موضوع: "بدون موضوع"
و پیشینه ی تحقیق
1-1- طرح مسأله …………………………………………………………………………………………………………………. 2
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 2
1-3- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 2
1-4- پیشینهی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… 2
1-5- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………… 3
1-6- سؤالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. 3
فصل دوم : در آمدی بر موضوع تحقیق
2-1- هنر و زیبایی ……………………………………………………………………………………………………………….. .5
2-2- مدرنیسم و پست مدرن …………………………………………………………………………………………………. ..6
2-3-جریان شناسی شعر معاصر…………………………………………………………………………………..19
2-4- زندگی نامه ی مختصر شاعران تحقیق …………………………………………………………………………… .26
فصل سوم : کارکرد آوایی
3-1-درآمدی بر کارکرد آوایی………………………………………………………………………………………………… 32
3-1-1- واج آرایی ………………………………………………………………………………………………………………. 32
3-1-2- آوردن حروف الفبا به شکل مجزا ………………………………………………………………….. 35
3-1-3-کاربرد حروف لاتین در بیت ……………………………………………………………………………………… 37
3-1-4- کاربرد واژگان لاتین به فارسی………………………………………………………………………………….. 38
3-1-5- تکرار یک واج در کلمه ……………………………………………………………………………………………. 40
3-1- 6-کاربرد کلمات تخصصی و نیمه تخصصی …………………………………………………………………….. 42
3-1-7- کاربرد واژگان قدیمی در شعر پست مدرن …………………………………………………………………. 44
3-1-8- کاربرد واژگان رکیک و بی ادبانه ………………………………………………………………………………. 45
3-1-9- کاربرد زنجیره وار کلمات …………………………………………………………………………………………. 47
3-1-10- فرایندهای واجی ………………………………………………………………………………………………….. 48
3-2-تکرار…………………………………………………………………………………………………………….52
فصل چهارم: کارکرد عاطفی
4-1-درآمدی بر کارکرد عاطفی……………………………………………………………………………………………… 55
4-1-1-عشق ………………………………………………………………………………………………………………………. 56
4-1-2- گریه ………………………………………………………………………………………………………………………. 63
4-1- 3-غم و اندوه ……………………………………………………………………………………………………………… 69
4-1-4- خسته…………………………………………………………………………………………………………………….. 73
4-1-5- درد ………………………………………………………………………………………………………………………. 77
4-1-6- ناامیدی و بدبینی ……………………………………………………………………………………………………. 82
4-1-7- انتظار ……………………………………………………………………………………………………………………… 87
4-1-8- بی تفاوتی ……………………………………………………………………………………………………………….. 92
4-1-9- ترس، هراس و دلهره ………………………………………………………………………………………………. 95
4-1-10-تنهایی …………………………………………………………………………………………………………………… 100
4-2- حس آمیزی…………………………………………………………………………………………………………………. 107
4-3- عناصر موهوم ……………………………………………………………………………………………………………… 107
4-4- باورهای عامیانه ………………………………………………………………………………………………………….. ..109
فصل پنجم : کارکرد نحوی
5-1-درآمدی بر کارکرد نحوی …………………………………………………………………………………………….. ..112
5-2- نوآوری های زبانی ………………………………………………………………………………………………………. ..112
5-3- نقش های پر کاربرد دستوری ……………………………………………………………………………………….. 125
5-3-1-صفت ………………………………………………………………………………………………………………………. 125
5-3-2 قید …………………………………………………………………………………………………………………………… 134
5-3-3- کاربرد ضمایر ………………………………………………………………………………………………………….. 140
5-3-4- کاربرد حرف اضافه …………………………………………………………………………………………………. 147
5-3-5- نام آوا……………………………………………………………………………………………………………………… 149
5-3-6- اسم صوت ……………………………………………………………………………………………………………… 153
5-4- افعال منفی ………………………………………………………………………………………………………………….. 156
5-5- کاربرد فراوان فعل امر و نهی …………………………………………………………………………………………. 158
5-6- کاربرد واژه ی توی ……………………………………………………………………………………………………… 160
5-7- کاربرد واژه ی هی ……………………………………………………………………………………………………….. 162
5-8- ناتمام ماندن جملات …………………………………………………………………………………………………….. 164
فصل ششم : کارکردهای دیگر زبان در واژگان پرکاربرد
6-1- زن و نمادهای زنانه ……………………………………………………………………………………………………… 169
6-2-مرد……………………………………………………………………………………………………………………………….. 179
6-3- کودکی و بچه در شعر پست مدرن …………………………………………………………………………………. 184
6-4- پست مدرن و تردید ……………………………………………………………………………………………………… 185
6-5- جایگاه زبان محاوره در آثار پست مدرن ……………………………………………………………………….. 187
6-6- پست مدرن و جبرگرایی ………………………………………………………………………………………………. 189
6-7- خدا در شعر پست مدرن ………………………………………………………………………………………………. 190
6-8-مرگ ومرگ اندیشی درتفکرپست مدرن…………………………………………………………………196
6-9-خودکشی………………………………………………………………………………………………………..201
6-10- تصویرهای شعری پست مدرن ………………………………………………………………………………….. 205 6-11 – بی موضوعی شعرپست مدرن …………………………………………………………………………………. 206
6-12- نامفهوم بودن شعرپست مدرن………………………………………………………………………………………. 207
6-13- بی معنایی شعرپست مدرن…………………………………………………………………………………………… 209
6-14-هیچ و پوچ اندیشی ………………………………………………………………………………………..210
6 -15-اصطلاحات شغلی………………………………………………………………………………………….213
6-16- کاربرد نام حیوانات ……………………………………………………………………………………………………. 216
6-17- کاربرد نام فصل ها …………………………………………………………………………………………………….. 222
6-18- کاربرد روز و شب ……………………………………………………………………………………………………… 225
6-19- کاربرد رنگها …………………………………………………………………………………………………………… 227
6-20- کاربرد اعضای بدن ……………………………………………………………………………………………………. 232
6- 21-حواس پنجگانه …………………………………………………………………………………………………………. 234
6-22- طنز و شعر پست مدرن ………………………………………………………………………………………………. 250
6-23- خواب و ملزومات آن ………………………………………………………………………………………………… 254
6-24- قصه و داستان …………………………………………………………………………………………………………… 257
6-25- کاربرد اعداد ……………………………………………………………………………………………………………… 262
6-26- اسم های خاص ………………………………………………………………………………………………………… 266
