و زندگی نامه ی شاعر است؛ درفصل سوم نیز به بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی، کناری، درونی و معنوی غزل ها پرداخته شده است و سعی گردیده آثار علم بدیع، نقش آن ها و ابعاد زیبا شناسی، شیوه ها و شگردهای خواجو در پدید آوردن موسیقی شعر نمایان گردد. فصل چهارم جداول آماری و نیز به دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص یافته است که با دقت در اشعار خواجو روشن شدکه به طورکلی از نظر آماری، درصد حضور عوامل موسیقی ساز، درغزل خواجو تقریباً زیاد است به طور مثال آرایه ی سجع بسیار به کار رفته و از میان انواع سجع، سجع مطرف بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. از میان انواع جناس، جناس مذیل بسامد بالایی دارد. در قسمت هم صدایی آنچه که پر تکرار است تکرار مصوت بلند«آ» است و همین امر باعث به وجود آمدن موسیقی خاص در غزلیات شده است. تناسبات بیشتر از نوع مراعات النظیر و تضاد است و ایهام به نسبت دیگر آرایه ها کم تر به کار رفته است. این عناصر در شعر خواجو با هنرمندی و ظرافت به کار رفته اند.

کلید واژه ها: بررسی و تحلیل ـ موسیقی شعر ـ غزل ـ خواجوی کرمانی.

فصل اول:کلیات تحقیق

بیان مسأله: (تعریف دقیق مسأله، بیان حدود مسأله، تشریح جنبه های مختلف و ابعاد موضوع و ابهامات موردنظر تحقیق).

هرشاعرسبک مختص به خود را داراست ویکی ازعوامل تمایزسبکی، موسیقی شعرو کاربرد عناصرموسیقی ساز است.

خواجوی کرمانی که به نخلبندشعرای فارسی زبان شهرت دارد ازجمله شاعرانی است که با به کارگیری ردیف ها وقوافی دشوار واوزان متفاوت که دردیوان دیگرشاعران به ندرت مشهود است، توانسته است که موسیقی ویژه ای درغزلیاتش خلق نماید، همچنین به کارگیری ترکیبات ومضامین وآواهای منحصر به فرد که نمونه هایی از آن را شاعرانی همچون مولوی  وحافظ اقتباس کرده اند سبب شده که ازحیث موسیقی تفاوت آشکاری درغزلیات او مشاهده شود. لذا برآنیم که با بهره گرفتن از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از مجموعه غزلیات اورا انتخاب نماییم واز حیث انواع موسیقی وعناصرموسیقی ساز همچون وزن، ردیف، قافیه، آرایه های لفظی ومعنوی همانند تکرار، تضاد ومراعات النظیر تحلیل نماییم.

تعریف مفاهیم تحقیق

«موسیقی شعر، شامل 1- موسیقی بیرونی شعر: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همه ی شعر هایی که در یک وزن سروده شده اند، قابل تطبیق است. 2- موسیقی کناری شعر: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تاثیر است ولی ظهور آن در سراسر بیت و مصراع قابل مشاهده نیست. مانند قافیه و ردیف. 3- موسیقی درونی شعر : هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی(وزن) و کناری (قافیه) نباشد در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار دارد. 4- موسیقی معنوی شعر: همانگونه که تقارن ها و تضادها و تشابهات ، در حوزه ی آواهای زبان ، موسیقی اصوات را پدید می آورد همین تقارن ها و تشابهات و تضادها ، در حوزه ی امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می بخشد». (صفحات393-391 موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی).

سؤال های تحقیق

سؤال اصلی: عوامل موسیقی ساز شعر در غزلیات خواجوی کرمانی کدام اند؟

سؤال فرعی:

فرضیه های تحقیق

فرضیه های اصلی: به نظر می رسد که خواجو با به کارگیری اوزان متنوع و ردیف و قافیه های اسمی و فعلی ،  ایهام ، مراعات نظیر و تکرار و تضاد موسیقی دل نواز و زیبایی در غزلیات خود ایجاد کرده است. دراشعار او صنایع لفظی نظیر سجع وجناس بیشمار است.

فرضیه های فرعی:

سوابق مربوط یا پیشینه تحقیق

درباره ی زندگی و احوال و آثار خواجو مقالات و پایان نامه هایی تدوین شده است که البته هیچ کدام از آنها به طور ویژه به بررسی موسیقی شعر در غزلیات وی نپرداخته اند.

