وبلاگ

سبک­شناسی ساختاری از جمله مکاتب جدیدی است که امروزه از آن برای شناخت علمی و دقیق و دستیابی به ویژگی­های منحصر به فرد آثار ادبی و نیز مقایسه بین این آثار استفاده می شود. این رساله چهار مجموعه شعر سروده ی سه تن از شاعران شرق گیلان را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. مجموعه­ی «خواهران این تابستان» اثر بیژن نجدی، مجموعه­ی «نرگسِ هنوز» سروده ی محمّد حسین مهدوی(م. مؤیّد) و مجموعه­های «دلم را بخشیدم به دریا» و « پیشانی بهار» از سروده­های فرامرز محمّدی پور. نجدی نویسنده­ای ساختارشکن و تجربه­گراست که آثارش را در سبک­های رئالیست، سورئالیست و پست مدرن نوشته و سروده است. م.مؤیّد از شاعران مدرنیست دهه­ 40 و 50 محسوب می شود که سبک شعری او را می­توان متعلّق به موج نوی شعر نوین پارسی دانست و محمّدی­پور نیز از شاعرانی است که در غزلیّات و دوبیتی­ها بیشتر به سبک عراقی و هندی و در شعرهای آزاد به سبک نیمایی گرایش دارد. پایان نامه­ حاضر در پی تبیین ویژگی­های سبکی اشعار نجدی، م.­مؤیّد و محمّدی پور است. ضرورت نگارش این رساله، تعیین جایگاه و منزلت اشعار این سه شاعر در ادبیّات معاصر و تحلیل و بررسی سبک­شناسی اشعار آن­هاست. روش تحقیق این پژوهش، تحلیلی است و بر اساس نظریه­­ی سبک شناسی ساختارگرا. بر این اساس اشعار سه شاعر فوق در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می­دهد که نجدی شاعری عقل ستیز، عشق باور و
برون گراست، م.مؤید را می توان شاعری برون گرا، میانه رو و معتدل دانست و همچنین تلفیق درونگرا و برونگرا بودن محمدی پور اشعارش را  عامه پسند کرده است.

 

کلیدواژه: بیژن نجدی، محمّد حسین مهدوی(م. مؤیّد)، فرامرز محمّدی پور، سبک شناسی ساختارگرا

 

-1 مقدّمه

 

سبک شیوه و روش خاص هر نویسنده یا گوینده است که مقاصد، احساسات و عواطف خود را به وسیله­ آن بیان می‌کند. سبک با فرم و محتوای اثر، رابطه‌ی تنگاتنگی دارد، به گونه ای که سبک شناس می تواند با آن شکل های تکرار شونده ی یک اثر ادبی و همچنین ساختار زبانی و فکری اثر را بیابد. از طرفی می تواند به تبارشناسی و رابطه‌ی اثر با آثار ماقبل و بعد آن بپردازد. به همین دلیل می‌توان گفت که سبک شناسی تنها در حدّ شناسایی روش­های بیان و طرز سخن خلاصه نمی­ شود بلکه طرز بودن نویسنده و شاعر را در اثر و حتّی طرز دریافت خواننده را نیز شناسایی می‌کند. در این رساله آثار سه تن از شاعران شرق گیلان مورد پژوهش قرار می­گیرد. بیژن نجدی یکی از شاعران و نویسندگان برجسته­­ی ادبیات معاصر است. او نویسنده ای ساختار شکن و تجربه گراست. حسّ شاعرانگی یکی از دستمایه­هایی است که نجدی را به ایستگاه­های تازه­ای از دغدغه های انسان می کشاند او به شدّت شاعری انسان­دوست است و یک چشمش همیشه نگران انسان امروز است. نجدی گاه با به کارگیری ساختاری غیرمتعارف و درآمیختن واقعیت و رؤیا مخاطب را حیران و سرگردان می‌کند، استفاده از اینگونه فضاها در اشعار و نوشته های نجدی سبب شده که او را پیرو سبک سوررئالیسم، رئالیسم و پست مدرن بدانند.

 

م. مؤیّد، در شمار شاعران موج نوی معاصر قرار دارد. بهره­ گیری او از استعاره، کنایه و تشبیه و همچنین خلق معانی بدیع و نو از مفاهیم

 مستعمل سبب شده اشعارش برجسته­تر به نظر آید. او اهمیت ویژه­ای به زبان، فرم، ساختار، اسطوره­ها و نیز تنالیته­ی کلمات می­دهد.

 

یکی از مهمترین عواملی که سبب شده اشعار م.­مؤیّد کمتر از شاعران هم عصرش مورد توجّه قرار گیرد ابتدا انزواطلبی او و از طرفی زبان دشوار اشعار اوست که گاه زبان نثرهای کهن را به یاد می­آورد.

 

محمّدی­پور نیز از شاعران معاصر است. توجّه او به سادگی و صداقت زبان و به دور از هرگونه پیچیدگی و ابهام، عنایت به آفرینش لحظه­های خلّاق و شاعرانه و نیز رسیدن به زبان مستقل از
ویژگی­های شعری اوست که سبب شده او را از هم نوعان خود ممتاز کند. همچنین گرایش به سبک نیمایی، هندی و عراقی و رویکرد او به ادبیات پایداری و سروده­های عاشورایی جلوه ای خاص به اشعارش بخشیده است. پایان نامه ­ی حاضر، در پی دست یافتن به خصوصیات سبکی (زبانی، ادبی و فکری) در اشعار سه شاعر فوق است و اینکه کدام ویژگی سبکی در اشعار آنها از بسامد بالایی برخوردار است و همچنین در پی تبیین چگونگی دنیای فکری این شاعران در پیوند با زبان آنهاست.