6-27- مورد خطاب قرار دادن ………………………………………………………………………………………………. 289
6-28- فتوشعر ……………………………………………………………………………………………………………………… 291
6-29- شعر دیداری ……………………………………………………………………………………………………………… 292
فصل نهم: نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 296
منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………. 301
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 1 : بسامد واژه عشق…………………………………………………………………………………………………. 56
جدول شماره 2: بسامد واژه گریه ………………………………………………………………………………………………….. 63
جدول شماره 3: بسامد واژه غم و غصه …………………………………………………………………………………………. 69
جدول شماره 4: بسامد واژه خسته ………………………………………………………………………………………………… 73
جدول شماره 5 : بسامد واژه درد ………………………………………………………………………………………………….. 77
جدول شماره 6 : بسامد ناامیدی و بدبینی ………………………………………………………………………………………. 82
جدول شماره 7 : بسامد واژه انتظار ……………………………………………………………………………………………….. 87
جدول شماره 8 : بسامد واژه بی تفاوتی …………………………………………………………………………………………. 92
جدول شماره 9 : بسامد واژه ترس، هراس و دلهره …………………………………………………………………………. 95
جدول شماره 10 : بسامد واژه تنهایی ……………………………………………………………………………………………. 100
جدول شماره 11 : کاربرد صفت منفی …………………………………………………………………………………………… 125
جدول شماره 12 : کاربرد غیر تنوین دار ………………………………………………………………………………………. 134
جدول شماره 13 : کاربرد قیدهای بی نشانه …………………………………………………………………………………… 136
جدول شماره 14 : کاربرد بسامد ضمایر ………………………………………………………………………………………… 140
جدول شماره 15 : بسامد فعل امر و نهی ……………………………………………………………………………………….. 158
جدول شماره 16 : کاربرد واژه ی تویِ ………………………………………………………………………………………….. 160
جدول شماره 17: بسامد واژه ی هی …………………………………………………………………………………………….. 162
جدول شماره 18 : بسامد هیچ و پوچ اندیشی ………………………………………………………………………………… 210
جدول شماره 19 : بسامد حیوانات ……………………………………………………………………………………………….. 216
جدول شماره 20: بسامد فصل ها…………………………………………………………………………………………………… 222
جدول شماره 20 : بسامد شب و روز …………………………………………………………………………………………….. 225
جدول شماره 21 : بسامد رنگ ها …………………………………………………………………………………………………. 227
جدول شماره 22 : بسامد اعضای بدن …………………………………………………………………………………………… 232
جدول شماره 23: بسامد اعداد ……………………………………………………………………………………………………… 262
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
تصویر شماره 1 : فتوشعر ………………………………………………………………………………………………………………. 291
تصویر شماره 2 : شعر دیداری ………………………………………………………………………………………………………. 292
تصویر شماره 3 : شعر دیداری ………………………………………………………………………………………………………. 293
طرح مسأله
قالب غزل یکی از محبوبترین قالبهای شعر فارسی است. پس از ظهور نیما و رواج شعر نیمایی و ارائه آثار موفق در این عرصه اهل شعر و ادب شاهدند که غزل معاصر با تنوع موضوع، شکل ظاهری، قافیههایی متفاوت، ردیف های طولانی و نوآوریهای فراوانی از سوی شاعران دههی شصت، هفتاد و هشتاد به شکلی فعال خودنمایی میکرد.
دهه هشتاد، مهدی موسوی با معرفی « غزل پست مدرن، برگزاری کلاسهای آموزشی، تربیت شاگرد انتشار نشریهی تخصصی پست مدرن دری دیگر به روی غزل معاصر ما گشود و شاگردانش او را به عنوان پدر غزل پست مدرن مورد خطاب قرار دادند.بارزترین ویژگی که این نوع غزل را از همهی غزلهای ادبیات فارسی متمایز می سازد، زبان این نوع غزل است، در این تحقیق نقشهای آوایی، عاطفی، نحوی این غزلها مورد بررسی قرار گرفته و نوآوری های زبانی و واژگان پرکاربردو دیگر کارکردهای زبان تحلیل می گردد.
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
نبودن پژوهش مدوّن پیرامون این موضوع و نقش اساسی و متفاوت کارکرد واژگان در شکل گیری غزل پست مدرن، نقش یک پژوهش در شناخت این شیوه ی نو آورانه ،علاقه ی نگارنده نسبت به قالب غزل و ادبیات معاصرو روشن کردن ابعاد شعر پست مدرنرا میتوان اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق به شمار آورد.
1-3- هدف تحقیق
جایگاه زبان و واژگان در دادن شکلی دیگرگونه به غزل پست مدرن و کارکرد های زبانی بررسی می گردد تا در شناخت بهتر این نوع شعری به مخاطب یاری رساند.و انگیزه ای برای پژوهش های بعدی درباره ی این تجربه ی جدید شعری باشد.
1-4- پیشینهی تحقیق: ( مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی )
کتابهای فراوان و مقالات بسیاری با موضوع پست مدرن به چاپ رسیده است که ارتباط آنها با موضوع این پژوهش در حد آشنایی با نگرش پست مدرن و ادبیات پست مدرن در دیگر کشورهاست. اما اثری که به طور مستقل شعر پست مدرن را در ادبیات فارسی بررسی کند به چاپ نرسیده است. فقط پایان نامه
« رویکردی به مدرنیسم در غزل معاصر » که در دانشگاه سیستان و بلوچستان به قلم آقای محمود طیب و استاد راهنمای ایشان دکتر محمد علی زهرا زاده می تواند در شکل گیری این ذهنیت که ادبیات کلاسیک فارسی چگونه به مرحله مدرن رسید به ما کمک کند تا ما در این پژوهش رسیدن به پست مدرن را بررسی نماییم. و موضوع کار ایشان و این پژوهش تفاوت فراوانی دارند. پایان نامه ی اخیر با این کار پژوهشی تفاوت فراوانی دارد. چون مدرن و پست مدرن درلفظ و معنا و شعر دو طیف جداگانه اند. نزدیک بودن زمان سروده شدن غزل ها با زمان این پژوهش و برخورد دولت با فعالیت موسوی و اختصاری و درک نشدن این شعر از سوی بسیاری از مخاطبان حتی مخاطب خاص ادبیات باعث شده که موضوع تحقیق برای اهل شعر و ادب تا این زمان ناشناس باقی بماند.
1-5- روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش به صورت کتابخانهای و اسنادی است. در ابتدا کتاب ها و مقالات مرتبط با غزل پست مدرن و پست مدرن و مجموعه شعرهای در دسترس شاعران شاخص که در دهه هشتاد منتشر شده را یافته و با مطالعه دقیق و فیش برداری کارکردهای مختلف زبان را در این اشعار بررسی شده است. مطالب لازم استخراج و پس از اتمام فیش برداری مطالب جمعآوری شده در پاسخگویی به پرسشهای مطرح شده طبقه بندی و تدوین گردید.