به عنوان مثال پایان نامه هایی با عناوین زیر مشاهده شد.

1ـ تحلیل سبکی 50 غزل خواجوی کرمانی- لیلا کمال خانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

2ـ تشبیه در غزلیات خواجوی کرمانی- شایسته اق اتابای ، دانشگاه پیام نور تبریز.

3ـ شرح لغات و ترکیبات و اصطلاحات دیوان خواجوی کرمانی- محمد مهدی بیرامی ، دانشگاه فردوسی مشهد.

4ـ فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی – احمد رضا گلابی ، دانشگاه کاشان.

ضرورت ها و اهداف تحقیق

ـکمک به شناخت ویژگی های موسیقی غزلیات خواجوی کرمانی

ـکمک به شناخت زیبایی های ادبی وظرفیت های آفرینش هنری شاعر.

شیوه ی کار

نوع روش تحقیق : روش گرد آوری اطللاعات این پژوهش ، کتاب خانه ای و شیوه ی تحقیق تجزیه و تحلیل ادبی محتوا است. ابتدا با مراجعه به دیوان شاعر و سپس با بهره گرفتن از کتب انتشار  یافته در زمینه های موسیقی شعر و اوزان عروضی و کتب بدیع ، معانی و بیان 100 غزل خواجو تحلیل و بررسی خواهد شد.

ابزار گرد آوری اطلاعات ، فیش برداری از منابع و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.

الف) بخش بدیعی وعروضی

1ـ وزن: ذکر نام وزن و بحرسروده شده

2ـ قافیه و ردیف: ذکر واژه های قافیه وردیف درهرغزل

3ـ بدیع لفظی

1ـ3ـ سجع: استخراج انواع سجع متوازی ومطرف ونیز اسجاع متوازنی که شامل یک یا چند واج مشترک بوده اند.

2ـ3ـ جناس: انواع مختلف جناس با ذکر نوع آن استخراج شده است.

3ـ3ـ تکرار

1ـ3ـ3ـ تکرار واژه:اگر دربیتی کلماتی تکراری بوده اند، ذکر شده است.

2ـ3ـ3ـ هم حروفی:تکرار یک واج با بسامد بالا وقابل احساس هربیت ذکر شده است.

3ـ3ـ3ـ هم صدایی:تکرار یک مصوت با بسامد بالا ویا قابل احساس درهر بیت ذکر شده است.

4ـ بدیع معنوی

1ـ 4ـ تناسب:در این بخش به ذکرکلماتی که به گونه ای با هم تناسب دارند پرداخته شده است.

2ـ4ـ تضاد: کلمات مخالف دریک بیت، مدنظر این بخش است.

3ـ4ـ ایهام: در این قسمت کلماتی که ایهام دارند ونیز انواع مختلف آن مورد نظر قرارگرفته است.

ب) بخش تحلیلی(ذکر مهم ترین نکات وظرافت های موسیقایی غزل ها)

در این بخش مهم ترین نکاتی که گوش نوازی می کنند وبا استماع شعرقابل احساس اند ذکر شده است. ونیز در کنار هم قرارگرفتن دو واج یکسان و یا قریب المخرج میان دوکلمه،که هنگام قرائت، بیت را با اندکی دشواری روبرو می سازد، با عنوان شبه تنافرکلمه، ذکر شده است.

در ادبیات فارسی برای بیان مفهوم عشق واژگان زیادی به چشم می‌خوردکه برخی از آنها از زمان های دور وجود داشته‌است . در متون اوستا و در گاثاها بارها ازمهرودوستی سخن به میان رفته ودرمتون بجای مانده از زبان پارسی میانه هم وجود دارد. واژگانی مانند آغاشه که در اشعار رودکی دیده می شود. مهر و عشق و آغاشه و شیفتگی و ایشکای و دلدادگی و شیدایی و سودا همه از واژگانی هستند که در ایران زمین برای پدیده عشق به کاررفته یا می‌روند. در متون نظم هم، بخشی از داستان‌های شاهنامه یا اشعار نظامی گنجوی و خواجوی کرمانی، عیوقی،  جامی،  وحشی بافقی،  اهلی شیرازی و … به بیان داستانهای عاشقانه پرداخته اند. بسیاری شعرا هم به بررسی ماهیت عشق، در حالتی جدا از اوصاف صوفیه پرداخته اند. مانند حافظ،  سعدی،  باباطاهر و رودکی که هم غزل و رباعی عاشقانه و سوزناک دارند و هم به بررسی ماهیت و کارآمدی عشق پرداخته‌اند.

