموختن سواد بصری نوشتار و طی مراحل تکوین به خلاقیتی در کارش می رسد، لذا فرضیه اصلی این پژوهش بر این مبناست که با شناخت و آگاهی به اصول و قواعد رسم‌الخط‌های نوین می‌توان از قابلیت‌های تصویری آنها در حوزه‌های مختلف ارتباط بصری به ویژه خط-نقاشی استفاده کرد. چگونگی این ارتباط و راهکارهای آن باید در پایان این پژوهش مشخص گردد.
1-5- اهداف اصلی و فرعی
هدف اصلی از انجام این پژوهش، دستیابی به قابلیت‌ها و کاربردهای تصویری و بصری نوشتار فارسی در خط-نقاشی معاصر است. همچنین در این بین تلاش می‌شود تا شناخت بهتری نسبت به زمانه و جایگاه هنری معاصر ایران در موقعیت‌های فرهنگی و تاریخی پیدا شود و با بیان و تحلیل بصری آثار خط-نقاشی از زمان شکل‌گیری تا دوران حاضر، به تأثیرات کارکردهای تصویری نوشتار فارسی در خط-نقاشی دست یابیم. همچنین این پژوهش رهنمودی برای کمک به هنرمندان معاصر جهت خلق آثار هنری با زیرساخت‌های شرقی و متناسب با نیاز جامعه مدرن باشد؛ و در انتها علاوه بر تحلیل معنایی و بصری از کاربردهای نوشتار، گستره فعالیت‌های نوشتار و خط به عنوان یک مدیوم در بستر خط-نقاشی و سایر حوزه‌های ارتباط تصویری امروز را بشناسیم.
1-6- روش تحقیق
در این رساله روش و سیستم تاریخی و تحلیلی به کار رفته است؛ در این روش علاوه بر بیان ماهیت و وضعیت موجود موضوع پژوهش، به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد و گستره فعالیت آن میپردازیم و سپس اقدام به شناخت مسأله و تعریف آن، تدوین فرضیه‌ها، گردآوری اطلاعات، تنظیم و طبقه‌بندی اطلاعات و بیان راه‌کارها پرداخته و در انتها نتیجه‌گیری می‌نمائیم.تحقیق حاضر با بهره گرفتن از روش تاریخی و تحلیلی و با شیوه مطالعه کتابخانهای، مصاحبه، شرکت در نشست‌ها و سخنرانی ها و کارگاه‌های تخصصی، جلسات نقد و بررسی، برگزاری پرفورمنس و گزارش از نمایشگاه‌ها به مطالعه در دوران گذشته و معاصر پرداخته است.
1-7- روش جمع آوری اطلاعات
اطلاعات در این پژوهش به روش کتابخانهای و میدانی گردآوری شده است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش، با فیش‌برداری از میان کتاب‌ها، مقالات معتبر، فصل‌نامه‌های تخصصی، پایان‌نامه‌ها و روزنامه‌ها در کتابخانه‌های واقعی و دیجیتالی انجام شده است. البته این پژوهش بسیار با فقدان اطلاعات علمی و تخصصی مواجه شد؛ منابع موجود صرفاً به بیان پیشینه و اختلاف‌نظرها در تعاریف پرداخته است و تحقیقی در مورد کیفیت و گستردگی این مبحث جامع صورت نگرفته است. برخی مقالات موجود نیز به طور گسترده و روبنایی به این مسئله پرداخته‌اند. از این رو در روش میدانی به صورت واقعی و مجازی با مراجعه به نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، حراجی‌های تهران و حراج‌های معتبر دنیا همچون کریستی، ورکشاپ‌ها، پرفورمنس‌ها، جلسات نقد و بررسی، مصاحبه‌های حضوری و تلفنی با هنرمندان مرتبط با مسئله پژوهش، شنود فایل‌های صوتی مربوط به مصاحبه با افراد صاحب‌نظر و هنرمندان و مشاهده فیلم‌های مستند و گزارشی از برپایی نمایشگاه‌های حاضر، اقدام به تهیه گزارش و عکاسی از آثار شده است. همچنین برای تهیه تصویر آثارِ بهروز به سایت‌های اینترنتی گالری‌های داخلی و خارجی و شخصی مراجعه شده است. در این پژوهش در راستای تعریف مسئله و اهداف آن، اقدام به برگزاری نمایشگاه، پرفورمنس آرت و جلسات نقد و بررسی تخصصی شده تا با نقد و تهیه گزارش از آنها نتایج جدیدی حاصل شود.