1-6- سؤالات تحقیق
- دایره ی واژگان به کار رفته در غزل پست مدرن تا کجا گسترده است؟
- نو آوری های زبانی غزل پست مدرن چگونه است؟
- واژگان در کارکرد عاطفی، آوایی و نحوی غزل پست مدرن چه نقشی دارند؟
- واژگان پرکاربرد غزل پست مدرن چه ارتباطی با نگرش پست مدرن دارند؟
طی سال‌های متمادی که از عمر بشر و جامعه انسانی می‌گذرد دین تنها گزینه‌ای است که تقریباً تمام انسان‌ها را در اختیار خود داشته است. جدا از ماهیتهای متنوع و مختلفی که دین در جهان داشته، تمامی مردم در ارتباط خود با جهان طبیعت و نیروهای موجود در آن، اندیشه‌ای را برگزیده‌اند. دین در عرصه اجتماع، سال‌های متمادی حضوری چشم‌گیر داشته است و آموزش و پرورش، اقتصاد، سیاست، تولید علم و اخلاق، همگی در اختیار دین و شارعان آن بوده است.
در جوامع اسلامی، دین معمولاً نقش اساسی در زندگی اجتماعی مسلمانان دارد و نمادها و شعائر دینی غالباً با فرهنگ مادی و هنری جامعه از جمله ادبیات درآمیخته است. با نگاهی گذرا به آثار بزرگان ادبیات و شعر جوامع اسلامی، درمییابیم که بسیاری از اشارهها، عبارتها، تعبیرها و استدلالهای آنان، با اقتباس و الهام از آموزههای دینی می‌باشد، به‌طوری‌که از مقوله‌های فردی مانند پرستش، عبادت و خداباوری گرفته تا مؤلفه‌هایی اجتماعی همچون عدالت‌محوری، ظلم‌ستیزی، برابری، وحدت، احسان و نیکوکاری و. . . همواره موردنظر این ادیبان بوده است.
دین و ادبیات بی‌شک کهنترین انگاره‌های فرهنگی یک ملت به‌شمار میآیند. دین، راه و روش و آیین زندگی کردن در راه حق را نشان میدهد، راهی که سعادت را تضمین می‌کند. در این میان هنر و ادبیات به‌ویژه شعر، مهمترین ابزاری است که دینداران و عرفا با آن به ترویج اندیشه های دینی پرداختهاند. آن‌گونه که دکتر علی شریعتی، هنر را جزئی از دین می‌داند و می‌گوید: «هنر یک مقوله‌ی دینی و یک حقیقت متعالی و مقدس است که نجات‌بخش بشریت است و یک رسالت مافوق مادی و متعالی و صد در صد انسانی دارد» (شریعتی، 1362: 8).
دین در شعر فارسی و در قرون متمادی، از سیطره‌ی محکم و آشکاری برخوردار بوده است، تا آنجا كه بیشتر سرودههای پیش از اسلام، متضمن تعالیم اخلاقی و مضامین دینی بوده است. ادبیات فارسی از همان آغاز پیدایش و توسعه خود (نیمه قرن سوم هجری) برخلاف ادبیات عربی كه یک دوره‌ی جاهلی را پشت سر گذرانده، صبغهی فرهنگی داشته است، لذا تأثیر تعالیم اسلام در آن، نه بر اثر برخوردهای تنش‌آمیز و فیزیكی بلكه برخواسته از تعامل فرهنگی و ادبی بوده است (صادقی، 1376: 157).
از همان قرون نخستین ورود اسلام به ایران، واژه هایی از قبیل آیت، اذان، ایمان، ثواب، جهاد، حلال، حرام، صوم، عقاب، غیبت، قضا و قدر، کافر، مسجد، مسلم، حاکم، بیت‌المال، جزیه، محتسب، والی و. . . به‌جای واژگان فارسی یا همراه با آن در زبان و ادبیات فارسی رواج یافته و با تداوم این داد و ستد ادبی و فرهنگی، جایگاهی محکم برای خود پیدا کرده است.
شاعران پارسی‌گویِ دین‌باور، با این اعتقاد که شعرشان با بهره گرفتن از مضامین دینی و قرآنی از ژرفا و عمق بیشتر و اصالتی والا برخوردار خواهد شد، به دین توجه و گرایش نشان داده‌اند. هیچ دیوان شعر پارسی را نمیتوان یافت که با توحید و ستایش ذات باری‌تعالی و نعت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و نیایش و سوز و گدازهای عارفانه شروع نشده باشد و به این ترتیب است که اشعار توحیدی، نیایشی، عرفانی، حکمی و اخلاقی، همه تحت تأثیر دین و آموزههای اعتقادی سروده شده‌اند (ممتحن و محمدی، 1392).
استاد شهریار نیر که یکی از شاعران پارس‌گوی معاصر می‌باشد با استفاده ماهرانه شهریار از جلوههای متعدد و متنوع فرهنگ عامه، گنجینه‌ای ارزشمند از لغات، اصطلاحات و باورهای عامیانه، کنایه‌ها و. . . فراهم آورده است که بررسی آن ها نتایج مهم اجتماعی، فرهنگی، دینی و ادبی درپی دارد. قصیده‌ها و مثنوی‌های استاد منعکس کننده دیدگاه دینی، اجتماعی، فرهنگی و گاه سیاسی او می‌باشد (چلبیانی، 1386).
شهریار در ارائه اندیشه‌ها و عواطف خود، با روحیه‌ها و ذوق و سلیقه‌های مختلف چنان سازگارانه روبه‌رو شده و تا آنجا همزیستی مسالمت‌آمیز با موافق و مخالف را مهم شمرده است که رفتار اجتماعی و سوگیری‌اش در مجموع، مفهوم شعر زیر را در ذهن‌ها تداعی می‌کند (علیزاده، 1374: 325).
| چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت |
مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسسوزاند |
پژوهش حاضر به‌منظور بررسی و تحلیل دیوان اشعار فارسی استاد شهریار از حیث توجه به ابعاد اجتماعی دین و با هدف روشن شدن هرچه بیشتر دیدگاه‌های دینی ـ اجتماعی ایشان تحریر شده و اشعار فارسی استاد در بابهای انسجام و همبستگی، ظلم‌ستیزی و توجه به فضائل و ارزش‌های اخلاقی که منعکس کنندهی اندیشه‌های دینی و اجتماعی این شاعر متعهد می‌باشد مورد مطالعه قرار گرفته و تبیین شده است تا محققان آثار ایشان را اندک فایده آید.