عارفان در ادبیات صوفیانه که راه رسیدن به خدا را در پاکی و محبت می دانستند، برای رسیدن به این هدف و جدایی از دنیا،  علاقه‌های ذاتی به خدا را در درون خود می‌پروراندند و به حالتی از جذب در راه حق می‌رسیدند که به آن عشق الهی می‌گفتند . اشعار بی شماری در همین مورد سروده شده که در آنها معشوق ، خدا بود. ابوسعید ابوالخیر، عطار، سنایی، مولوی و…  از این دسته شاعران هستند. پاره‌ای از شاعران مدیحه سرا درباری در وصف ممدوحان خود، از عبارات و مثل‌های عاشقانه زیادی استفاده نموده‌اند. انوری،  عنصری،  عسجدی،  فرخی سیستانی هم  از این گروه هستند .

عشق دریایی است بی‌كران، موضوعی كه هر چه درباره آن گفته آیدكم و ناچیز خواهد بود. چنان‌كه مولوی  می‌گوید:

هر چه گویم عشق را شرح و بیان   /   چون به عشق آیم خجل باشم از آن (مولوی، 1383 :71 ).

بیشتر شعرا عشق را محبت و دلبستگی مفرط و شدید معنی كرده‌اند. « برخی عشق را به عشق حقیقی و مجازی تقسیم بندی نموده ،

 معتقدند چون عشق بر اساس كمال است، پس معشوق حقیقی همان كمال مطلق خواهد بود؛ اما در سریان عشق، در قوس نزول و صعود، طبعاً عشق هم دارای مراتب و درجات شده ؛ عاشقها و معشوقه ها هم متفاوت خواهند بود و عشق برای هر موجودی، نسبت به كمال آن موجود جلوه‌گر می‌شود.  از آنجا كه هر كمالی نسبت به كمال بالاتر از خویش ناقص است، عشق در هر مرتبه‌ای به مرتبه بالاتر از آن تعلق خواهد گرفت و چون بالاترین مرتبه كمال، كمال حضرت حق است ، پس معشوق حقیقی، ذات حضرت حق بوده و عشق حقیقی عشق به ذات او خواهد بود و بقیه عشقها و معشوقها به صورت مجازی و واسطه مطرح خواهند شد.» ( زرین کوب،  1388 :93 ).

مفهوم عشق در شعر و ادب فارسی، در میان شاعران مختلف کم و بیش مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است و پژوهش گران و نویسندگان مختلفی، به مطالعه و تحقیق در این باره پرداخته و از دیدگاه های مختلف ، مفهوم عشق در اشعار شاعران ، در بسیاری از سبک های شعری مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است .در میان سبک های مختلف شعر فارسی، می‌توان گفت که سبک هندی و شاعران این سبک همواره به مفهوم عشق به عنوان یک مولفه مهم، توجه خاص داشته اند و این واژه را  در اشعار خود بکار برده اند . لذا عشق در سبک هندی و اشعار این سبک از ادب فارسی، از نمود خاصی برخوردار بوده است و  بر همین اساس و با توجه به اینکه صائب تبریزی یکی از معروف ترین شاعران سبک هندی است، پژوهشگر این رساله بر آن است تا به بررسی مفهوم عشق در اشعار این شاعر بزرگ و استخراج معانی و ویژگیهای مورد نظر وی در این خصوص بپردازد.

• بیان مسئله :

یکی از مهمترین مولفه های موجود در اشعار شاعران مختلف، عنصر عشق است. در سبک های مختلف شعری، مقوله عشق با دیدگاه های متفاوت موردبررسی قرار گرفته است. سبک هندی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است . شاعرانی نظیر صائب تبریزی،  بیدل دهلوی،  کلیم کاشانی،  محتشم و … همواره عشق را به عنوان مساله ای در خور توجه قرار داده اند.

در این میان، صائب تبریزی ،عشق را با دیدگاه ویژه خود، به همراه سایر متعلقات مورد بررسی قرار داده است و پژوهشگر، در این پایان نامه به دنبال جستجو و استخراج ویژگیهای مورد نظر صائب است .