 

تعداد معدودی از نویسندگان و محققّان درباره آثار نجدی، م. مؤیّد و محمّدی پور تحقیقاتی انجام داده­اند، آن هم پژوهشهایی مختصر و مجمل که آنطور باید و شاید نمی­توانند نشان دهنده پایگاه شعری این سه شاعر باشند لذا شناساندن منزلت شعری آنها در ادبیات معاصر تحقیقات گسترده­ای را می­طلبد. کاربردی که از انجام این پژوهش می‌توان تصوّر کرد این است که چون مجموعه شعرهای این شاعران، سرشار از انواع ویژگی های سبکی است و نمونه­ مناسبی است برای نشان دادن انواع سبک­های اروپایی و فارسی، در نتیجه می ­تواند الگوی شایسته­ای  برای پژوهش­های آتی درباره ادبیات معاصر باشد.

 

در این رساله، نگارنده بر آن است تا چهار مجموعه­­ی شعر از شاعران فوق را به طور همه جانبه مورد بررسی قرار دهد و خصوصیات سه گانه­ی سبکی(زبانی، ادبی، فکری) را در اشعارشان به طور نسبی تحلیل و بررسی کند.

 

-2- بیان مسأله­ تحقیق

 

سبک را از دیدگاه ­های گوناگون تعریف کرده ­اند. از دیدگاه زبانی، سبک، گزینش خاصّ واژگان، تعابیر و عبارات است. از دیدگاه جهان بینی و اندیشگی، سبک حاصل جهان­نگری و درون­نگری است که در شیوه­ بیانی ویژه نمودار می‌گردد. از دیدگاه ساختارگرایی، سبک انحراف از زبان هنجار است.

 

یکی از عوامل جداسازی سبک­ها، دوران زمانی شاعر و شیوه­ بیان آنهاست. شاعران شرق گیلان به نوبه­ی خود در اشعارشان از انواع سبک­های ادبی بهره جسته اند. عواطف فردی و ابتکاری و آزاد اندیشی سبک عراقی، شکوه الفاظ، باریک­بینی و خیال­پروری بی­بند­و­بار و تصنع صوری و معنوی سبک هندی در آثارشان هویداست. از طرفی به دنبال نوآوری­های نیما یوشیج تنی چند از شاعران شرق گیلان نیز پا به عرصه­ شعر نو گذاشتند و بعدها شعر سپید شاملو و صورت­های پیشرو دیگری نیز راهیان توانایی از میان شاعران گیلان یافته­اند و حتی خود موجد نحله­ها و سبک­های شعر شده اند.

 

در سال­های اخیر حتّی در یکی از شهرهای ساحلی گیلان سبکی به نام فرانو ظهور یافته که در سایه­ی تلاش همه جانبه­ی شاعران به نام فراگیر شده است. می­دانیم که برای تبیین سبک شناختی یک اثر می‌توان روش های گوناگونی را به کار برد. عملی ترین راه برای بررسی یک اثر ادبی، کاوش سبک شناسانه از سه منظر زبانی، ادبی و فکری است که ضرورتاً بسیاری از رویکردهای ساختاری، زبان شناختی و اندیشگانی در این سه منظر جای می گیرند. بر این اساس، این تحقیق قصد دارد، اشعار نجدی، م. مؤیّد و محمّدی پور را در سه ساخت زبانی، ادبی و فکری مورد بحث و بررسی قرار دهد.

 

1-3- پرسش­های تحقیق

 

1- ویژگی­های سبکی اشعار نجدی، م. مؤیّد و محمّدی پور چیست؟

 

2- هر یک از این شاعران با توجّه به سبکشان چگونه با مخاطبان خود ارتباط برقرار می کنند؟

 

3- بیشترین مضامین مورد علاقه ی این سه شاعر چیست؟

 

4- ادبیات پایداری در شعر شاعران شرق گیلان چگونه تبلور می یابد؟

 

1-4 – اهمیت و ضرورت تحقیق

 

سبک، شیوه و روش خاص هر نویسنده و یا گوینده است که مقاصد، احساسات و عواطف خود را به وسیله آن بیان می­کنـد. سبک با فرم و محتـوای اثر رابطه تنگاتنـگی دارند به گونـه­ای که سبک­شناس می ­تواند با آن شکل­های تکرار شونده یک اثر ادبی و همچنین ساختار زبانی و فکری اثر را بیابد. از طرفی می ­تواند به تبارشناسی و رابطه اثر با آثار ماقبل و بعد آن بپردازد. آنچه در این پژوهش حائز اهمیت است این است که سبک شناسی تنها در حد شناسایی روش های بیان و طـرز سخـن خلاصه نمی­ شود بلکه طرز بودن نویسنده و شاعر را در اثر و حتی طرز دریافت خواننده را شناسایی می­ کند. به دلیل اینکه تعداد معدودی از نویسندگان و محققان درباره آثار نجدی، م.مؤید و محمّدی پور تحقیقات مختصر و مجملی انجام داده­اند که آنطور باید و شاید نمی ­تواند نشان دهنده پایگاه شعری این سه شاعر باشد لذا شناساندن منزلت شعری آنها در ادبیات معاصر تحقیقات گسترده­ای را می­طلبد از طرفی چون تحقیق جامع و کاملی مختص سبک شاعران شرق گیلان انجام نشده نگارنده بر آن شده که این کار ناتمام را به اتمام رساند تا این پژوهش بتواند الگوی شایسته­ای برای تحقیقات آتی درباره ادبیات معاصر باشد. ضرورت نگارش این رساله، تعیین جایگاه و منزلت اشعار این سه شاعر در ادبیات معاصر و تحلیل و بررسی سبک شناسی اشعار آنهاست.