1ـ2ـ طرح مسأله
دین یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال پویاترین نهادهای جامعه است. از نقطه‌نظر جامعه‌شناسی، دین یک واقعیت تاریخی ـ اجتماعی و نهادی اولیه است (نویدنیا و عابدینی، 1390).
در سرتاسر تاریخ و در کهنترین فرهنگهای بشری، دین به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین و فراگیرترین ویژگی زندگی انسانی، همواره به اشکال گوناگون وجود داشته و مورد توجه قرار گرفته است.
دین اصل وحدت‌بخش بوده و به انسان اجازه میدهد تا بر تمایلات خودخواهانه‌ی خود فائق آمده و به هم‌نوعان خود عشق ورزد. دین سنگ بنای سامان اجتماعی و منبعی برای ارزش‌های اجتماعی است و بر گزینش‌های فردی و بسیاری از زمینه‌های زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد و به‌عنوان تجلّی روح جمعی و عامل همبستگی و یکپارچگی جامعه محسوب می شود (حیدری و همکاران، 1390).
«جامعه‌شناسی دین از جهت روش‌شناختی، شاخه‌ای از جامعه‌شناسی است و از جهت موضوع، شاخه‌ای از دین‌شناسی به‌شمار میرود» (عباسی، 1381: 22).
در جامعه‌شناسی دین، با رویکردی جامعه‌شناسانه به تحلیل دین پرداخته می‌شود. به واقع جامعه‌شناسی دین علمی است که درخصوص نقش دین در اجتماع و همچنین تأثیر آن بر حالت شخص با ایمان تمرکز می‌کند (اسکات و هال، 1382: 14).
البته باید توجه داشت که جامعه‌شناسی دین نگاهش صرفاً معطوف به تأثیر دین در اجتماع نیست، بلکه تأثیر متقابل اجتماع در دین را نیز بررسی می کند (حیدری و همکاران، 1390).
آثار ادبی نیز تحت تأثیر شرایط اجتماعی موجود خلق می‌شود و رابطه تنگاتنگی بین ادبیات و جامعه وجود دارد، و به‌همین علت است که، گاه شعر دینی بر مردم و رفتار اجتماعیشان اثر گذاشته، و گاه مردم بر شعر دینی، كه حاصل آن پدید آمدن انواع شعر با سبک‌های گوناگون است.
شعر از نظر معنی و محتوا به چهار دسته‌ی حماسی، غنایی، تعلیمی و وصفی تقسیم می‌شود. در طول تاریخ، در هریک از این شکل‌ها و قالب‌ها و محتواها، شعرهایی با مضامین دینی سروده شده است؛ مثل شعر مذهبی، مرثیه، مدیحه، شعر پایداری، شعر اخلاقی.
شعر و شاعر با رویدادهای اجتماعی بیگانه نیستند و همراه با هر تغییر در جامعه، تغییری محسوس، ماندگار و تأثیرگذار در آن ها دیده می‌شود. از این‌رو است که دکتر پرویز ناتل خانلری در مورد ارتباط هنرمند و اجتماع می‌نویسد:
هنرمند، پیش از آنکه هنری بنماید، عضو اجتماع است و ناچار از سود و زیان جامعه سهمی می‌برد، پس نمی‌تواند ادعا کند که با امور و حوادث اجتماعی ارتباط ندارد و این ارتباط، خواه ناخواه در آثار او به وجهی ظاهر می‌شود (سوری، 1388).
حال باید دید شعر دینی چگونه شعری است. به‌نظر می‌رسد در تصور عامه مردم و حتی برخی خواص، شعری دینی خوانده می‌شود که موضوعی دینی داشته باشد، یعنی درباره‌ی انسان، مکان، زمان یا عملی مقدس و دینی سروده شود. شاهد این مطلب تعریف دکتر حسین رزمجو از شعر دینی است:
اشعار دینی شامل سروده‌هایی است که محتوای آن ها را موضوعات دینی نظیر توحید باری‌تعالی یا سرگذشت پیشوایان دینی و مناقب و مصائب آن ها که به‌صورت مدایح یا مراثی به رشته نظم کشیده شده است، تشکیل میدهد.
شاعر شعر دینی باید با توجه به آموزههای والای اسلام شعر بسراید و شاهکار بیافریند؛ مثل آنچه در شعر سعدی، حافظ، سنایی، عطار، مولوی و دیگر شاعران موفق می‌بینیم. بنابراین، شعر شاعرانی که با پشتوانه اسلام شعر میسرایند سرشار از حکمت و دانش است.
به‌قول شاعر معاصر محمد کاظم کاظمی، در شعر با موضوع دین، شرط اصلی این نیست که یک اثر ادبی درباره یکی از فرایض یا مراسم یا شخصیت‌های دینی ایجاد شده و احیاناً مملو از اصطلاحات و نمادهای دینی باشد، بلکه مهم این است که آن اثر، از روح و جوهر دینی برخوردار بوده و منتقل کننده این مفاهیم باشد. با این تعبیر، مثنوی معنوی تقریباً در همه شش دفتر خویش، اثری دینی است. همچنین بسیاری از قصاید سنایی و بسیاری از غزلیات حافظ و بوستان سعدی و حتی بخش‌های بسیاری از شاهنامه فردوسی، درونمایه دینی قوی دارند.
با این تفاصیل شعر دینی را میتوان به سه شکل تعریف کرد:
ـ شعری که درباره دین یا با پشتوانه دینی سروده می‌شود.
ـ شعری که به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم به دین می‌پردازد.
ـ شعری که موضوع یا موضعی دینی دارد.
این نوع تعاریف شعر دینی، تمامی انواع گوناگون شعری را که به‌گونه‌ای با دین سروکار دارد و امروزه نام‌های مختلفی به آن می‌دهند، دربر می‌گیرد (سوری، 1388).
شعر دینی، شعری ناسازگار با ستم و ستمگری و فعال است، نه منفعل. دکتر شریعتی در این مورد می‌گوید: «تشیع که هزار سال یک نهضت انقلابی بود، در پیرامون خویش، فرهنگ و شعر و ادب انقلابی نیز داشت. دعبل‌ها و. . . شاعرانی بودند که در خدمت انقلاب بودند در مبارزه با ستم زمان، به تعبیر خودشان، تمام عمر، دارِ خویش را بر پشت خود حمل می‌کردند و این‌چنین می‌زیستند» (شریعتی، 1377: 182).
شعر دینی افزون بر تعهد، هدفمندی و جنبش‌آفرینی که پایه‌های اصلی‌اش به‌شمار می‌آید، با ویژگیهایی شناخته می‌شود که این ویژگیها به‌شرح ذیل هستند:
الف) پیوند با قرآن و حدیث
ب) مبارزه با تفرقه
ج) مبارزه با ظلم و ستم
د) توصیه به همبستگی و اتحاد
ه) حماسه و شهادت‌طلبی
و) كمال‌گرایی و آرمانخواهی
ز) مبارزه با رفاه‌طلبی و نمایندگی طبقه محروم (سوری، 1388).