:

ناصر خسرو ملقب به حجت در سال 394 ه .ق در قبادیان بلخ متولد شد ودر سال 481 ه.ق در سمنگان بدخشان درگذشت. لقب او را حجّت وحجّت زمین خراسان که عنوان درجه مذهبی او در اسماعیلیه بوده از جانب خلیفه فاطمی به او تفویض شده بود ناصر خسرو را در تذکره ها با شهرت علوی هم ذکر کرده اند شاید از این  جهت باشد که نسب او را با 5 واسطه به امام علی بن موسی الرضا(ع) می رساند وشاید به واسطه عناوین به آل علی واظهار آن علاقه در آثار او باشد.

ناصر خسرو ازخاندان محتشمی ورزیده ودر جوانی به دربار سلاطین راه یافته وبه مراتب عالی رسیده وبارگاه ملوک عجم وسلاطین را مثل سلطان محمود ومسعود را دیده ودر اوایل جوانی در دستگاه های دولتی راه پیدا کرده  وبه مراتب عالی رسیده وبه کار دیوانی مشغول بوده وعنوان  دبیر وادیب  فاضل گرفته وشاه او را خواجه خطیر خطاب می کرده است ناصر خسرو در نیمه اول زندگی در عین کسب اموال زیاد در خدمت امراء ودر لعب و کهود کسب مال وجاه گذراند سپس دچار تغییر حال شد و در اندیشه درک حقایق افتاد وبا علمای زمان خود که اغلب بود به بحث می پرداخت.

خلاصه آنکه ناصر بعداز طی مقامات ظاهری در اندیشه جستجوی حقیقت افتاد وبسیاری از شهرها را گشت وبا علمای مختلف مجالست کرد وناصر خسرو متوجه ریاهای علمای مذهب افتاد که مالشان را از رشوه آورده بودند وزهد دروغین بود تا اینکه در سال 437ه.ق در جوزجانان خوابی دید که به این سرگردانی احوال خاتمه داد پس به فرمان آن کسی که اشاره به قبله کرده در خواب وحقیقت را در آن سو

 نشان داده بود با سفر حج بست وبا برادر کمترخود ابوسعید ویک غلام هنری روانه حجاز شد این مسافرت 7 سال طول کشید وبا عودت به بلخ در سال 444 ودیدار برادر دیگر خود ابوالفتح عبدالجلیل خاتمه یافت در این سفر 4 بار حج کرد و مناطق ایران وبلادارمنستان وآسیای صغیر حلب وطرابلس شام وسوریه وفلسطین وجزیره العرب ومصر وقیروان ونوحه وسودان را سیاحت کرده ودر مصر 3 سال به سربرد وبه مذهب اسماعیلی گردید. وبه خدمت خلیفه فاطمی المعتصم بالله ابوطنین محمدبن علی رسید وبعد از طی مراتب و مراحل ، مرتبه حجت یافت واز طرف امام فاطمیان به مقام حجت جزیره خراسان که  یکی از جزایر 12 گانه دعوت  اسماعیلی بود  انتخاب ومامورنشر مذهب اسماعیلی ونشر آثار آن سامان گردید ناصر خسرو بعد از این سفر که 50 سال داشت به وطن خود بلخ بازگشت وبه نشر باطنیان پرداخت وبه اطراف فرستاد وبه مباحثات علمای اهل سنت پرداخت،کم کم مخالفان او در میان متعصبان زیاد شدند وکار را دشوار کردند حتی فتوی قتل او داده شد و او که ضمناً گرفتار مخالفت بسیار شدید سلاجقه با شیعه بود ناگزیر به تهمت بر دین وقرمطی وملحد ورافقعی بودن ترک وطن گفت تا از شر ناصبیان رهایی یابد اختلاف او با نواصب در همه جای دیوان او آشکار است وشکایت او از علمای سلجوقی وخراسان در سراسر دیوانش مشهور است بعد از مهاجرت از بلخ به نیشابور ومازندران وعاقبت به یمگان رفت ویمگان را محل اقامت دائمی خود برگزید ودر قلعه ای از قلعه های یمگان که شهری حصین بود در میان کوه ها استقرار یافت وتا پایان عمرخوددر آنجا به اداره دعوت فاطمیان  به اداره خراسانیان مشغول شد و وفات او در این دره یمگان بدخشان درسال 481 ه.ق اتفاق افتاد.