1-8- کاربرد تحقیق
مبنای اصلی این پژوهش، همان طور که توضیح داده شد، بررسی قابلیت‌های تصویری نوشتار فارسی به عنوان یک مؤلفه تاریخی و فرهنگی در خط-نقاشی است که بار هویت یک جامعه را برای ارتباطات بین‌المللی و بصری به دوش می‌کشد. به همین دلیل کاربرد اصلی این تحقیق نیز بر این امر استوار است و می‌تواند راه‌گشایی در کشف کاربردهای ناشناخته نوشتار فارسی اعم از رسم‌الخط‌های نوین به عنوان یک مدیوم مستقل درحوزه‌های مختلف ارتباط‌جمعی و تصویری باشد.
ای در خصوص مفهوم درخت و درخت زندگی، فصل اول آن به نمادگرایی درخت می پردازد. در فصل دوم اسطورهی درخت زندگی و مضامین آن را به تفصیل بررسی کرده است. فصل سوم، به نمادهای درخت زندگی در قالی طرح درختی اختصاص داده است.
این پایان نامه نیز به بررسی درخت زندگی پرداخته و کمک می کند تا با اشرافی بیشتر و آگاهی کاملتری طرحهای قالیهای موزه، مورد مطالعه قرار گیرد.
3- شجاع نوری، نیکو (1385)، «درخت نقشی بر فرش، رویی بر عرش»، گلجام، تهران: فصلنامه علمی ـ پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره 3. این مقاله به بررسی انواع نقوش قالی محرابی ـ که قالی محرابی درختی گونهای از آن است پرداخته است. همچنین به صورت فلسفی دو نقش درخت و محراب را تحلیل کرده است. همانطور که ذکر شد این مقاله به بررسی طرح درخت و محراب می پردازد که بخشی
از عنوان این پژوهش است، با این تفاوت که در پژوهش پیش رو به مطالعه نقش طرح درختی در قالیهای موزه آستان قدس میپردازیم که در این مقاله اشارهای به آن نشده است.
4-اربابی، بیژن(1387)، «ارزیابی شیوه های طبقه بندی طرح و نقش فرش ایران»، گلجام، تهران: فصلنامه علمی ـ پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره11. این مقاله در پی شناخت طرح و نقش در قالی های ایران میباشد و سعی نموده تعریفی دقیق را اتخاذ نماید که جامعیت لازم را داشته باشد. همچنین در ادامه به معرفی و تقسیم انواع نقوش قالی پرداخته است. مقاله ذکر شده به طور کلی تنها به معرفی نقوش در قالیها پرداخته است و اشارهای به طرحهای درختی در قالیهای موزه آستان قدس ندارد.
5- صالح شوشتری، سمیه و علی اصغر شیرازی( 1387)، «تطبیق شکل درخت در طبیعت با آثار نگارگری ایرانی»، نگره، تهران: فصلنامه تحلیلی ـ پژوهشی دانشکده هنر دانشگاه شاهد، شماره5. این مقاله پس از نگاهی گذرا به طبیعت در عرفان اسلامی و رویش گاههای درختان ایران، ضمن آشنایی با گونه های درختان باغهای ایرانی، برخی از انواع درختان ایران را با گونه های همسان آنها در آثار نگارگری مورد تطبیق قرار داده است. در این مقاله نیز، تنها به معرفی تطبیقی نقش درخت در نگارگری و طبیعت پرداخته است و مطالعه ای بر روی طرح درختی قالیها صورت نگرفته است.
در زمینهی قالیهای موجود در آستان قدس رضوی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