با توجه به این تفاسیر، این تحقیق درپی آن است تا روشن نماید که استاد شهریار در اشعار خود تا چه حد به ابعاد اجتماعی دین توجه داشته است؟
ی تحقیق
داستان کوتاه از انواع ادبیّات داستانی محسوب می شود که در قرن حاضر در بیشتر کشورهای جهان از جایگاه ویژهای برخوردار است، در ایران نیز در سال 1300 اوّلین مجموعه ی داستان کوتاه توسط محمدعلی جمال زاده پا به عرصه ظهور نهاد. پس از جمال زاده به دلیل تغییر نگاه نویسندگان به پدیده ها و مفاهیم اجتماعی، داستان کوتاه به مقام و منزلت قابل توّجهی دست یافت. یکی از پرآوازه ترین و تأثیرگذارترین نویسندگان داستان کوتاه در ادبیّات معاصر، صادق چوبک است، او از پایه گذاران ادبیّات مدرن در ایران به شمار می رود، چوبک با زبان، سبک و فکر، توصیفات دقیق، و تصاویر هنرمندانهای که در عرصه داستان نویسی از خود به جای گذاشت، امروزه در زمرهی موفقترین نویسندگان صاحب اندیشه قرار گرفته است.
نگارنده به دلیل علاقمندی به آثار این نویسندهی معاصر بر آن شد که داستان چراغ آخر او را از نظر انواع شخصیّت و شیوه شخصیّت پردازی مورد بررسی قرار دهد و آن را به عنوان موضوع پایان نامه انتخاب کند. بسیاری از آثار صادق چوبک از جمله چراغ آخر به دلیل ارزش هنری و ویژگیهای منحصر به فردش از جنبه های مختلف مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار گرفته است، نویسندگان توانمندی چون عبدالعلی دستغیب در کتاب نقد آثار چوبک، براهنی در کتاب قصهنویسی، عابدینی در کتاب صدسال داستان نویسی و همچنین مجموعه ای که با کوشش علی دهباشی به نام یاد چوبک جمع آوری شده، به تحلیل و بررسی آثارش پرداختند امّا کتاب یا مقالهای مستقل درباره انواع شخصیّت و شیوه شخصیّت پردازی مجموعه ی داستانهای چراغ آخر رویت نشده و به صورت مبسوط نویسندهای به آن نپرداخته است و در تمام مقالات و آثار موجود، جسته و گریخته در لا به لای متون به عناصر مختلف داستانی از جمله شخصیّت تا حدودی پرداختند. به هر روی امید آن میرود که نتایج حاضر بتواند در آینده، هر چند اندک، مورد استفادهی دانشجویان زبان فارسی و علاقمندان به آثار این نویسندهی معاصر قرار گیرد. پایان نامه حاضر در پنج فصل تدوین شده است. بعد از فصل اوّل که به کلّیّات اختصاص دارد، فصل دوم دربردارندهی مبانی نظری است که شامل تعاریف اثبات شدهای از ادبیّات داستانی و انواع آن، داستان کوتاه، عناصر داستانی، شخصیّت و شخصیّت پردازی، شیوه های شخصیّت پردازی و در نهایت نتیجه گیری کلّی نگارنده از هر مبحثی است . البّته معادل انگلیسی کلمات و اصطلاحات نیز در پاورقی آورده شده است .
فصل سوم پایان نامه، به معرّفی نویسنده و آثار او اختصاص دارد، در این فصل به شرح حال چوبک، دیدگاه صاحب نظران، معرّفی آثار قلمی ، ترجمه های نویسنده و سبک چوبک همراه با تعاریف مکاتب مهم ادبی پرداخته شده است. لازم به ذکر است شیوه نقل مطالب از منابع مختلف به هر دو صورت مستقیم و غیر مستقیم همراه با ارجاع دقیق درون متنی است. در فصل چهارم، ابتدا خلاصهای از هر داستان به طور جداگانه آورده شده و سپس با مبنا قراردادن طبقه بندی شخصیّت ها و شیوه شخصیّت پردازی به تحلیل و بررسی انواع شخصیّت ها و شیوه پردازش آنها پرداخته شده و در پایان هر داستان نیز استنباط و دریافت نگارنده از پردازش شخصیّت ها با توّجه به افکار و اندیشهی نویسنده بیان گردیده، همچنین برای درک بهتر تحلیلها از نمونههای انتخاب شده از متن داستان به عنوان نمونههای درون متنی با ذکر ارجاع دقیق استفاده شده است و در فصل پنجم نتایج حاصل از بررسی انواع شخصیّت ها و شیوه شخصیّت پردازی داستانهای مجموعه ی چراغ آخر ارائه شده که درواقع پاسخ به سوالات تحقیق و اثبات و یا رد فرضّیههای تحقیق است، همچنین این فصل شامل ارائه پیشنهاد و جدول هایی است که به طور جداگانه به انواع شخصیّتها پرداخته است، در پایان نیز فهرست منابع مورد استفاده ذکر شده است .
روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی ـ تحلیلی است و در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانهای که همراه با تحلیل و نظراتی از نگارنده می باشد، استفاده شده است .
1-2 بیان مسأله
شخصیّت یکی از عناصر مهم در داستان و بازتاب تصورات و اندیشه های نویسنده است. نویسنده با خلق اشخاص زنده و واقعی از محیط پیرامون خود و وارد کردن آن ها در دنیای داستانی اش، سعی می کند با مخاطبانش رابطه تأثیرگذار و جذّاب و ماندنیتری برقرار کند و به نوعی افکار و اندیشه های خود را در وجود شخصیّت های داستانیاش بیان نماید. در واقع شخصیّت های هر داستان پایه و اساس آن
داستان هستند و هر داستانی اگر دارای شخصیّت پردازی درست و مناسبی باشد، در نظر خواننده واقعی تر جلوه می کند. شیوه شخصیّت پردازی در داستان های کوتاه به طرق مختلف صورت می گیرد. گاهی از زبان راوی (دانای کل) شخصیّت ها به خواننده معرّفی می شوند و گاهی نیز شخصیّت ها از طریق گفتار و رفتارشان با قرار گرفتن در موقعیت های مختلف خود را به خواننده می شناسانند . البّته داستان نویس می تواند هرکدام از شیوه ها و یا ترکیبی از آنها را به کار گیرد.
شخصیّت ها را می توان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داد . از نظر ماهیت، از نظر فعل و انفعالات، از جنبه کاربرد از نظر گستردگی و کمال هم چنین از نظر میزان نقش در داستان به بخش هایی تقسیم نمود.