سبک شاعری وآثار منثور و منظوم

ناصر خسرو در ابتدای جوانی در کسب علوم وفنون رنج برده وقرآن را از حفظ داشت ودر تمام علوم متداول زمان خود آگاهی داشته وعلی الخصوص علوم یونان تسلط داشت وعلم کلام وحکمت متالهین را خوب می دانست ودرباره ملل ونهل تحقیقات عمیق داشت وعلاقه شدید به کتاب ودانش داشت وهمیشه کتابهایش همراه بود در سخت ترین احوال در سفر بازگشت از عربستان به ایران کتابها را برشترحمل کرده وخود پیاده می رفت.

آثار منظوم او عبارتنداز دیوان او که برخی آنرا 30 هزار بیت دانسته اند که قصاید واشعار را در بر می گیرد.

دوم: منظومه روشنائی نامه.  سوم سعادت نامه که هر دو در پند وحکمت هست دیوان او مشتعل بر کلمات وترکیباتی است که در اواخر قرن 4 متداول وخاصیت شعر او اشتمال بر مواعظ وحکمت فراوان است وناصر خسرو در این امر از کسایی مروزی پیروی کرده است او به قول خود دُر قیمتی لفظ دری در پای خوکان نمی ریخت وحاجتی به ستایش خوکان (استعاره از پادشاهان) نثار واحساس نمی کرد.

آثار منثور او عبارتند از :

1-خوان اخوان 2- گشایش ورهایش 3- جامع الحکمتین 4-  سفرنامه 5- زاد المسافرین  6- وجه دین  7- بُستان العقول 8- دلیل المتحیرین از دو کتاب اخیر نشانی در دست نیست اما کتب دیگر او موجود  است .

زادالمسافرین از مهمترین کتب کلامی اسماعیلیه شمرده می شود و وجه دین هم ا زمسائل کلامی به طریق اسماعیلیان نوشته شده است .

منوچهرآتشی ازنسل شاعران پس ازنیماست،زمان نیما را درک کرده است وازادبیّات گذشتۀ فارسی کوله باری ازتجربه با خوددارد،بااین وجودنویسندگانونقّادان درمورد اوحقّ مطلب راادانکردهاند.اشعاراودرجبهۀ اجتماع نفوذ چندانی نداردامّااین مسأله هرگزمنکر زیبایی وجذّابیت شعراونیست،بلکه به تأکیدمی توان گفتآتشی شاعری صاحب سبک است.لذابرای بنده بهترین بهانه جهت تحقیق پایان نامه ،اشعاراوبود.

این پایان نامه دارایپنج فصل است.فصل اوّل شامل کلّیات (پیشینۀ تحقیق، اهداف تحقیق و روش تحقیق)فصل دوم روش های بررسی سبک شناسی، فصل سوم بررسی سطح زبانی اشعار، فصل چهارم بررسی سطح ادبی اشعار، فصل پنجم بررسی سطح فکریاست.

این پژوهش به روش کتابخانه ای انجام شده ودرتدوین آن ازکتاب ومقاله به عنوان منبع استفاده شده است.

مقدّمه:

منوچهر آتشی،شاعر معاصر (1310-1384 ه-ش ) ازشاعران پرکار عصر حاضر است. ازوی دوازده دفتر شعر به جا مانده است.آثار وی چه ازلحاظ اندیشه و چه ازلحاظ شیوۀ بیان، هم پایۀ آثار خوب ادبی درحوزۀ شعر معاصر محسوب می شود .

آنچه دراین پژوهش بدان پرداخته شده است نمود ساختار ، فرم ، زبان و موسیقی درمجموعه اشعار آتشی  می باشد.

بیان شعری آتشی، بیانی است غنی،نیرومند و پرتپش، لبریز از عواطف گرم اقلیمی، تعبیرهای زیبای شاعرانه، ترکیبهای نووتازه، مضامین و استعارات بدیع، همراه زبان موزون و روان، ویژگی و اعتبارخاصّی به شعرهای آتشی بخشیده است .

عاطفۀ شعرش حماسی است وبیانگر روح خشک وخشن جنوب ایران که روح حماسی برهمۀ اندام شعری وی سایه افکنده است .

آتشی درشعر قدمایی همچون غزل نیزطبع آزمایی می کند اواندک اندک ازچارپاره سرایی صرف دور می شود وبه یمن دست داشتن قدرتمند درکلام خنیایی، درطبع آزمایی های دیگرمشتق ازشکستن افاعیل عروضی هیچ گاه ازبهره گیری ازموسیقی کلام، خود رابی نیاز نمی بیند.

