وبلاگ

و بیان مسئله و فصل دوم پیشینه تحقیق و توضیح و تبیین روش تحقیق و نیز فصل چهارم یافته های تحقیق که مشتمل بر عناوین: اخلاق و مکارم اخلاقی، نبرد نیکی با بدی در حماسه و اسطوره، پند گفتن بزرگمهر نمودار و تبلور آموزه های اخلاقی، آموزه تسلیم در برابر خداوند و خشنودی او ، آیین دوستیابی و معاشرت در آموزه های حکمی شاهنامه  و فصل پنجم نتیجه گیری.

-1- بیان مسأله:

در این پایان نامه سعی شده اطلاعات جامع و مستندی درباره ی آموزه های اخلاقی در شاهنامه با تکیه بر اشعار حماسی و حکمت آمیز و سراسر پند و اندرز شاهنامه ارائه شود و در فصلهای جداگانه مطرح گردد. اینکه آموزه های اخلاقی چیست و چگونه است و حکیم بزرگوار حماسه سرای، چگونه آنها را در نامه ی باستان خویش به  کار گرفته و مایه ی رهنمون و رهنمود ساخته، نکته ای است که رفتن به سراغ شاهنامه، مُحرز و روشن می گردد. اشعار شاهنامه برای ما باز می گویند که چگونه فردوسی طوسی، با قلم سحّار و ذوق وقّاد و طبع فروزان و دل پر از حکمت و ذوق پر شکوفه ی خویش، خوان حکمت و آموزه ی معرفت گسترده و ایرانیان، بلکه جهانیان را به بهره برداری از این خوان بی دریغ صلا زده است و دیریست که از صلا و فراخوان او می گذرد. چه بسیار خوانندگان که در طول قرنها از این شاهنامه ی گرانبها میوه ی معرفت و بار آموزش چیده و برداشته اند و اکنون هم نگارنده سفره ای به قدر وسع خویش از طعام گران نعمت و خوان پربرکت شاهنامه، از دست هنرمندِ استاد طوس، نه از مایه ی محقّر خویش تهیّه دیده است.

نگارنده در پی این است که فرازهای شاهنامه، در آغاز و انجام، چگونه از اخلاق و معرفت و چگونه زیستن دادِ سخن داده اندو هر فرازی چه پیامی اخلاقی و یا چه پیامهای مشحون از معرفت و مردم شناسی و انسان شناسی و پایبندی به اصول اخلاقی را بازگو و مطرح می کند؟

استاد سخن سرا، از چه منابعی در القای حکمت و اخلاق مایه گرفته و به چه آثار و کتبی از پیشینیان نظر داشته است؟ در شاهنامه از چه نامه های باستانی نام برده است؟ و اینکه از چه شیوه هایی در بیان مسائل مورد نظر خویش بهره جسته است؟ او چگونه برخی از آیات و احادیث اسلامی را در قالب شعر، روایت کرده است؟ و چگونه از حریم دین و مذهب خویش، که گرانبهاترین گوهر وجود او بوده، دفاع نموده است؟ طرح شیوه ی بیان مسائل معرفتی و آموزه های اخلاقی در شاهنامه و پرداختن به راه و رسم حماسه سرای بزرگ در این شیوه، ما را با باورهای مذهبی و معرفتی او بیشتر از پیش آشنا می سازد و این نکته روشن تر می شود که شاهنامه، پیش از آنکه کتاب جنگ و لشکرکشی و بر تخت نشستن باشد، داستان زندگی برتر و والای نیاکان راست کردار و راست گفتار ماست. ایرانیان کهن به گفته ی هرودوت مورّخ یونانی مظهر راستی و درستی بوده اند و این از مَطاوی سخن فرزانه ی حماسه استاد مسلّم فردوسی طوسی، آشکار و مُحرز

 است.

1-2- اهمّیّت و ضرورت تحقیق:

گرچه در پهنه و گستره ی اخلاق و طرح مسائل معرفتی و انسان شناسی و شیوه ی بهزیستی روانی فردی و جمعی، در گذشته ی دور و در ایران کهن، آثاری توسّط فرزانگان ایران و جهان، به ساحتِ فکر و ذهن انسانهای جویای حکمت، تقدیم و اهداء شده است امّا از آنجا که نگارنده، با شاهنامه پیوندی دیرین و ناگسستنی دارد و طرح آموزه های اخلاقی این کتاب بی مانند برای وی، خود بس، شیرین، دلچسب و مایه ی جان و روح و روان است، برای ادای دین به ساحتِ کبیر و روح پر فتوح استاد حماسه و خوشه چینی از خرمن او، بر آن شدم که به اندازه ی وسع خویش در این وادی، یعنی آموزه های اخلاقی در شاهنامه وجیزه ای تقدیم خوانندگان و همکلاسان خویش بنمایم. طبعاً کار نگارنده، گرچه کوچک است امّا از آنجا که بر دانشجویان شناخت ابعاد شاهنامه بویژه بُعد انسان شناسی و حکمت و پند و اندرز آن، فرض و لازم است هر چند مختصر، در وادی اخلاق و آموزشهای انسان ساز شاهنامه قدمی چند زده و رقمی هرچند کوتاه و مختصر، بر صفحه ی تحقیق و پژوهش زده باشم.

1-3- اهداف تحقیق:

هدف از ضرورت تحقیق این که هر چند مختصر و کوتاه، پاره ای از آموزه های اخلاقی شاهنامه، که احتمالاً در کتب و آثار مربوط کمتر بدان پرداخته شده است و یا برخی از آموزه ها احیاناً به قلم تحقیق پژوهندگان و نویسندگان نیامده است، توسّط این نگارنده البتّه تا آنجا که در توان اوست، مطرح و توضیح و ارائه شود. نگارنده هدفی جز روشن نمودن برخی از زوایای اخلاقی و آموزه های معرفتی شاهنامه ندارد و در این راه با دقّت در مطالب حکمت آمیز این حماسه ی منظوم، دُرِّ تحقیق را به وسع خویش به یاری خدا، فراچنگ خواهد آورد.

تحلیل و بررسی آموزه های انسان ساز و سراپا حکمت، تراویده از قلم فردوسی بزرگ، مَطمحِ نظر و منظور اصلی نگارنده است. در این راه چگونگی پردازش مسائل اخلاقی و چند و چون شیوه های القای حکمت شاعر، نیز منظور نظر و از اهداف تحریر این پژوهش است.

بیان شیوه های مُتقن و سراپا حکمت شاعر طوس، ما را به سرچشمه ی معارف و آموزشهای انسان ساز او،رهنمون خواهد شد که اهمّ آنها عبارتند از:

1- تحلیل و بررسی شیوه ی نظم آموزه های اخلاقی توسط شاعر

2- شاعر از چه ترکیبات، لغات، اصطلاحات، داستانها و ضرب المثلهایی برای القای آموزه های اخلاقی بهره جسته است؟

3- زبان حماسی او، چگونه در عین حماسی بودن، پذیرای القای مسائل اخلاقی شده است؟

4- تأثیر آموزه های اخلاقی او در آثار حماسی و غیر حماسی، منظوم و منثور چگونه بوده است؟

5- شاعر حماسه سرا، چگونه با طرح آموزه های اخلاقی در کنار مسائل تاریخی، اسطوره ای و حماسی به هدف خویش که همانا بهسازی روزگار و سرنوشت هم میهنان خویش بوده است، چگونه موفّق به القای منظور و هدف خود شده است.