در این پژوهش، داستان چراغ آخر صادق چوبک یکی از نویسندگان خلّاق و چیره دست معاصر مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد، و نگارنده بر آن است تا انواع شخصیّت ها و هم چنین شیوه های شخصیّت پردازی این مجموعه ی داستانی را که شامل 8 داستان کوتاه و طرح است. مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. امید است نتایج حاصل از این تحقیق اطلاعاتی هرچند اندک را به مجموعه ی یافته ها و پژوهش های پیشین بیفزاید.
1-3 سؤالات تحقیق
این پایان نامه قصد دارد، به سؤالات زیر که زیرساخت پایان نامه است، جوابی در حد قابل قبول ارائه دهد :
1- شخصیّت های مطرح داستان چراغ آخر از چه نوعی هستند ؟
2- معرّفی شخصیّت های داستان چراغ آخر به چه شیوه ای انجام شده است؟
3- اندیشه های نویسنده در خلق شخصیّت های داستان تا چه اندازه تأثیرگذار بوده است؟
1-4 اهمیّت و ضرورت تحقیق
پژوهشها و تحقیقات گسترده ای درباره چوبک و آثار او به دلیل ارزش های هنری و ویژگی های منحصر به فردش انجام شد امّا تاکنون تحقیق جامع و مستقلی در مورد انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی داستان های چراغ آخر انجام نشده است . با توّجه به اهمیّت شخصیّت و اینکه شخصیّتهای داستان عنصر اجرایی داستان هستند و بازتاب شخصیّت درونی و افکار نویسنده می باشند، در این پایان نامه سعی شده، به این عنصر مهم از عناصر داستان پرداخته شود. از این رو انجام این تحقیق از آن جهت که می تواند برای کسانی که تمایل بیشتری به آشنایی با اثر مذکور دارند مفید و راهگشا باشد ضروری به نظر می رسد .
1-5 پیشینه تحقیق
تفاوت آثار چوبک در ادبیّات معاصر و سبک ویژه و خاص او، بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران را بر آن داشت که از زوایای مختلف به نقد و تحلیل آثارش بپردازند. امّا در باب موضوع انواع شخصیّت و شیوه شخصیّت پردازی مجموعه ی داستانی چراغ آخر کتاب یا مقالهای خاص رویت نشده است با این همه جسته و گریخته و به طور کاملاً پراکنده در لا به لای مقالات و متون، مطالبی اندک، درباره این موضوع می توان مشاهده کرد. از جمله می توان به کتاب یاد چوبک به کوشش علی دهباشی اشاره داشت که در آن مقاله ای از محمدعلی سپانلو با عنوان داستان کفترباز آمده است که علاوه بر بررسی لحن، زاویه دید، درون مایه و دیگر عناصر داستان، چند سطری نیز به شخصیّت های این داستان پرداخته است. همچنین در همین کتاب مقاله ای توسط جهانگیر درّی نوشته شده، با عنوان طنز در آثار صادق چوبک که نگاهی کوتاه به شخصیّت اصلی داستان چراغ آخر داشته، دستغیب و براهنی هم در کتاب های مستقلی به نام «نقد آثار چوبک» و «قصه نویسی» به بررسی و تحلیل آثار چوبک پرداخته اند. در کتاب های «ستایش داستان»، «صد سال د استان نویسی» و «هشتاد سال داستان کوتاه ایران» از عابدینی نیز نویسنده اشاراتی به چوبک و آثارش داشته است. همچنین در کتاب «تحلیل های روان شناختی» از دکتر صنعتی و در کتاب «داستان کوتاه در ایران» از حسین پاینده به چوبک و آثارش پرداخته شده است. علاوه بر کتب مذکور مقالاتی به طور جداگانه رویت شده که آنها نیز به نقد و بررسی آثار چوبک اقدام نمودند از جمله مقالهای تحت عنوان « مطالعه شکلی و ساختاری داستان کوتاه صادق چوبک» از رحمان مشتاق مهر و مقاله ای هم به عنوان «نقد چوبک» از اصغر بابا سالار، که در هر دوی این مقالات اشاراتی بسیار کوتاه به این مجموعه ی داستانی شده است. به هر صورت، وجود این منابع کمک بسیاری در جهت شناخت چوبک و آثارش به شمار می رود امّا در هیچ یک از آثار نام برده به شکل مستقل، جامع و مبسوط به انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر پرداخته نشده بنابراین نگارنده در این پایان نامه سعی دارد به این مهم بپردازد .
1-6 اهداف تحقیق
هدف از انجام این پژوهش، تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر است تا از این رهگذر، شخصیّت های پرداخته شدهی ذهن چوبک در بستر این داستان به خواننده شناسانده شوند و شیوه پردازش شخصیّت ها نیز مشخص گردد.
1-7 فرضّیه های تحقیق
1- شخصیّت های اصلی و مطرح مجموعه ی داستان چراغ آخر، همگی ایستا هستند.
2- شخصیّت ها هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم به خواننده معرّفی می شوند.
3- به دلیل حساسیت و دقّت و جزئی نگر بودن نویسنده تأثیرات افکار و اندیشه هایش در بیان واقعیات جامعه کاملاً مشهود است.
1-8 تعاریف واژه های کلیدی
داستان کوتاه : روایت به نسبت کوتاهی است که نویسنده با بهره گیری از خلّاقیت و شخصیّت های محدود در کمترین فضا به کمک وحدت تأثیر به آفرینش آن می پردازد . (میرصادقی، 26:1390).
شخصیّت : «در ادبیّات، شخصیّت، فرد ساخته شده ای است که مانند اشخاص حقیقی از ویژگی هایی برخوردار است و با این ویژگی ها در داستان و نمایش ظاهر می شود» (داد، 177:1380).
شخصیّت پردازی : «پرداختن به چگونگی حالات و ویژگی های افراد، شخصیّت پردازی گفته می شود» (میرصادقی، 84:1390) .
چراغ آخر چوبک : یکی از آثار صادق چوبک نویسندهی معاصر است که در سال 1344 چاپ و منتشر شد.
1-9 حدود تحقیق
در تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه شخصیّت پردازی مجموعه ی «چراغ آخر» از چاپ دوم کتاب که در سال 1352 انتشار یافته استفاده شده است. این مجموعه ی شامل هشت داستان و طرح و یک شعر آزاد به نام «ره آورد» است هر هشت داستان و طرح این مجموعه ی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته، امّا به دلیل محدود کردن زمینه بحث از بررسی شعر آزاد رهآورد پرهیز شده، همچنین برای درک بهتر تحلیلها از نمونه های گزینشی متن داستان استفاده شده که با ارجاع درون متنی مشخص شده است .