علم سبک شناسی یکی ازمعیارهایی است که برای نقد و بررسی هراثر ادبی ، مورد توجّه بوده است. این علم مارا یاری می کند که آثار ارزشمند درحوزۀ شعر معاصر راچه ازلحاظ اندیشه و چه از لحاظ بلاغت و نقد ادبی بهتربشناسیم. رسالۀ حاضرپژوهشی است دربررسی ویژگی های شعری آتشی .

از آنجائیکه  شعر منوچهر آتشی درمیان اشعار معاصر ناشناخته مانده است، نگارنده کوشیده، تادرجهت شناخت ویژگی های ادبی و عناصر زیبایی آفرین، صورخیال، تصویر پردازی و سایر ویژگی های آن، گام مؤثّری درشناخت هرچه بیش تر شعر وی بردارد .

مقطع کارشناسی ارشد رشته : ادبیات و زبان فارسی

عنوان : بررسی ویژگیهای پهلوانان برای ورود به مباحث مورد نظر

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چكیده :

شاهنامه فردوسی در بستری از آداب و رسوم اجتماعی ، همراه با باورهای ویژه ی قوم ایرانی سروده شده است ، پاره ای از این باورها و آیین ها عمومیت دارند و تمام طبقات اجتماعی به یكسان نسبت به آنها پایبندند . وجود طبقات ، علاوه بر الزام به رعایت فرهنگ فراگیر جامعه ، ملزم به رعایت آداب و آیین های خاص در حوزه ی طبقه و وظیفه ی اجتماعی خود می باشند .

بی تردید ، پهلوانان در مركز حوادث شاهنامه قرار دارند .

پایان نامه حاضر كه به شیوه ی سندكاوی و كتابخانه ای اطلاعات خود را جمع آوری نموده و به شیوه ی تحلیلی و توصیفی و با بهره گیری از فن تحلیل محتوا یافته های خود را ارائه كرده است ، به منظور تبیین گوشه و كنار زندگی یكی از پهلوانان شاهنامه به نام توس نوشته شده است ، از مهمترین نتایج پژوهش حاضر آن است كه چهره ی یک پهلوان را از جوانب مختلف مورد بررسی قرار دهیم و نشان دهیم كه پهلوانان شاهنامه غالباً پایبند به اعتقادات و آیین های خود بوده و حضور در صحنه های جنگ هیچگاه آنها را به وحشی گری ، عدم تقیّد به اخلاقیات و نیرنگ و فریب نكشانده و آن چه كه گاهی اوقات حوادثی را در زندگی آنها رقم زده است از اشتباهات ناخواسته و مصلحت اندیشی آنها بوده است و آنها غالباً صلح جو ، بزرگوار ، شجاع و پایبند به اصول انسانی بوده اند . البته ، فردوسی با نگاه انسانی و بی طرف خویش ، قهرمانان برجسته ی دشمن را نیز همانگونه كه بوده اند ، بزرگ و برجسته نشان داده است .

پی بردن به این حقیقت كه انسان ها در گذشته های دور چگونه زندگی می كرده اند و چه باورهایی داشته اند . همواره از علایق و دغدغه های ذهن انسان بوده است ، به همان اندازه كه انسان به دنبال پیش بینی آینده است ، در پی كشف حقایق دوران گذشته نیز هست . من همیشه به دنبال فرصتی بودم تا اطلاعاتی درباره ی زندگی و گذشته ی ایرانیان به دست آورم و به دنیای پر رمز و راز آنان وارد شوم . همانطور كه می دانیم ، آثار به جا مانده از ایران باستان ، بسیار ناچیز است و ما منابع زیادی از ایرانیان قبل از اسلام دردست نداریم و مورخین غیر ایرانی نیز اذعان دارند كه ایرانیان سالیان طولانی بر بخش بزرگ از جهان آن روز فرمان رانده اند و صاحب تمدنی بزرگ و پیشرفته بوده اند حال در این پایان نامه این سؤالات پیش می آید . كه در شاهنامه هویت ایرانی چگونه توصیف شده و مؤلفه های هویت فرهنگی ایرانیان چه چیزهایی است . و اینكه این ویژگیها در پهلوانانی مانند طوس چگونه و تا چه میزان وجود داشته است و این هویت چگونه با حماسه گره خورده است . شاهنامه ی فردوسی اثری منحصر به فرد است این اثر ارزشمند به زندگی ایرانیان وابسته است و شاید

 تنها اثر جامعی باشد كه ما را تا حدود زیادی با دنیای ایران باستان آشنا           می كند. زیرا اثری حماسی است و حماسه ها نزدیكترین آثار به زندگی و اعتقادات اقدام كهن هستند .

• شاهنامه و هویت ایرانی

«شاهنامه ، بی هچ گزافه و گمان ، بی هیچ چون و چند ، نامه ی ورجاوند و بی مانند فرهنگ ایران است ، دریایی است توفنده و كران ناپدید كه خیزابه های هزاره ها ، در آن ، دمان و رمان ، سترگ و سهمگین ، بشكوه چون كوه ، به یكدیگر در می غلتند ؛ خیزابه هایی كه از ژرفاها ، از تاریكی های تاریخ ، بر می خیزند ، سر بر می آورند ، پهنه ها و زمان را در می نوردند ؛ تا گذشته های ما را به اكنون بپیوندند و اكنون مان را به آینده ها شاهنامه ، پلی است ، استوار و ستبر و سترگ ، برآورده بر مغاك های زمان و رشته ی پیوندی است ناگسستنی كه پیشینیان را با پسینیان ، پیوسته و همبسته می دارد . از آن است كه این نامه ی نامور را شیرازه و شالوده ی  تار یخ و فرهنگ ایران می توانیم دانست ، تاریخ و فرهنگی گشن بیخ و گرانسنگ ، برین پایه و فزون مایه كه بستر و بهانه ی ناز و نازش هر ایرانی است . راستی را ، اگر شاهنامه  نمی بود ، ما آنچه هستیم ، نمی توانستیم بود و همانند تیره ها و تبارهایی دیگر ، در سایه های دامن گستر تاریخ و گردهای گیتی نورد گسسته نشانی و شكسته نامی ، گم می شدیم و از یادها می رفتیم و بر بادها . » (كرازی ، 1379 : ص 4)

فردوسی در حساس ترین برهه های تاریخ سرزمین ایران ، كه بیم پیدا شدن یک بحران هویتی ویران كننده وجود داشت ، كوشید تا بتواند مؤلفه های شخصیت فرهنگی تاریخی ایرانیان را كه از آن به «هویت فرهنگی» تعبیر می كنیم ، به تصویر بكشد و در اختیار ایرانیان قرار دهد ، تا نسلهای بعدی ، همواره مرجعی اصیل ، برای شناخت ویژگی های شخصیتی داشته باشد . برای همین است كه پاسخ پرسش های بسیاری درباره ی كیستی و چیستی شخصیت فرهنگی ایرانیان ، در آن دیده می شود و هر خواننده ای به طریق خاصی با آن رابطه برقرار می كند و همچنین تقریباً تمام پژوهشگران آن را سند هویت ایران و ایرانی دانسته اند .

منوچهر مرتضوی ، ضمن آنكه فردوسی را «منادی عزت و شرف ملت ایران» و شاهنامه را « معتبرترین و موثق ترین سند هویت ملی و تاریخی ایران » می داند . درباره ی این اثر بزرگ می نویسد :

« تخمین دقیق تأثیر شاهنامه در حفظ و بقای هویت ایران از زبان و ادبیات گرفته تا روحیه ی احساس هویت ایرانی و غرور ملی ، دشوار است ولی جای كمترین شكی نیست كه این اثر بزرگ و منحصر به فرد یكی از عمده ترین عوامل و مهمترین عناصر در هر دو زمینه بوده است . می توان تصور كرد كه فارسی دری به چه حدی از پختگی و رسایی رسیده بود كه فردوسی بتواند چنین اثری با آن زبان بیافریند و می توان پذیرفت كه شاهنامه ، خود یكی از تجلیات هویت ملی مقاوم و ریشه دار این سرزمین بزرگ بوده است . ولی در قبول این حقیقت نیز می توان تردید داشت كه قالب بی نظیر و محتوای شگرف این حماسه عظیم كه زاییده ی چنان زبان و چنان هویتی بوده ، پس از انتشار و نفوذ در رگ ور یشه های فرهنگی ایران ، نخستین نگهبان زبان و فرهنگ و هویت ایران و ایرانی بوده و همچنان به عنوان رساترین و زنده ترین عنصر بانگ هویت دیر پای این سرزمین ، شاید ژرف ترین و اساسی ترین تأثیرها را در حفظ فرهنگی اقوام ساكنین این پهنه ی وسیع داشته است . » (مرتضوی ، 1379، 66-65)