«انسان برای انتقال افکار ، عقاید و ذهنیات خود از گفتار یا نوشتار استفاده می کند . این زبان سرشار از اشارات و نشانه هایی است که به خودی خود معنایی ندارند، اما به دلیل کاربرد فراگیرشان دارای معنا هستند و یا اینکه انسان به ظن خود به آنها مفهومی بخشیده است .ولی هیچ کدام از این ها نماد نیستند، بلکه فقط تداعی کننده نشانه اشیاء هستند.» (یونگ،16:1377)
«آنچه ما نماد می نامیم یک اصطلاح است؛ یک نام یا نمایه ای است که افزون بر معنای قراردادی و آشکار روزمرهی خود ، دارای معانی متناقضی نیز هست. نماد شامل چیزی گنگ،ناشناخته یا پنهان از ما است. اما دست یابی به حقیقت نیاز به بحث دارد؛ بنابراین یک کلمه یا نمایه هنگامی نمادین می شود که چیزی بیش از مفهوم آشکار خود داشته باشد . این کلمه یا نمایه جنبه ناخودآگاه گسترده تری دارد که هرگز نه می تواند به گونه ای دقیق مشخص گردد و نه به طور کامل توضیح داده شود.» (همان :17)
قبل از بیان هر بحثی باید دقت داشت که نماد حتماً یک شکل نیست؛ بلکه نماد ممکن است مفهوم، رنگ، مراسم، روزی مهم، مکانی تاریخی، وِرد، عدد، رمز، پرچم و یا شعار باشد. امروزه بیشتر به تصاویر و اشکال معنادار نماد گفته می‌شود و این استعمال به خاطر کاربرد زیاد تصاویر و شکل‌ها در نمادسازی است در گذشته مردم برای عینیت بخشیدن به مسائل ماورائی و فوق طبیعی که پیش رو داشتند و به نوعی از دسترس آنها به دور بوده است معمولا از مواردی مشابه یا از نمادها استفاده می کردند و همین کار سبب می شد که درک بهتری از آنها داشته باشند.
بر این اساس انسان در دوره گذشته از طریق خیال پردازی ، به سیر و سفر در اندیشه خود می پردازد و هر غیر ممکن در عالَم واقع را به صورت ممکن در تخیلاتش مشاهده می کند. انسان برای بیان تخیلات و احساسات و تجربیات درونی خود به زبان نیاز دارد، البته باید گفت که به زبان رمز گونه و نمادین نیازمند است ، تا بتواند آنچه را که به صورت حسی تجربه کرده است را در دنیای عینی و تجربی بیان کند. بنابراین برای درک و فهم تخیلات و اساطیر، به زبانِ نمادین نیاز است.
با توجه به مواردی که بیان شد عناصر رمزگونه و موارد نمادین می تواند چندین معنا را در بر داشته باشد بنابراین ، اولین و سطحی ترین
تفسیر ، کامل ترین تفسیر نیست بلکه برخلاف زبان روزمره مردم می تواند سطح های مختلفی از معانی را در خود به صورت پنهانی داشته باشد.
مردم در کاربرد عناصر رمزگونه و فوق طبیعی و همچنین نمادها، گاهی به غلو و در نهایت به نوعی بزرگ نمایی می رسیدند و گاهی فقط در پی عظمت و بزرگی چیزی برمی آمدند ولی در نهایت آن موضوع به شکل خاصی در بین مردم نهادینه می شد در نتیجه به این نکته می رسیم که ادبیات چیزی جز نماد نیست، نمادگرایی در طول حیات بشر ثابت کرده است که بیشترین تأثیر را در انتقال و جایگزینی آن در ذهن مخاطبان داشته است.
با توجه به بیان مفاهیمی که در باره عناصر رمزگونه و نماد گفته شد می توان اظهار داشت که نماد آشکار کنندهی مفاهیم فرهنگی و تاریخی است و از طریق آن می توان افکار و فرهنگ و نگرش گذشتگان را دریافت کرد.
حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه ی پر گهر خود و همچنین نظامی گنجوی در تمامی آثار خود (خوصوصاً هفت پیکر گرانبار خود) با زیرکی و هنرمندی خاصی از این عناصر رمزگونه و فوق طبیعی و همچنین نمادها به نحو شایسته ای بهره گرفته اند البته با توجه با جامعیت و زیبایی خاصی که در شاهنامه وجود دارد این اثر برتری قابل لمس تری نسبت به سایر آثار دارد.
متأسّفانه در گذشته جز در مواردی معدود و جزئی، به این موضوع پرداخته نشده است، امّا آنچه مورد نظر من بوده است این است که با بهره گرفتن از عناصر رمزگونه و فوق طبیعی موجود در این دو اثر، به لایه های پنهان و مخفی آنها بپردازم و بدین این ترتیب فصلی تازه را در این باب ورق بزنم.
بیان مسئله
بشر از ابتدای ظهور و حضورش بر روی کره خاکی معتقد به حضور و دخالت موجودات فوق طبیعی و عناصر رمزگونه در امورات زندگی خویش و دیگر موجودات بوده است، هرچه به تاریخ گذشته بر می گردیم این طرز تلقی و برداشت پررنگ تر و عمیق‌تر است، انسان در روزگاران کهن معتقد بوده است که در مسیر زندگی او موجودات فراوانی می توانند سرنوشت و نحوه ی زندگانی او را دگرگون نمایند این موجودات همواره در دو دسته و قالب نیروهای خیر و شر دسته بندی می شده اند و گاه گاه با حضور در زندگی انسان یا به او خیر و نفعی می رسانده اند یا اینکه سختی ها و دشواری هایی را برای او فراهم می آورده اند.
اینکه این موجودات فوق طبیعی و نمادین در شاهنامه فردوسی و هفت پیکر نظامی چه جایگاه و نقشی داشته اند و دسته بندی آنها از منظر شخصیت های داستانی به چه صورت بوده است و بسامد حضور این عناصر و نقش و کارکرد آنها در این دو اثر به چه میزان است و اینکه وجوه اشتراک و افتراق این شخصیت های فرا زمینی و بعضاً افسانه ای و غیر عادی در این دو اثر چه بوده است، از مباحث عمده ی این تحقیق به حساب می‌آید.
انگلیسی 204
1 درآمد
در گنجینه‌های ادبیّات هر ملتی آثار بزرگی وجود دارد که آیینه ی اندیشه آن ملت است. از این دیدگاه، آثار عرفانی و مخصوصاً غزل عارفانه، به سبب راز و رمزهای نهفته در آن از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این زمینه «مولوی» شاعری تواناست. اندیشه‌های او در آثارش و از جمله، غزلیّاتش، تحت عنوان «دیوان کبیر» متبلور و آشکار است.
از آنجا که هر علم و فنّی ناگزیر برای خود یک سلسله اصطلاحات یا «ترمینولوژی»
( Terminology)خاص دارد، ناچار در هر علمی الفاظ خاص با معانی خاصِّ قرار دادی، میان اهل آن فن هستند، مصطلح می‌شود که انسان نیز از این اصل استثنا نیست . بنابراین درک این آثار، منوط به آگاهی از آن اصطلاحات است.
اصرار عرفا، همیشه بر این است که، افراد غیر وارد طریقت، از مقاصد آن ها آگاه نگردند لذا، در مکتوم نگهداشتن مقاصد خود، تعمّد دارند . به همین دلیل اصطلاحات عرفا، علاوه بر جنبه اصطلاح، جنبه رمزی و نمادین نیز دارند.
نظر به کاربرد قابل توجه واژه «خاموش» که در مجموعه ی غزلیّات مولوی، زمینه ی تأمّل، پیرامون آن را فراهم می‌سازد، در این پژوهش، سعی شده که مفاهیم مختلف این واژه، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
1-2: بیان مسئله
اشعار مولانا گذشته از عمق معانی و انبوهی مفاهیم، از حیث تصویر سازی‌های بدیع و تسلّط شبه نا پذیر بر لغت، می‌تواند رمزی و سمبولیک باشد. « خاموش» نیز همچون سایر واژه‌های رمزی در دیوان کبیر، دارای ابعاد رازآمیز است که اهداف متفاوت کاربردی آن، در این اثر عرفانی، قابل تأمّل است. در این پژوهش که عنوان آن «تحلیل و بررسی واژه خاموش در دیوان مولانا» است، یافتن این اهداف و معانی، مدّنظر بوده است.
جهت بررسی دقیق‌تر مفاهیم رمزی این واژه، از دیدگاه اجتماعی، ابتدا، تحقیقی پیرامون اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر مولانا و خاندانش انجام شده سپس، بررسی معانی مختلف این واژه و اهداف کاربردی آن مورد پژوهش قرار گرفته است.
1-3 اهمیت پژوهش
با توجه به جنبه‌های رمزی واژه‌ها در آثار عرفانی، هدف و اهمّیّت کاربرد آن ها را آشکار می‌سازد و ما را در برقراری ارتباط و درک مفاهیم عمیق و واقعی آن ها، یاری می‌کند. علاوه بر آن، این معنی را بر ما روشن می‌سازد که عرفا، بیشتر، از واژه‌های متداول و معمول زبان استفاده نموده و برای همان واژه‌ها، معانی تازه، دست کرده‌اند ، به زبان دیگر اینکه، سخنان آنان دوپهلوست و دارای ظاهر و باطن است و در عین حال این زبان، در بیان اسرار پیچیده ی عرفانی تواناست.
«دیوان کبیر» نیز از این دیدگاه، یک اثر عرفانی با دیدگاه عرفانی و اصطلاحات خاصّ آن است.
1-4 پرسشهای پژوهش
1-آیا واژه «خاموش» می‌تواند تخلّص مولانا باشد؟
2- آیا این واژه در ابیات دیوان کبیر با مضامین و معانی خاصّی به کار رفته است یا خیر؟
3- آیا برای مضامین و معانی موردنظر واژه ی«خاموش» از نمادها و تعابیر دیگری استفاده شده است؟
4- آیا واژه ی خاموش می‌تواند بیانگر گرایش‌های عرفانی مولانا در زمان آشنایی با شمس باشد یا اینکه محدود به برهه ی خاصی از زمان نمی‌شود؟
1-5 پیشینه ی پژوهش
دستاورد تحقیق انجام شده جهت بررسی پیشینه ی پژوهش، این است که تا کنون این گونه تحقیقی در خصوص کلّ اشعار دیوان و تخلص مولانا و مفاهیم آن بدین شکل و همه‌جانبه انجام نشده است. البته لازم به ذکر است که کاربرد قابل‌توجه واژه ی «خاموش» عده‌ای از محقّقان را بر آن داشت تا در آثار خود به صورت کوتاه و اجمالی و گاه گذرا نظرات خاصّ خود را در این مورد که آیا «خاموش» می‌تواند تخلّص مولانا باشد یا خیر؟ بیان‌کنند.
عدّه ای از آنان از جمله: دکتر شفیعی کدکنی، دکتر ذبیح‌الله صفا، دکتر عبدالحسین زرین کوب، استاد بدیع الزمان فروزانفر، الفت اصفهانی، علی دشتی و فرانکلین دین لوئیس، این واژه را تخلّص مولانا می‌دانند و در مقابل، دکتر قدمعلی سرامی، دکتر علی حسین پور و ویلیام چیتیک با این نظر مخالف اند.
(در فصل سوم که تخلص مولانا مورد بررسی قرار می‌گیرد، این نظرات متفاوت آورده می‌شود.)
1-6 فرضیه‌های پژوهش
1- احتمال دارد واژه ی «خاموش» تخلّص مولوی باشد.
2- ممکن است واژه ی «خاموش» صرفاً در معنای تخلّص نبوده و با مضامین و معانی خاصی در دیوان به کار رفته باشد.
3- ممکن است مولوی برای بیان مضامین و معانی خاصّ مورد نظر خود در مورد این واژه ها نمادها و تعابیر دیگری به کار برده باشد.
4- ممکن است که گرایش مولانا به عرفان مختص زمان آشنایی با شمس نبوده و مربوط به دوره ی قبل از آشنایی با شمس باشد.
1-7 هدف‌های پژوهشی
مهمترین هدف از این پژوهش، پرداختن به مفهوم رمزی واژه «خاموش» و یافتن معانی متفاوت آن و همچنین بررسی و روشن سازی بخشی از فرهنگ عرفانی در دیوان کبیر و در رابطه با این واژه است.
ثمری این پژوهش، آشنایی و آگاهی از معانی سمبولیک واژه ی «خاموش» و درک مفاهیم رمزی آن و همچنین پی بردن ارزش و اهمّیّت، و بزرگداشت این اثر ارزنده، در ادب فارسی است.
1-8 روش پژوهش
روش پژوهش، تحلیل و بررسی محتوا و جمع آوری مدارک موجود در رابطه با موضوع مورد بحث بوده است. اطلاعات از طریق پژوهش کتابخانهای، سپس فیش برداری، تنظیم و استنباط و استدراک و همچنین مراجعه به منابع مربوط با موضوع و در نهایت نتیجه‌گیری، حاصل شده است.