«شاهنامه ، چه از حیث روایات كهن ملی و چه از لحاظ تأثیر شدید آن در نگهبانی زبان پارسی دری ، بزرگترین سرمایه ی فرهنگ ملی ماست و بیهوده نیست كه آنرا قرآن عجم نام نهاده اند . اندیشه ها ، اندرزها و حكمت های نیاكان ، و راه و رسم آنان و دفاع از آب و خاك خود و جانفشانی شان در محافظت مرزهای ایران از دشمنان و مهاجمان ، همه در این اثر عظیم اعجاب انگیز ، كه مقرون به فصاحتی معجزه آمیز است ، درج شده و اجتماع این صفات آن را به درجه ای رسانیده است كه محققان جهان ، در ردیف بزرگترین حماسه های ملی جهانش درآورده اند . » (صفا ، 1374 ، ص 122)

1- « مابسیاری از چیزها را به فردوسی مدیونیم . مهم تر از همه اینكه ، احساس ایرانی بودن را ، او در دل های ما نشانده است . اگر شاهنامه نبود و زبان و تاریخ و فرهنگ ایران از این راه استمرار نمی یافت ، كشوری و ملتی واحد ، با ویژگی ها و فرهنگ كنونی ، وجود نداشت . (ریاحی ، 1375 ، ص 33)

• « مبالغه نیست اگر بگوییم چنانچه فرودسی (و شاهنامه) نبود ، پیوند من و تو و ما ، با گذشته و خویشتن خویش ، اگر هم وجود می داشت ، بدین استواری نبود. »(حمیدیان ، 1372 ، ص 85)

• « شاهنامه اثری است كه از نظر شناخت درست درونه و ژرفای فرهنگ ایران باستان ، بسا از كتابهای دینی پهلوی كه در همان زمان نوشته می شدند فراتر رفت و چه در میدان نظر و چه در پهنه ی عمل ، توانست ، بخشی از روح واقعی فرهنگ ایران را بفهماند . » (ثابت فر ، 1377 : ص 153)

• « نباید از یاد برد كه شاهنامه ، نه تنها به تقویت و استمرار هویت ایرانی كمك كرده ، بلكه در احیای تاریخ اسطوره های ایرانیان ، نیز سخت كوشیده است . پس می توان گفت كه ادبیات فارسی ، عنصر اساسی هویت ایرانی است و شاهنامه در محور و كانون آن قرار دارد . (مازولف ، 1380 ، ص 30)

بنابراین شاهنامه را اساس كار خود قرار می دهیم بخش بزرگی از این كتاب گرانقدر شرح پهلوانی های ایرانیان است و از آنجایی كه مشت نمونه ی خروار است ، در این پژوهش برآنیم كه با بررسی بخش پهلوانی شاهنامه به ویژگیهای شخصیتی توس از جوانب مختلف بپرداز یم .

• بیان مسئله

هر پژوهش در واقع برای پاسخگویی به مساله ای آغاز می شود مسأله ی مورد پژوهش در این پایان نامه آشنایی با چهره و شخصیت توس در عرصه های مختلف می باشد و از آنجا كه این چهره جزو طبقات پهلوانی شاهنامه است با برخی از ویژگیهای پهلوانان شاهنامه نیزآشنا می شوید .

با توجه به تاریخ حیات انسان متوجه می شویم كه در زندگی افراد بشر همواره اعمال و رویدادهایی وجود داشته است كه دائماً تكرار شده و می شود . مانند : تولد ، مرگ ، جنگ و … .

پیرامون این رویدادها، به تدریج شخصیتهایی شكل گرفته است  . روح پهلوان نیز مانند جسم او در جریان گذشت زمان و به آهستگی تحول نمی یابد ، از آغاز چون پایان است و اگر دگرگون شود بیرون از آهنگ زمان است . حال باید دید كه رویدادها و گذشت زمان چگونه شخصیتهایی مثبت یا منفی را رقم می زند ، در بررسی این رویدادها ، سعی در اثبات این فرضیه داریم كه آیا ایرانیان در زمان های گذشته آثاری مثبت از خود به جای گذاشته اند و یا نه آنها نیز درگیراگیر حوادث گاه دچار اشتباهاتی شده اند .